Графика. Орфография. Орфоэпия

жүктеу 2,09 Mb.

Pdf просмотр

бет	126/152
Дата	13.09.2023
өлшемі	2,09 Mb.
	#43345
түрі	Монография

1 ... 122 123 124 125 126 127 128 129 ... 152

fce55c58e23c15bef10aa33237001bcc

Сөйлеу техникасы.
Ауызша сөздің шебері үнемі өзінің сөйлеу
аппаратын жаттықтырып, оның қызметінің мүмкіндіктерін, икемделгіштік
қабілетін дамытып отыру керек. Сөйлеу аппараты екі бөлімнен тұрады:
орталық және шеткері (периферический). Орталық бөлімге ми мен жұлын
жатады. Сөйлеуді басқарып реттеуші қызметті бастың сол жақ жарты
шарындағы ми бөлігі атқарады. Сөйлеу аппаратының шеткері бөлімінің үш
бөлігі бар: 1) дыбыс жасаушы немесе артикуляциялық жүйе – ауыз, көмей,
мұрын қуысы, тіл, тілшік, таңдай, тіс, жақ; 2) тыныстау жүйесі – өкпе,
кеңірдек және т.б; 3) дауыс жасаушы аппарат – көмей мен дауыс
шымылдығы. Осы үш бөліктің қызметіне қарай сөйлеу техникасы үш
компоненттен құралады: 1) дыбыстау (дикция); 2) тыныстау; 3) дауыстау.
Дыбыстау
(дикция). Дұрыс дыбыстау дегеніміз әрбір дауысты және
дауыссыз дыбыстарды таза әрі анық естілетіндей нық айту. Дыбыстау
мынадай жағдайларда бұзылады: 1) дауысты не дауыссыз дыбыстарды анық
айтпағанда; 2) тілде қандай да ақаулар болғанда (сақаулық және т.б.); 3) тым
бос, баяу сөйлегенде; 4) немесе керісінше тым жылдам, асығыс сөйлегенде;
5) сөздердің басын не соның жұтып қойғанда және т.б.
Дұрыс дыбыстауды қалыптастыру үшін сөйлеу аппаратын үнемі
жаттықтырып, кез келген дыбысты айта алатындай сөйлеу мүшелерінің
икемділігін арттырып отыру керек. Мұндай жаттықтырудың нәтижесінде
ауыз қуысының бұлшық еттерінің қозғалғыштық қасиеті артып, сөйлеушінің
ырқына бейім тұрып, кез келген дыбысты еш бір қиындықсыз, артық күшсіз
айтуға икемделеді. Бұлай жаттыққан адамның сөзінде тек қана дауыстылар
мен дауыссыздардың айтылуы анық, таза болып қоймайды, сонымен бірге
тұтас фразалары да құлаққа табиғи түрде айқын естілетін болады.
Жаттығуларды орындау барысында әрбір буынды, сөздерді айқаймен айтып
немесе «декламациялаудың» қажеті жоқ, сөздер еркін табиғи түрде өздері
көрсетіп тұрған мағынада бейтарап күйде, бірақ анық әрі нық айтылу керек.
Сонымен бірге сөзді «әндетіп» буындардың барлығын бір сарынды созып
айтудың да басы артық.

жүктеу 2,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 122 123 124 125 126 127 128 129 ... 152