Ерте орта єасырлардаєы мемлекеттер

Шығыс Түрік қағанаты (682-744 ж)

жүктеу 101,5 Kb. бет 2/5 Дата 20.12.2022 өлшемі 101,5 Kb. #40698 түрі Құрамы

Шығыс Түрік қағанаты (682-744 ж) Аумағы Астанасы Билеушілері Қоғамдық құрлысы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Қазақстан, Орта Азия, Шығыс Түркістан, Оңт Сібір жерлерін алып жатты Құтылық (Елтеріс) Қапаған Білге Күлтегін Тоныкөк қолбасы Жоғарғы билеуші Қаған Түркі тілдес тайпалар -Білге қаған мен Күлтегін мемлекетті дәуірлетті. -Қытаймен тиімді шарттарға қол қойды. 741 жылы -Білге қаған өлгеннен кейін қағанат әлсіреп ыдырай бастады. Саяси тарихы Болған оқиғалар 682 жылы 741 жылы -Шығыс түріктері Қытаймен жүргізген соғыстың нәтижесінде Моңғолияда өз мемлекетін қалпына келтірді -Білге қаған өлгенен кейін мемлект ыдырай бастады Батыс Түрік қағанаты (603-704 ж) Аумағы Астанасы Билеушілері Қоғамдық құрлысы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Жетісу Оңт шығысында: Іле, Шу өзендерінен бастап Солт-батысында: Еділ мен Кубан өзенінің төменгі ағысына дейін Оңт-батысында: Тарым, Амудария өзеніне дейінгі аралықты қамтыды Суяб Жазғы ордасы Мыңбұлақ Тардуш (Дато) Шегу (610-618 ) Тон (618-630) Жоғарғы билеуші Қаған Қаған сайлау Ұлықтың қолында берілді. Қаған руынан шыққандар-Ябғу, Шад,Елтебер Ябғу-қаған мұрагері Шад-тайпа көсемі Елтебер-ру басы Сот ісін-бұйрықтар мен тархандар Тархан-қала әкімі Түменбасы-қолбасшы Бектер-жергілікті жердегі қағанның тірегі Селиф-салық жинаушы жергілікті адамдар атқарды Қара бұдындар-қарапайым халық Тат-құлдар Будун сөзі-ел, халық деген мағынаны білдіреді. Негізгі этникалық саяси ұйытқысы-«Оң оқ Будун» немесе «оң тайпа» Нушебилер мен дулуларды-Іле, Шу өзендері бөліп тұрды -Ішкі-талас тартыс. --Қытай империясының қысымы Саяси тарихы Болған оқиғалар 610-618 жылдары 618-630 жылдары 627 жылы 630 жылдан бастап 634 жылы 640-657 жылдары 659 жылы 699 жылы 704 жылы -Шегу қаған билік құрды -Тон қаған билік құрды -Тон қаған Византияға көмек беру үшін өзінің қалың қолын аттандырды -Билік үшін күрес басталды (дулулар мен нушебилер) -Нушеби тайпасының қолдауымен Ешбар Елтеріс қаған билікті өз қолына алды -Дулулар мен Нушебилер арасындағы соғыс басталды -Елдегі өзара тартысты көріп отырған Қытай Жетісуға басып кірді Ешбар қаған қолға түсіп соғыста, қаза болды -Түргеш тайпалары күшейе бастады -Қытайлықтармен соғыста түргеш тайпасының қағаны Үшлік жеңіске жетті Түргеш қағанаты (704-756 ж) Аумағы Астанасы Билеушілері Қоғамдық құрлысы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Жетісу, Іле, Шу, Талас алқаптары Үлкен ордасы Суяб (Шу бойында) Кіші ордасы Күнгіт (Іле бойында) Сұлу қаған орданы Тараз қаласына көшірді Үшлік Сұлу қаған (715-738 ж) Тұқарсан Құтшар Жыпыр Қағанат 20 әкімшілік аймаққа бөлінді Әр аймақтар 7 мыңнан әскер жинады Халқының құрамы түркі тілдес тайпалар сары және қара түргештерге бөлінді -Ішкі-талас тартыс. Қытай империясының қысымы Саяси тарихы Болған оқиғалар ҮІ ғ 717 жылы 737 жылы 720-721 жылдары 20 жылдай 748 жылы 751 жылы 749-753 жылдары 756 жылы -Түргеш тайпалары Шу, Іле өзендері аралығындағы үлкен аймақты мекендеді Жетісудағы керуен жолдары олардың бақылауында болды. -Сұлу қаған Тан империясына баруы, екі ел арасында уақытша бейбіт келісімге келуге мүмкіндік туды -Сұлу қаған Тоқарстандағы қарлұқтармен біріге отырып арабтарды ойсырата жеңді. Арабтар Сұлуға «сүзеген», «мүйізді» деп ат қойған үнемі жеңіске жетуіне байланысты -Сұлудың әскербасшысы Күли шор Соғды жеріндегі арабтарды қуып шығып жеңіске жетті -Сары және қара түргештер арасындағы қатынас ушығып кетіп, өзара тартыстан әлсіреді -Қытай әскері Суябты жаулап алды -Тараз қаласына жақын жерде Атлах қаласында көмекке келген араб әскерімен қарлұқтар бірігіп, қытай әскерін талқандады. -Қара түргеш Жыпыр тархан биледі, оның тұсындада өзара соғыс толастамады -Түргеш қағанаты құлап, Атлах шайқасында жеңіске жеткен қарлұқтар билікке келді Сұлу қағанның сыртық саясаты Қытай империясы және Шығыс Түрік қағанатымен құдандалық арқылы келісімге келді Көрші елдермен әскери келісім шарттар жасасты Орта Азия халықтары менарабтарға қарсы күш біріктірді Қарлұқ қағанаты (756-940 ж) Аумағы Астанасы Билеушілері Қоғамдық құрлысы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Алтайдан бастап, батыста Каспий теңізіне дейіңгі аралықты алып жатты Суяб Білге Күл Қадыр хан Жоғарғы билеуші Қаған Үш жікіл, үш бескіл, бұлақ, көкеркін, тухси кірген. Сондай ақ лазана мен фаракия руларыда аталған -Қағанатты ішкі талас-тартыстар мен билік үшін күрес әлсіретті. Саяси тарихы Болған оқиғалар 766-775 жылдары ҮІІІ ғ аяғында ІХ ғ 840 жылы ІІ ғасырға жуық 712-713 ж 751 жылы 940 жылы -Қашғарияны жаулап алып шекарасын кеңейтеді -Қарлұқтар бірігіп мемлект құрды -Ұйғыр қағанатынан жеңіліс тапты -Қарлұқтар қырғыздармен бірігіп ұйғыр қағанатын талқандады -Қарлұқтар 200 жылдай арабтарға қарсы соғысты -Қарлұқтар арабтарға қарсы Соғды,Шаш, Ферғаналықтармен бірігіп соғысты -Атлах шайқасында арабтар мен қытай әскерінің арасында болған шайқаста,қарлұқтар арабтарды қолдап, қытай әскерін талқандады -Қашғардың түрік билеушілері Баласұғын қаласын басып алып, Қарлұқ қағанатын талқандайды Қарлұқтардың арабтарға қарсы күресін екі кезеңге бөліп қарастыруға болады І кезең -Қарлұқтардың 712-173 жылдары Соғды, Шаш, Ферғаналықтармен бірігіп жүргізген күрес кезеңі. Бұл кезең қарлұқтар билікті 756 жылы өз қолдарына алғанға дейін жүргізілді. ІІ кезең -Қарлұқтар күресі ҮІІІ ғасырдың екінші жартысынан ІХ ғасырдың аяғына дейін созылды. Оғыз мемлекеті (ІХ соңы-ХІ ғ басы) Аумағы Астанасы Билеушілері Қоғамдық құрлысы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Сырдарияның орта және төмеңгі ағысында Янгикент (жаңа Гузия) Әли хан Шах Мәлік Жоғарғы билеуші: Жабғу Жабғудың мұрагері: Инал Иналдың тәрбиешісі: Атабектер Әскербасы: Сюбашы Жабғудың кеңесшілері: Күл-еркін «Хатун» Жабғу әйелдері М Қашғаридың дерегі бойынша 24 тайпадан тұрса. Әл Марвази оғыздар 12 тайпасы жөнінде ғана жазған -Салжұқтармен көп жылыға созылған соғыс -Ішкі талас-тартыстар -Қыпшақтардың соққысынан Саяси тарихы Болған оқиғалар ҮІ-ҮІІ ғасырларда ҮІІІ ғ ІХ 965 жылы 985 жылы Х ғ аяғы-ХІ ғ басында 1041 жылы 1043 жылы ХІ ғасырда 1220 жылы 1299 жылы -Жетісу жерін мекендеді. Оғыздардың ата тегі-Жетісудан бастау алады -Оғыздарды Сырдарияға дейін ығыстырған Қарлұқтар -Оғыздар Қимақтар мен одақтасып, Кангар-Печенгтерді талқандады -Оғыз жабғуы Киев кінәзі Святославпн әскери одақ құрып, Хазар қағанатын талқандады -Орыс жылнамаларында кінәз Владимир торктармен (оғыздармен) одақтасып, Еділ бұлғарларына жорық жасағаны туралы айтылады -Әли ханның кезінде мемлекеттің жағдайы күрт нашарлайды -Шахмәлік Хорезмді жаулап алды -Шахмәлік селжұқтар қолынан қаза тапты -Мемлекетін құрып күшейе бастаған қыпшақтар, оғыздарды Сырдария мен Арал маңынан ығыстырды -Сырдариядан қоныс аударған түріктердің басшысы Ертоғурлдың баласы Осман (1282-1326 ж) Осман империясының негізін қалады -Оғыздар мен селжұқтар бірігіп, Кіші Азияда (Түркияда) Осман империясының негізін қалады Қимақ қағанаты (ІХғ соңы-ХІ ғ басы) Аумағы Астанасы Билеушілері Қоғамдық құрлысы Этникалық құрамы Әлсіреу себептері Қазақстанның солтүстік-шығыс, орталық аймақтарын алып жатты Имақия (Ертіс бойында) Екінші астанасы Карантин (Алакөл бойында) Жоғарғы билеуші:Қаған Бұл атақтан екі саты төмен: Ябғу Тайпа көсемдері: «Имек байғу» нмесе «қимақ ябғу Жеке айпа көсемдері: Шад түтік Қағанның 11 іс басқарушысы болды Қимақ қағанатында: 7 тайпа болды Олар: Эймур, байандур, татар, ланиқаз, ажалар, және имек, қыпшақ Гардизидің дерегі бойынша 7 тайпадан тұрады. Олардың ең атақтылары қимақтар мен қыпшақтар дейді. -Өз ішіндегі қайшылықтар, қыпшақ тайпасының көсемдерінің билікке таласуы -Орта Азиядағы көрші тайпалардың қақтығысынан Саяси тарихы Болған оқиғалар ҮІІ ғ басында ҮІІІ ғ ІІ жартысынан ХІ ғ басында 766-840 жылдары 840 жылы ІХ ғасырдың соңында ІХ-ХІ ғасырларда Х ғ ІІ жартысында жүктеу 101,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз