Ақпарат көлемінің өсу пікірін растрлік мөліметтерге
де қолдануға болады. Жалпы ереже былай дейді: берілген
жүйедегі айқындалатын нысан неғүрлым үсақ болса,
соғүрлым растрдың үяшықгары үсақ болуы тиіс.
Бүл қағида барлық мәліметтер базасындағы үяшықгың
мөлшерін танДағанда анықгайды.
Растр үшін де, векторлар үшін де керекті нақгылық
картаның ауданы мен енгізілетін деректердің міндетіне
тәуелді. Жер бетінің үлкен ауданын алып жатқан үсақ
масштабтағы карталар жер бетінің жалпы көрінісін
бейнелейді. Одан басқа картада орналасқан сызықгар мен
символдар жердің біраз бөлігін алып жатыр, демек, олардың
өздерін аудан ретінде карауға болады. Символдардың қателік
шамасы масштабқа байланысты. Кіші масштабтағы
символдар үлкен маспггабтағы символдарға карағанда үлкен
аймақгы алып жатыр. Мүны масштабқа — тәелді кдте деп
атайды. Сондықган картаны цифрлау процесіне таңцау
кезінде оньщ масштабына аса көңіл бөлу керек.
5.4 Векторлы және растрлы деректерді енгізу әдістері.
Растрлық деректерді енгізудің ерекше жағдайы ретіңце
кашықгықга зоццылау
ГАЖ-ға векторлық деректерді енгізудің көптеген
қүралдары бар екенін біз алдьщғы дәрістерце айтып кетгік.
Векторлық церектерці енгізудің ең кеңінен тараған тәсілі
дигитайзерлік цифрлау болып табылады. Кейбір
бағдарламалар нүктелерді белгілі кезектілікпен енгізуді талап
етеді. Оцан баска нысанның нақгы типтерін енгізу үшін
бағцарлама батырмаларцың калай нөмірленгенін көрсетеді.
Бүл батырмалар нүктелік нысандардың жағдайын көрсету
кезінде қолданылады, баскалары түзу кесінділерцің үпггарын
белғілеу үшін, үшіншілері — көпбүрыштарды түйықгау үшін
қодцанылады.
Цифрлаудың нақты процедурасы бағдарламада
қолданылатын деректер қүрылымына да байланысты. Бір
жағдайда түйіндерді көрсету керек болса, екіншіде ондай
талап қойылмайды. Бір бағдарлама цифрлау уақытында
тополоғияның кодталуьга кажет етсе, екінші бағдарлама ДҚ
105
толты ры лған
соң
топологияны
құрасты руды ң
бағдарлам алы қ тәсілдерін қолданады . Бұл жүмыс
цифрлаудың емес, картаны дайындау процесінің бір бөлігі
ретінде кдрастырылады.
Векторлы ГАЖ-да атрибутгі деректер компьютер аркылы
енгізіледі. Деректерді бұл тәсілмен енгізу қарапайым болса
да, бұл процесс сызбалық нысандарды енгізу сияқты
ұқыптыльщгы талап етеді. Оның екі себебі бар: біріншісі —
кдте басу, екіншісі — атрибуттарды графиктік нысандармен
байланыстыру.
Растрлық деректерді енгізу векторлық деректерді енгізуге
қарағанда басқа стратегиямен жұргізіледі. Сканерлердің
кеңінен қодцанылуы растр ұяшықгарын енгізу үшін цифрлау
бағдарламаларымен қолданылатын әр түрлі тәсілдерді жақсы
үйлестіреді. Сканерден бүрын растрларды дигитайзерлер
көмегімен цифрлау тәсілі көп қолданылған, дигитайзерден
алынған растр жиегі цифрлау бағдарламасымен пикселдерге
толтырылады.
Растр үяшығы қандай ауданды алатынын алдын ала
шешіп алу керек. Бүл шешім цифрлау бағдарламасына
үяшық көлемін хабарлау үшін цифрлау басталмас бұрын
кдбылдануы тиіс. Одан баскд, процесті қьіскдрт>' үшін кодтау
(топтық немесе блоктық кодтау типі) тәсілінің қажеттілігін
шешіп алу керек. Растрдың алатын көлемін азайту үшін
сығымдау төсілінің орны бір бөлек, өрі енгізу уақытын
қысқарту үшін де өте маңызды. Дигитайзерлерден енгізуге
келмейтін немесе клавиатурадан да, дигитайзерден де
енгізуді талап ететін кейбір растрлық ГАЖ деректерді
атрибуттар тізбелері немесе блоктары түрінде енгізуге
мүмкіндік беретін командаларға ие. Енгізу тесілін тандаған
соң растрдың әрбір үяшығы әр түрлі темаларды қалай
көрсететінін шешу керек. Бүл тәсілді жете қарастырайық.
Растрлық деректерді енгізу үшін сканерлер кеңінен
қолданылады. Бірақ, енгізілген тематикалық деректер бірден
растрлық ГАЖ-дың тематикалық деректері бола алмайды.
Картада біркелкі боялған облыстар сканермен оқылған соң
кейбір себептерге байланысты шамалы өзгерістерге
үшырайды. Олар карта бояуының көзге байқалмайтын
өркелкіліп, сканер жарығының өркелкшіп, картаның ескіруі
және т.б. Одан басқа, тематикалық карталар өдетте офсетті
тәсілмен басылып шығарылады, ал ол түстің азғана санының
106
оояулардың ұсақ нүктелерінің араласуьшен жартылай өң
мен түстік реңдердің барлық байлығының түзілуін
жорамадцайды. Сканерлеу кезінде бүл көзге байкэлмайтын
нүктелер өзіңцік пикседцерге айналады. Әрине, бүндай каріалар
тадцауға жарамайды. Сканерлік енгізу нетижесі сканер мүмкіңцігі
мен полиграфиялық растрдың кңтынасына байланысгы.
Ара кдшыктық зондылау деректерін (АҚЗ) растрлық ГАЖ-
ға енгізу үшін пайцалы. Алайда олар дәстүрлік картографиялық
өнімдер, жер бедерінің цифрлық үлгілері, жерді пайдаланудың
цифрлық деректері және топырақгар бойынша цифрлық
деректер сияқгы басты дерекгер көздері емес.
Ц ифрлық және басқа формадағы АҚЗ үлкен
территориялардағы өзгерістерці анықтау жөне церектер
базасын тез жаңарту сияқгы мәселелерці шешу кезінде ГАЖ-
ға өте бағалы. Көптген АҚЗ жер серігінен растрлық форматга
альшады, ондағы растрдың әрбір ұяшьпы (пиксел) электр
магнитп сенсормен алынған радиометрияльщ шама күрайды.
Кез-келген жағдайца растрльпс, ГАЖ-ға енгізу күрылымдық
мәліметгердің үқсастығына байланысты оңай жүргізілеці.
Бірақ тек осы бір себеп бойьпшіа АҚЗ растрлық қүрылымы
ГАЖ дерекгерінің растрлық үлгілері векгорлық үлгілерден
артық деп саналмауы шіс. Тандау күралған ДҚ қолдануға
негізделуі шіс. Оцан баскд, кез-келген типтегі АҚЗ ГАЖ-ға
енгізілетін материал ретінде кдрастырылады, олар басқа
деректер көздерінің мәліметтерімен салыстыру бойьшша
кұны, жарамдылығы жөне дәлдігі бойынша бағаланады.
5.5 Деректерді енгізудің техникалық қүралдары:
дигитайзерлер жөне сканерлер
Компьютерге ақпарат енгізу үшін қондырғылардың өр түрлі
типтері қодцанылған және қолданылады. Олардың көбісі
казіргі уақьпта да пайдаланылады. Ең бірінші тәсіл — торланған
мөлдір материалды пайдалану. Бүл төсіл енгізушіні
шаршататын, соның салдарынан жеке-жеке үяшықтар
компьютерге қолмен енгізуце субъективті кателік көп болады.
Растр үяшықгарына сандық мөндер беріліп, олар ца бірінен соң
бірі компьютерге енгізіледі. Растр үяшығының ішіне енгізілетін
107
Достарыңызбен бөлісу: |
