«Физико-химиялық биологияның кәзіргі мәселелері»

1. Жасуша дифференциациалануы дегеніміз не?

2. Жасушаның өсуі және жанаруы қалай жүреді?

3. Жасуша өлгенде организмде қандай өзгерістер жүреді?

Қан жүйесінің ісіктері екі топка бөлінеді: 1) қан жасаушы тканьнің жүйелі ісіктері- немесе лейкоздар, 2) қан жасаушы тканьнің аймақтық ісіктері немесе қатерлі лимфомалар.

Лейкоздар деп қан жасаушы клеткалардың жүйелі және үдеммелі өсіп кетіімен сипатталатын ісіктерді түсінеді.

Лейкозды бірінші рет ашқан неміс ғалымы Р.Вирхов (1845) қаның түріне қарап «ақ қан» ауруы ат берген болатын. Екі жылдан кейін ол «лейкемия» деген терминді ұсынды. Бірақ лейкоздардың алейкемиялық, яғни қанда лейкоциттер санының көбеймейтін түрі де бар, сондықтан біздің ғасырымыздың 20- жылдарыңда «лейкоз»- яғни қан жасаушы тканьнің жүйелі гиперплазиясы деген гемобластозқабылданды. 1908 жылы Элерман және Банг тауқтар лейкозын вирус қоздыратынын дәлелдеген. Одан кейын тышкан, кұстар, теніз шошкасы, ит лейкоздарын да вирустар тдыратыны аныкталды.

Көптеген зерттеулер иондаушы радиацияның лейкоз пайда болуындағы ролін көрсетіп отыр. Мысалы, атомдық жарылысты басынан кешірген Хиросима мен Нагасаки түрғындарының арасында басқа жапондықтарға қарағанда лейкоз 11-18 есе жиі ұшрайтыны анықталған. Семейднгі ядролық полигон айналасындағы тұрғындар арасында лейкоздар мен лимфосаркомалар санының Қазақстанының басқа аймактарымен салыстырғанда бірнеше рет көбейгені анық болып отыр. Рентгенологтар басқа дәрігерлерге қарағанда лейкозбен 8 рет жиі ауыратыны белгілі.

Көптеген химиялық канцерогендер(бензипирен, холантрен және т.б.) ісіктермен қатар лейкозды да шақыра алады. Лейкоздардың пайда болуына гендер мутациясының манызы зор. Жоғарыда айтылған әселер нәтижесінде қан жасаушы тканьдердің арасында қалыпты құрылысы өзгерген жасушалар пайда болады. Ісіқ, әрине организмнің иммунды жүйесі әлсіреген ғана дами алады бәрі де бүтіндей жойылып отырады. Лейкоз бергілі бір жерде, бір жасушаның көбеюі салдаранан басталады да, кейын бүкіл организмге тарап жүйелі ісікке айналады. Қазіргі кезде лейкозға тән ісік жасушалары әулеті (клоны) екені анықталды.

Лейкозды жасушалардын сипатын есепке ала отырып екі топқа бөледі: 1) тіті лейкоздар, 2) созымалы лейкоздар. Жіті лейкоздар жіті жұқпалы аурулар тәрізді өтіп, сырқаттың ыстығының өте жоғары болуымен, некрозды баспа, гингивит, геморрагиялық диатез дамуымен сипатталады. Жіті лейкоздар жалпы лейкоздардың 2% қамтиды. Балаларда лейкоздардың ішінде ең көп кездесетіні жіті лимфобласты лейкоз.

Созылмалы лейкоздар бірнеше жылдар бойы моноклонды, жетілген (қатерсіз) ісік түрінде дамиды. Созылмалы лейкоздар:1) миелоциттерден, 2) лимфоциттерден және 3) моноциттерден туындайтын лейкоздар деп үш топқа бөлінеді. Ісік жасушалары бір жерде немесе таралып өсе алады.

1. Қатерлі ісік жасушаларының пайда болуына не әсер етеді?

2. Лейкоздардын қандай түрлері болады?

3. Организмде қандай өзгерістер жүреді ісік пайда болғанда?

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2. Про- және эукариоттар клеткаларының құрылысы

1-тапсырма. Эукариотты жасушалардың құрылысың анықтау

2-тапсырма . Прокариотты жасушалардың құрылысың анықтау.

Бақылау сұрақтары:

1. Прокариотты және эукариотты жасушалардың айырмашылығы неде?

2. Жасушалардың кандай түрлері болады және олардың әр түрлері неге байланысты?

3. Жасушаға, косындыларға, органоидтарға, симпластка, жасуша аралық заттарға анықтама берініз

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2. Тотипотенттік, дифференциация, компетенция, детерминация. Клетканың дифференциалануы және гендер экспрессияымен байланысы

1-тапсырма. Тотипотенттік, диффернциация, компетенция және детерминация қызметтерін анықтау

2-тапсырма. Клетканың дифференциалануы және гендер экспрессиясымен байланысын анықтау

Бақылау сұрақтары :

1. Детерминация, диффернциация дегеніміз не?

2. Компетенция және тотипотенттік қызметіне анықтама берініз

Әдебиеттер: 1-10(негізгі) 11-23 (қосымша)

3 тақырып: Бағана клеткалар туралы қазіргі қөзқарастар

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2. Бағана клеткалардың қалыпты жағдайдағы және патологиядағы рөлі. Бағана клеткалардың медицинаға қолдану мүмкіндіктері

1-тапсырма. Бағана клеткалар туралы қазіргі қөзқарастар

2-тапсырма. Бағана клеткалардың медицинаға қолдану мүмкіндіктерін анықтау

Бақылау сұрақтары:

1. Бағана клеткалардың құрылысын атаныз

2. Бағана клеткалардың қалыпты жағдайдағы және патологиядағы рөлі

Әдебиеттер: 1-10(негізгі) 11,12,15,19,20,22 (қосымша)

4 тақырып: Клеткалардың функционаллдық жүйесі

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2. Клеткалардың функционалдық жүйесін анықтау

1-тапсырма. Заттардың транспорттық жүйесін анықтау

2-тапсырма. Белок синтезі, энергиямн қамтамасыз ету, секреция және қозғалу жүйелерін анықтау

Бақылау сұрақтары:

1. Заттар клеткаға және клеткадан қалай жүреді

2. Белок синтезі, энергиямн қамтамасыз ету, секреция және қозғалу жүйелерін анықтау

Әдебиеттер: 1-10(негізгі) 11,12,15,19,20,22 (қосымша)

5 тақырып: Клетка ядросының құрылысы және қызметі

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Интерфазалық ядроның құрылысын және қызметін анықтау

3. Ядроның түрлерін, клеткадағы тіршілік әрекетерін және ген информациясын тасымалдаун анықтау

1 тапсырма. Өсімдік жасушалардағы ядроның құрылысын препараттардан, кестелерден зерттеу. Кішкене ұлғайтқышпен сарымсақтың тамырларынан жасалған препапараттан тік бүрыш формалы жасушаны тауп алу керек. Үлкен ұлгайткышпен ядроның құрамына кіретің бөліктерді көру кажет.

2 тапсырма. Жануарлар жасушасының ядросындағы бөліктерді әзірлеу кажет. Бауырдан жасалған препаратынан ірі торшаны іздеп, оны үлкен ұлғайткышта қарап, ядрошығын, хроматин барын, хроматин үйіндісің, ядро шырынын және қабығын тауп алу кажет.Мүндай 1-2 торшаның бейнесін дәптеріне салып алып, ядро құрылысын белгілеу керек:1 -ядро, а) кариолемма, б) кариоплазма, в) хроматин, г) ядрышық

1. Ядронын құрылысы және қызметтері қандай?

2. Гетерохроматин және эухроматин дегеніміз не?

3. Ядрышықтын химиялық қүрамына не кіреді?

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Клетканың циклін аттарын еске сактау, сипаттау

3. Митоз, амитоз, мейоз. Көп клеткалы организмдердегі клеткалық бөлінуінің реттелуін зерттеу

4. Хромосоманың құрылысын анықтау

1 тапсырма. Ұзақтылығы 11 сағат болатын клеткалық циклді сүретке салып, ондағы митоздық, синтез алды, синтездік және синтез сонғы кезендерінің үзақтылығын бегілеу керек.

2 тапсырма. Кішкене ұлғайткышпен-өсімдік жасушалардын митозын қарау керек. Үлкен ұлғайткышпен тік бұрыш формалы, жасушалардын сүретін салып мыналарды белгілеу керек: 1- прфаза (тығыз түйін сатысындағы), а) цитолемма, б) ядро, в) оралым секілді хромосомалар, г) ядрышық, 2- профаза (түйіннің қопсый бастаған кезендегісі), а) цитолемма, б) миксоплазма, в) оралым секілді хромосомалар, 3- метафаза, а) аналық жұлдыз (жасушаның экваториалды жазықтығындағы хромосомалардың екі екеселенген саны), 4- анафаза, а) бөлініп шыққан жасуша ортасына қарай орын ауыстырған қос хромосомалар, 5- телофаза, а) бөлініп шыққан жасуша түзіле бастаған ядросы, б! бөлініп шыққан жасуша қабығы.

3 тапсырма. Препараттардан жасушаның амитоз жолымен бөлінетінің менгеру керек. Дәптерге сүретін салып, белгілеу керек.

4 тапсырма. Субметацентрикалық метафазадағы хромасоманың сүретін салып, мыналарды белгілеу керек: 1- хроматидтер, 2- центромера, 3- қайталама қауыстырғыш, 4- хромосоманың матриксі.

Бақылау сұрактар:

1. Жасуша бөліну түрлерің атаныз

2. Клеткалық циклінің аттарын сипаттау

3.Хромосоманың құрылысына сипатама берініз.

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Мембраналардың тасмалдау қызметін анықтау

1 тапсырма. Биомембрананың ультрақұрылымы мен химиялық құрамын анықтау

2 тапсырма. Биомембрана тұрақтылығын анықтаушы факторларды менгеру

3 тапсырма. Белоктар мен липидтердің биомембранада шоғырлануын зерттеу

1. Биомембрананың химиялық құрамыны не кіреді?

2. Биомембрана қандай қататтардан турады?

3. Зат алмасуы мембрана арқылы қандай жолдармен жүреді?

4. Мембрананың сыртында қандай құрылымдар орналасады? Әдебиеттер: 1-10(негізгі) 11,16,17,21,22 (қосымша)

8 тақырып: Клеткааралық байланыстар. Клетканың үстінгі бетіндегі рецепторлар және екінші месенджерлер

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Клетканың үстінгі бетіндегі рецепторлар және екінші месенджерлер Клеткааралық байланыстардын ультрақұрылымдық ұйымдасуы

1. тапсырма. Клетканың үстінгі бетіндегі рецепторларды анықтау

2. тапсырма. Екінші мессенджерді анықтау.

3.тапсырма. Кестеден жасуша аралық байланыстардын сүретін салып, мыналарды белгілеу керек: 1- қарапайым байланыс, 2- құлып тәрізді байланыс, 3-тығыз тұйықтаушы байланыс, 4- десмосома, 5- қүысты байланыс

1. Клетка рецепторлары дегеніміз не?

2. Екінші мессенджердерге анықтаа берініз

3. Клеткааралық байланыстарды анықтау

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Тубулиндер, G және F актин, миозин және басқа да белоктар цитоқанқаның элементтері. Микрофиламеттер, микротүтікшелер анықтау

1 тапсырма. Цитоқанқаның құрылысын және қызметін анықтау

2 тапсырма. Микрофиламеттер, микротүтікшелердің анықтау

Бақылау сұрақтары:

1. Цитоқанқаның қызметтерің атап берініз.

2. Цитоқанқаның құрылысын атаныз

3. Микрофиламеттер, микротүтікшелердің қандай қызмет атқарады

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Митохондрийлер мен пластидтердің құрылысын анықтау

1 тапсырма. Митохондрийлердің субмикроскопиялық құрылысың менгеру керек. Кестеден митохондрийлердің құрылысың дәптерге салып алып, мыныларды белгілеу керек: 1- сыртқы мембрана, 2- ішкі мембрана, 3-кристалар, 4- матрикс

2 тапсырма. Пластидтердің құрылсын анықтау

Бақылау сұрақтары:

1. Митохондрийлер мен пластидтердің қызметің ата

2.Митохондрийлердің құрылысына сипатама берініз

3. Пластидтердін құрылысына сипатама берніз

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Клеткааралық және клеткашілік сигнализацияны анықау . Регенерация және репарация

1 тапсырма. Клеткааралық және клеткашілік сигнализацияны анықау

2 тапсырма. Регенерация мен репарацияны анықтау

Бақылау сұрақтары:

1.Клеткааралық және клеткашілік сигнализацияның түрлері

2. Регенерация және репарация дегеніміз не?

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,16,17,21,22 (қосымша)

12 тақырып: Клетканың ферментері мен метаболизмі.

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау

2. Клетканың ферментері мен метаболизмі

1 тапсырма. Клетканың ферментері мен метаболизмді анықтау

1. Ферментерге анықтама берініз

2. Метаболизмге анықтама берініз

Литература: 1-3(негізгі) 11,19,23 (қосымша)

13 тақырып. Өсімдік жасушалардының жалпы құрылысы.

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2. Өсімдік жасушалардың морфофункционалдық құрылысын зерттеу.

1.Өсімдік жасушалармен жануарлар жасушаларының айырмашылығы неде?

2. Өсімдік жасушаның құрылысын сипатаныз.

3. Өсімдік жасушаларда қандай химиялық элементтер кездеседі?

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2.Некроз және апоптоз. Некроз және апоптоздың морфологиялық және биохимиялық белгілірі

1 тапсырма. Дифференциациаланудың белгілерін менгеру.

2 тапсырма. Жасушалардың жанаруын және тіршілік үзақтылығың зерттеу.

3 тапсырма. Жасуша қартайғанда оның құрамында қандай биохимиялық өзгерістер жүреді. Қартаюды қандай факторлар тудырады.

1. Дифференциациалану деніміз не?

2. Жасушаның тіршілік ұзақтылығына сипатама берініз.

3. Жасуша қартайғанда және өлгенде ол қандай өзгерістерге ұшы райды?

4. Жасушаның қартаюы неге байланысты?

5. Некробиоз және аппоптоз дегеніміз не?

1. Бақылау сұрақтары бойынша тақырыптарды теориялық талқылау.

2. Клеткаға әсер ететін сыртқы ораның физикалық және химиялық факторлары

1 тапсырма. Клеткаға әсер ететін сыртқы ораның физикалық және химиялық факторларыды зертеу

1 Клеткаға әсер ететін сыртқы факторларды атаңыз

1. Функциональді күйіне қарай мембраналар өзгереді

2. Аққуызды липидты қабаттар мембрананың негізің құрады.

3. Мембранада аққуыздар және липидтер ассиметрикалық орналасады.

4. Сыртқы мембраналардың өсуі көпіршіктердың кеңеюына байланысты.

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12, 15, 20, 22 (қосымша)

13 тақырып. Жасушадағы заттар және куаттар алмасуының жалпы зандылықтары

1 тапсырма. Ферменттердің әрекеттерің зерттеу.

2 тапсырма. Жасушада зат алмасуын және қуаттардың өзгеруің зерттеу.

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12, 15, 20, 22 (қосымша)

14 тақырып. Жасушаның тірек-қимыл жүйесі

1 тапсырма. Бұлшықет жиырылуың зерттеу.

2 тапсырма. Жасушаның кірпіктер және талшық арқылы козғалысың зерттеу.

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12, 15, 20, 22 (қосымша)

15 тақырып. Жасушаның патологиясы

1 тапсырма. Кесте арқылы жасушадағы патологиялық өзгерістерді зертеп сүретін салып, мыналарды бергілеу керек: 1- плазматикалық мембрана, 2- митохондрийлер, 3- полисомалар, 4- ядрышық, 5- ядро, 6- Гольджи аппараты, 7- гранулярлы эндоплазмалық тор, 8- лизосомалар.

2 тапсырма. Жасушаның кірпіктер және талшық арқылы козғалысың зерттеу.

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12, 15, 20, 22 (қосымша)

5. Магистранттардің өздік жұмысы

1 тақырып. Клеткалық биологияның қазіргі әдістері (2 сағ)

1тапсырма. Қазіргі кездегі жасуша биологиясында қолданылатын әдістермен танысу

2 тапсырма. Жарықтық және электрондық микроскоп құрылысы. Микроскоппен жұмыс істеу ережесі

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі)11,12,15,20,22 (қосымша)

1тапсырма. Прокариотты клеткадағы геномдардың әр түрлілігі

2 тапсырма. Бактериялар, археялар,эукариоттар құрылысын оқу

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22(қосымша)

1тапсырма. Прокариотты клеткалардың құрылысымен танысу

2 тапсырма. Эукариотты клеткалардың құрылысымен танысу

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22 (қосымша)

1тапсырма. Клеткалық гомеостаздың орта факторлары

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22 (қосымша)

5 тақырып. Клетканың өсуі және дамуы (2 сағ.)

1тапсырма. Өсу фазасын қарастыру

2 тапсырма. Клеткалардың бөліну түрлері

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22 (қосымша)

1тапсырма. Клеткалық компартаменттер және белоктарының іріктелуін зеттеу

2 тапсырма. Ақуыз түрлері

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22 (қосымша)

1тапсырма. Клеткадағы зат алмасу түрлерін зеттеу

2 тапсырма. Клеткадан заттардың шығу жолдарын зерттеу

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22 (қосымша)

1тапсырма. Митохондрияның құрылысы мен функциясын зерттеу

2 тапсырма. Пластидтің құрылысы мен функциясын зерттеу

Әдебиеттер: 1-10 (негізгі) 11,12,15,20,22 (қосымша)