Ерғалиева А. Х., Айсабаева Р. М. Бейорганикалық химия зертханалық сабақтарға арналған


төртбұрыш ережесі жиі қолданылады



жүктеу 3,31 Mb.
бет3/4
Дата17.11.2017
өлшемі3,31 Mb.
#1002
түріСабақ
1   2   3   4

Ерітінділерді жылдам дайындау үшін химиялық зертханада төртбұрыш ережесі жиі қолданылады. Төртбұрыш ережесі ерітінді дайындау үшін концентрлі ерітінді мен судың қандай массалық бөліктерін алу керек екендігін тез анықтауға мүмкіндік береді.

Концентрациялары әртүрлі екі ерітіндіні араластырып та үшінші ерітінді дайындауға болады. Төртбұрыш ережесі бойынша бұл ерітінділердің де қандай массалық бөліктерін араластыру керек екендігі тез анықталады. Төртбұрыш ережесінің схемасы:


а с - в = mа

с


в а – с = mв

осындағы:



а – концентрациясы жоғары ерітіндінің проценттік концентрациясы;

в – судың немесе концентрациясы төмен ерітіндінің проценттік концентрациясы;

с – дайындалатын ерітіндінің проценттік концентрациясы;

mа - ерітінді дайындау үшін алынатын концентрлі ерітіндінің (а) массасы;

mв - ерітінді дайындау үшін алынатын судың немесе концентрациясы төмен ерітіндінің (в) массасы.

Төртбұрыш ережесі бойынша жуық концентрациялы ерітінділер дайындалады.

Мысалы, 500 мл 20% Н24 ерітіндісін дайындау үшін тығыздығы 1,84 г/см3 болатын 96% Н24-тің қандай көлеміне неше мл су қосу керек екенін есептейік:

а) 96 20 – 0 = 20 г 96% Н24


20 96 г 20% Н24


0 96 – 20 = 76 г су
б) 20 г 96% Н24–нің көлемін анықтаймыз, ол үшін ерітінді массасын тығыздығына бөлеміз: V 96 % Н24 = 20 :1,8411 мл.

в) Судың тығыздығы 1 г/см3, сондықтан судың көлемі 76 мл-ге тең болады.

г) Сонымен төртбұрыш ережесі арқылы 96% Н24–ның 11 миллилитріне 76 мл су қосса 87 мл 20% Н24 дайындалатындығы есептелді.

д) Енді 500 мл ерітінді дайындау үшін су мен 96% Н24 –нің қандай көлемдерін араластыру керек екенін есептейік. Ол үшін, 500-ді 87 –ге бөлеміз, сонда компоненттерді неше есе артық алу керек екендігі анықталады: 500 : 87 = 5,75 есе артық алу керек:



V96%Н24 = 11 · 5,75 = 63 мл 500 мл 20% Н24

VН2О = 76 · 5,75 = 437 мл.

3.2 Тәжірибелік бөлім
Орындалатын зертханалық жұмыс бiрнеше сатыдан тұрады:

1. Ерiтiндi дайындау үшiн қажеттi есептеулер жүргiзу;

2. Ерiтiндiні дайындау;

3. Дайындалған ерiтiндiнiң тығыздығын (ρэксп) ареометрмен өлшеу;

4. Дайындалған ерітінідінің ареометрмен өлшенген тығыздығына (ρэксп) сәйкес концентрацияны (ωэксп) интерполяция әдісімен есептеу;

5. Зертханалық жұмыстың абсолют және салыстырмалық қателерiн есептеу.

Берiлген проценттiк концентрация (ωтеор) бойынша белгiлi көлемде ерiтiндi дайындау үшiн алдымен есептеулер жұргiзiп ерiтiндiнiң, ерiген заттың, ерiткiштiң массаларын есептеу арқылы анықтап 1-шi кестені толтыру керек. Берiлген проценттiк концентрацияға сәйкес тығыздық (ρтеор) анықтамалық бөлімнен алынады (Қосымша В).

Кесте 1 Ерітінді дайындау үшін жүргізілетін есептеулер





Vерiтiндi,

мл


ω теор, %

ρ теор,

г/мл


m ерiтiндi,

г

m ерiген зат,

г
















Есептеулер жүргізіліп 1-ші кесте толтырылғаннан кейін кестедегі мәліметтер бойынша ерітінді дайындалады.

Ерiтiндi дайындалғанннан кейiн оның тығыздығы анықталады. Ерiтiндiнiң тығыздығын жылдам анықтауға мүмкiндiк беретiн құрал ареометр деп аталады. Ареометр шыныдан жасалып балқытылып бекiтiлген ампула тәрiздес қарапайым құрал. Ареометр екi бөлiктен тұрады: төменгi жалпақ жағында жүк болады, ал жоғары жiңiшке бөлiгiнде ареометрдiң шкаласы келтiрiлген. Ареометрлер жиынтығы әртүрлi ерiтiндiлердiң тығыздықтарын анықтауға мүмкiндiк бередi.

Ареометрмен тығыздықты анықтау үшiн ерiтiндiнi цилиндрге құяды. Сұйықтың деңгейi цилиндрдiң жиегiне 4-5 см жетпеуi керек. Ареометрдi цилиндрдегi сұйыққа батырғанда, ареометрдiң жүгiнiң массасы ығыстырылған судың массасынан артық болса, ареометр ерiтiндiге толығымен батып кетедi, ал жүктiң массасы ығыстырылган судың массасынан жеңiл болса, ареометр түгелiмен ерiтiндi бетiне қалқып шығады. Бұл екi жағдайда ареометрмен ерiтiндiнiң тығыздығын өлшеуге болмайды. Ығыстырылған судың массасы ареометрдiң жүгiнiң массасына тең болған жағдайда, сұйықтың деңгейiмен тұспа тұс келетiн ареометр шкаласының сызықшасы ерiтiндiнiң тығыздығының мәнiн көрсетедi.

Дайындалған ерітіндінің ареометрмен анықталған тығыздығына (ρ эксп) сәйкес концентрация (ω эксп) интерполяция әдісімен есептеледі.



Интерполяция әдiсiмен эксперименттiк

концентрацияның мәнiн есептеу

Интерполяция белгісіз о р т а л ы қ м ә н д і белгілі е к і ж а қ т а ғ ы мәндер бойынша анықтау. Мысалы, NaCI ерітiндiсiнiң ареометрмен анықталған тығыздығы 1,1044 г/ мл:

1.Тығыздықтың осы мәнiне жақын үлкен және кiшi екi мән кестеден (Қосымша В) алынады, айырмасы есептеледi:



15 % 1.1065

14 % 1.1008

1% 0.0057


2.Тығыздықтың үлкен мәнiнен эксперименттiк тығыздықтың мәнiн аламыз:

1,1065


1,1044

0,0021
3. Ендi тығыздықтың осы мәнiне (0,0021) сәйкес келетiн проценттiк концентрацияны анықтау үшiн пропорция құрамыз:


0,0057 – 1%

0.0021 – х %, осыдан х = 0,37 %

4. Анықталған мәндi (0,37%) концентрацияның үлкен мәнiнен алып тастасақ, эксперименттiк концентрацияның мәнi анықталады:
ω эксп = 15% – 0,37% = 14,63 %
Эксперименттiк тығыздық (ρэксп) және эксперименттiк проценттiк концентрация (ωэксп) анықталғаннан кейiн, 2-ші кестенiң графалары толтырады. Ол үшiн жоғарыда келтiрiлген формулаларды (1-9) пайдаланып есептеулер жүргiзу қажет.
Кесте 2Ерітінді дайындалғаннан кейін жүргізілетін есептеулер


V

ерiтiндi, мл



ρэксп,

г/мл


ωэксп,

%


m ерiтiнді,

г



m еріген .зат, г

m еріт

кіш, г



Эксперименттiк концентрациялар

Абсол

қате, %


Салыс

қате,%

См

Сн


Сm

Т











































Зертханалық жұмыстың дәлдiгiн, яғни қаншалықты дұрыс жүргiзiлгендiгiн сипаттайтын көрсеткiштер – эксперименттiң а б с о л ю т қ а т е с i, әсiресе, с а л ы с т ы р м а л ы қ а т е с i болып табылады. Бұл шамаларды есептеу жолы өте қарапайым. Берiлген проценттiк концентрация (ωтеор) мен эксперименттiк проценттiк концентрацияның (ωэксп ) айырмашылығы абсолют қатенiң мәнiн бередi. Таңбасы оң не терiс болуы мүмкiн:

εабсолют = ωтеор - ωэксп

қате

Абсолют қатенiң проценттiк концентрацияның теориялық мәнiне катынасы салыстырмалы қатенiң шамасын көрсетедi. Таңбасы оң не терiс болуы мүмкiн, бiрақ абсолют мәнi алынады.

ε салыстр = εабсолют қате · 100%

қате ωтеор

Салыстырамалы қате - эксперименттiң қаншалықты дәл және ұқыпты жүргiзiлгендiгiн айқындайтын көрсеткiш.


Салыстырмалы қатенiң шамасы мына факторларға байланысты:

1. Таразыда NаСI өлшендiсiнiң қаншалықты дәл өлшенгендiгiне.

2.Түзды ерiту үшiн өлшеуiш колбаға құйылған судың колбаның сыйымдылығын көрсететiн белгiмен қаншалықты дәл келгендiгiне.

3. Натрий хлоридінің тазалық деңгейіне, яғни химиялық реактив ретіндегі квалификациясына.

Тәжiрибе жасалып, есептеулер жүргiзiлiп, 2-ші кестенiң графалары толтырылғаннан соң, жұмыс дәптерi оқытушыға көрсетiлiп бағаналады. Егер салыстырмалы қатенiң шамасы 10% аспаса, жұмыс қабылданады. Ал егер - 10% -тен артық болса, тәжiрибе қайта жасалады.
3.3 Бақылау тапсырмалары:
1. 250 мл суда 40 г қант ерiтiлген. Осы ерiтiндiдегi қанттың массалық үлесiн есептеңiз.

2. 15% NаОН ерiтiндiсiнiң 500 граммындағы ерiген заттын және ерiткiштiң массаларын есептеңiз.

3. 36% НСI (ρ = 1,183 г/мл) ерiтiндiсiнiң 100 миллилитрiнде неше грамм хлорлы сутек бар? Осы ерiтiндiнiң молярлық, эквиваленттiк концентрацияларын және титрiн есептеңiз.

4. 1н К2SO4 ерiтiндiсiнiң 200 миллилитрiнде неше грамм калий сульфаты ерiген?

5. 0,5 л 96% Н24 (ρ =1,84 г/мл) ерiтiндiсiнiң массасы неше грамм болады?

6. 26% КОН ерiтiндiсiнiң тығыздығы 1,24 г/мл. Осы ерiтiндiнiң 5 литрінде КОН –ның неше молi бар?

7. 500 мл 32% НNО3 (ρ =1,20г/мл) ерiтiндiсiне 1 л су қосылды. Алынған ерiтiндегi НNО3 – ның массалық үлесi қандай?

8. 20% NaCI ерiтiндiсiнiң 400 граммынан 100г су үшырылды. Қалған ерiтiндегi NаСI – нің массалық үлесi қандай?

9. 20% НNО3 ерiтiндiсiнiң 1 миллилитрiнiң массасы 1,119г. Осы ерiтiндiнiң тығыздығының мәнi қандай болады ?

10. 3 л 8% Na2SO3 (ρ =1,075 г/см3) ерiтiндiсiн дайындау үшiн неше грамм натрий сульфитiн алу керек?

11. 2 л 1 М НСI ерiтiндiсiн дайындау үшiн неше мл 36% НСI (ρ = 1,183 г/мл) алу керек?

12. 1 л 2н Н24 ерiтiндiсiн дайындау үшiн неше мл 96% Н24

(ρ = 1,84 г/мл) алу қажет?

13. 500 мл 0,5н Nа2СО3 ерiтiндiсiн дайындау үшiн неше грамм натрий карбонатын алу қажет?

14. 300 мл 1М СuSO4 ерiтiндiсiн дайындау үшiн мыс купоросының (СuSO4 ּ 5Н2О) неше граммын алу керек?

15. 20 г мыс сульфатының кристаллогидраты (СuSO4 ּ 5Н2О) 1 л суда ерiтiлдi. Ерiтiндiдегi таза сусыз мыс сульфатының (СuSO4) массалық үлесiн есептеңiз.

16. 500 г 15% NaCI ерiтiндiсiн дайындау үшiн 5% және 30% NaCI ертiндiлерiнiң қандай массаларын алу қажет?

17. 1 % CuSO4 ертiндiсiн дайындау үшiн 8% CuSO4 ертiндiсiнiң 100 граммына қанша су қосу керек?

18. 100 мл 0,1 н Н2С2О4 ерітіндісін дайындау үшін неше грамм қымыздық қышқылының кристаллогидратын (H2C2O4*2H2O) алу керек?

А)0,56 В) 0,63 С) 0,38 Д) 0,45 Е) 0,90


Зертханалық жұмыс № 4

Электролит ерітінділеріНІҢ қасиеттері




Жұмыстың мақсаты: Қышқылдар мен негіздердің ерітінділерінде индикаторлардың түс өзгерісін бақылау. Электролиттердің ерітінділерінің қасиеттерімен танысу.

4.1 Жалпы мәліметтер




Электролиттік диссоциация теориясы бойынша қышқылдар, негіздер және тұздар суда ерігенде оң зарядталған (катиондарға) және теріс зарядталған (аниондарға) иондарға ыдырайды. Мысалы:

НСІ ↔ Н+ + СІ-

NаОН ↔ Nа+ + ОН-

NаСІ ↔ Nа+ + СІ-

Барлық қышқылдар судағы ерітінділерінде сутек катиондары мен қышқыл қалдықтарына диссоциацияланады. Барлық негіздер судағы ерітінділерінде металл (немесе аммоний) катиондары мен гидроксил аниондарына диссоциацияланады.

Электролиттік диссоциация – қайтымды процесс, сондықтан электролит ерітінділерінде иондар мен диссоциацияланбаған молекулалар арасында тепе-теңдік орын алады. Диссоциацияланған молекулалар санының жалпы молекулалар санына қатынасы электролиттің диссоциациялану дәрежесі (α) деп аталады. Диссоциациялану дәрежесі келесі факторларға тәуелді:


  1. Электролиттің табиғатына;

  2. Еріткіштің табиғатына;

  3. Электролит концентрациясына;

  4. Ерітіндіде біртекті ионның бар болуына.

Қышқылдар мен негіздердің күші олардың диссоциациялану дәрежесіне тікелей байланысты. Қышқылдар мен негіздердің диссоциациялану дәрежелері неғұрлым жоғары болса, солғұрлым электролиттік күші де жоғары болады. Электролиттердің күші жоғарлаған сайын ерітінділерінің электрөткізгіштігі артады, химиялық реакцияға түсу активтілігі өседі.
Біртекті иондардың қатысында әлсіз электролиттің диссоциациялану дәрежесі төмендейді. Себебі: диссоциация қайтымды процесс болғандықтан Ле-Шателье принципі бойынша, тепе-теңдік біртекті иондарды азайту бағытында, яғни молекулалардың түзілу бағытында ығысады.
Концентрациялары төмендеген сайын әлсіз электролиттердің диссоциациялану дәрежесінің өсетіндігін Оствальдтың сұйылту заңының математикалық өрнегі сипаттайды.

Электролит ерітінділерінде реакция иондар арасында жүреді. Иондар арасындағы реакция нашар еритін зат, газдар және аз диссоциацияланатын заттар түзілу бағытында жүреді.

Электролиттік диссоциация - қайтымды процесс болғандықтан, әрекеттесуші массалар заңын қолданып диссоциация процесінің тепе-теңдік константасының өрнегі алынады. Диссоциация процесінің тепе-теңдік константасы электролиттің диссоциациялану константасы (К) деп аталады. Электролиттің диссоциациялану константасы тек келесі факторларға тәуелді:


  1. Электролиттің табиғатына;

  2. Температураға.

Электролиттің диссоциациялану константасы (К) диссоциациялану дәрежесі (α) сияқты электролиттің күшін сипаттайтын көрсеткіш болып табылады.

4.2 Тәжірибелік бөлім
Тәжірибе 1 - Қышқылдар мен негіздер ерітінділерінде

индикаторлардың түстерінің өзгеруі

Ерітіндіде сутек және гидроксил иондарының бар-жоғын индикаторлар көмегімен анықтауға болады.



Жұмысты орындау. 9 пробирка алыңыз. Үш пробиркаға 8-10 тамшы дистилденген су құйыңыз. Біріншісіне 1 тамшы лакмус, екіншісіне 1 тамшы фенолфталеин, үшіншісіне 1 тамшы метилоранж тамызыңыз. Индикаторлардың таза судағы түстерін бақылап кестеге жазыңыз.

Келесі үш пробиркаға 8-10 тамшы тұз қышқылын құйыңыз. Біріншісіне 1 тамшы лакмус, екіншісіне 1 тамшы фенолфталеин, үшіншісіне 1 тамшы метилоранж тамызыңыз. Индикаторлардың қышқыл ерітіндісіндегі түстерін бақылап кестеге жазыңыз.

Келесі үш пробиркаға 8-10 тамшы сілті (КОН немесе NаОН) құйыңыз. Біріншісіне 1 тамшы лакмус, екіншісіне 1 тамшы фенолфталеин, үшіншісіне 1 тамшы метилоранж тамызыңыз. Индикаторлардың сілті ерітіндісіндегі түстерін бақылап кестеге жазыңыз.


Индикатор

Индикатор түсі


таза суда

қышқылда

сілтіде

Лакмус











Фенолфталеин











Метилоранж











Тәжірибе 2 - Диссоциациялану дәрежесінің электролит

табиғатына тәуелділігі
Электролиттердің күші жөнінде олардың ерітінділерінің электрөткізгіштігі мен химиялық реакцияға түсу активтілігі бойынша тұжырым жасауға болады.

Жұмысты орындау. Бір пробиркаға 8-10 тамшы 0,1н НСІ ерітіндісін, екінші пробиркаға 8-10 тамшы 0,1н СН3СООН ерітіндісін құйыңыз. Әрбір пробиркаға өлшемі бірдей цинк түйіршігін салыңыз. Пробиркаларды ыстың су моншасына орналастырыңыз.

Қай қышқылда реакция тез жүреді ? Құбылысты түсіндіріңіз. Реакциялардың молекулярлық және иондық теңдеулерін жазыңыз.



Тәжірибе 3 - Диссоциациялану дәрежесінің электролиттің

концентрациясына тәуелділігі

Екі пробиркаға 8-10 тамшы әртүрлі концентрациялы күкірт қышқылын құйыңыз: біріншісіне – концентрлі 96%Н24 (ρ = 1,84 г/мл), екіншісіне – 2н Н24. Әрбір пробиркаға өлшемі бірдей цинк түйіршігін салыңыз. Қандай құбылыс байқалады ? Құбылысты түсіндіріңіз.


Тәжірибе 4 - Иондық реакциялар

а) Төрт пробиркаға 4-5 тамшыдан натрий, магний, цинк және алюминий сульфаттарының ерітінділерін тамызыңыз. Әрбір пробиркаға 2-3 тамшы барий хлоридін қосыңыз. Реакция теңдеулерін жазыңыз. Сульфат-анионды анықтаудың барлық реакцияларға ортақ қысқаша иондық теңдеуін жазыңыз.

б) Төрт пробирка алыңыз. Үшеуіне 4-5 тамшы калий, магний, цинк хлоридтерінің ерітінділерін, төртіншісіне КСІО3 (калий хлоратының) құйыңыз. Әрбір пробиркаға 1-2 тамшы күміс нитратын қосыңыз. Реакциялардың молекулярлық және иондық теңдеулерін жазыңыз. Неліктен төртінші пробиркада тұнба түзілмейді ? Хлорид-анионды анықтаудың барлық реакцияларға ортақ қысқаша иондық теңдеуін жазыңыз. Суда ерігенде калий хлораты қандай иондарға диссоциацияланатын жазыңыз.

Тәжірибе 5 - Электролит ерітінділерінде химиялық

тепе-теңдіктің ығысуы

а) Екі пробиркаға 4-5 тамшы 2 н сірке қышқылын құйыңыз үстіне 1 тамшы метидоранж қосыңыз. Бір пробиркаға натрий ацетатының 2-3 түйіршігін салып жақсылап араластырыңыз. Пробиркалардағы ерітінділердің түсін салыстырыңыз.

Неліктен натрий ацетаты салынған пробиркада ерітінді түсі өзгерді ? Ле-Шателье принципі бойынша құбылысты түсіндіріңіз. Әлсіз қышқылдың диссоциациялану дәрежесін төмендету үшін қышқыл ерітіндісіне қандай затты қосу керек ?

б) Екі пробиркаға 4-5 тамшы аммоний гидроксидінің ерітіндісін құйып, үстіне 1 тпмшы фенолфталеин тамызыңыз. Бір пробиркаға аммоний хлоридінің 2-3 түйіршігін салып жақсылап араластырыңыз. Пробиркалардағы ерітінділердің түсін салыстырыңыз.

Неліктен аммоний хлориді салынған пробиркада ерітінді түсі өзгерді ? Ле-Шателье принципі бойынша құбылысты түсіндіріңіз. Әлсіз негіздің диссоциациялану дәрежесін төмендету үшін қышқыл ерітіндісіне қандай затты қосу керек ?
4.3 Бақылау тапсырмалары:
1. Электролиттің диссоциациялану дәрежесі деген не ? Ол қандай факторларға тәуелді ? Оны қалай арттыруға болады, қалай төмендетуге болады ?
2. Электролиттің диссоциациялану константасы деген не ? Ол қандай факторларға тәуелді ? Қандай жағдайда диссоциациялану константасы өседі, қандай жағдайда кемиді ?
3. Сu(ОН)2 мен Н3РО4 – ның сатылап диссоциациялану теңдеулерін жазыңыз. Әрбір сатысының диссоциациялану константаларының өрнектерін жазыңыз.
4. 0,5 н НСООН ерітіндісіндегі құмырысқа қышқылының диссоциациялану дәрежесін есептеңіз. Кнсоон = 1,8·10-4.
5. 0,5 н НСООН ерітіндісіне 0,1 н НСІ ерітіндісі қосылған жағдайдағы құмырысқа қышқылының диссоциациялану дәрежесін есептеңіз. Кнсоон = 1,8·10-4.
6. Мына нашар еритін заттардың (ВаСrО4, Аg3РО4, СаСО3, Сu(ОН)2, Fе(ОН)3) түзілу реакцияларының молекулярлық және иондық теңдеулерін жазыңыз.
7. 0,01М НСІ және 0,01М СН3СООН ерітінділеріндегі сутек иондарының концентрациясын (активтілігін) есептеңіз.
8. КОН, NН4ОН, Ва(ОН)2 –нің 0,025М ерітінділеріндегі гидроксид-иондардың концентрациясын және активтілігін есептеңіз.

9. 0,1 М Н24 ерітіндісінің сутектік көрсеткішін көрсет:

А) 0,65 В) 1 С) 0 D) 13 Е) 7
10. 1 н NаОН ерітіндісінің сутектік көрсеткішін көрсет:

А) 0,5 В) 7 С) 14 D) 13,5 Е) 1


11. 0,5 н СН3СООН ерітіндісінің сутектік көрсеткішін (рН) көрсет:

А) 0,5 В) 1 С) 2,2 D) 10 Е) 7


12. 0,5 н NН4ОН ерітіндісінің сутектік көрсеткішін (рН) көрсет:

А) 7 В) 11,8 С) 10 D) 2,2 Е) 14



Зертханалық жұмыс № 5
Тұздардың гидролизі
Жұмыстың мақсаты: Гидролиз реакциясының жүру заңдылықтарын түсiну және ерiтiндi ортасын анықтап үйрену. Тұздардың гидролизінің молекулярлық --иондық теңдеулерін жазуды және ерітінді ортасын көрсетуді меңгеру.
5.1 Жалпы мәліметтер

Тұздардың гидролизi – тұз иондарының әлсiз электролит түзе су молекулаларымен әрекеттесуi. Су - әлсіз электролит, қайтымды диссоциацияланады: Н2О ↔ Н+ + ОН-. Су молекулаларымен тұздың не анионы, не катионы әрекеттесуі мүмкiн. Ал кейбiр тұздардың анионы да, катионы да бiрдей гидролизге түседi.

Егер тұз гидролизге анионы бойынша түссе, су молекуласының протоны тұздың анионымен байланысып әлсiз қышқыл түзедi. Осы процесстiң нәтижесiнде судың диссоциациясының тепе-теңдiгi оңға ығысып ерiтiндiде бос күйiнде көптеп гидроксил иондары пайда болады, сондықтан тұз ерiтiндiсi сiлтiленедi, яғни рН > 7 болады.

Егер тұз гидролизге катионы бойынша түссе, су молекуласының гидроксил анионы тұздың катионымен байланысып әлсiз негiз түзедi. Осы процесстiң нәтижесiнде судың диссоциациясының тепе-тендiгi оңға ығысып ерiтiндiде бос қүйiнде көптеп сутек катиондары пайда болады, сондықтан тұз ерiтiндiсі қышқылданады, яғни рН < 7 болады.

Әлсiз қышқыл мен әлсiз негiзден түзiлген тұздардың катионы да, анионы да сумен әрекеттесіп әлсіз қышқыл мен әлсіз негіз түзеді. Ортаның реакциясы гидролиз нәтижесiнде түзiлетiн қышқыл мен негiздiң салыстырмалы күшiне байланысты, қайсысының күшi басым болса, ерiтiндi ортасы соны көрсетедi (ә л с i з қ ы ш қ ы л д ы қ немесе ә л с i з н е г i з д i к о р т а н ы). Әлсiз қышқылдар мен негiздердiң күшiн олардың диссоциациялану константалары айқындайды. Егер тұздың гидролизденуі нәтижесінде түзілген әлсіз қышқыл мен әлсіз негіздің күші бірдей болса, орта бейтарап (рН = 7) болады.


5.2 Тәжірибелік бөлім
Тәжiрибе 1 - Универсал индикатор қағазымен

тұздардың ерiтiндiлерінiң рН-ын анықтау

Таза зат шынысына универсал индикатор қағаздың кiшкене қиындысын орналастырып, үстiне зерттелетiн ерiтiндiнiң бiр тамшысын тамызыңдар. Осыдан кейiн индикатор қағаздың түсiн шкаламен салыстырып, ортаның реакциясын анықтап, нәтижесiн кестеге жазыңдар.




Түздар


Тұзды түзген қышқыл мен негіздің күші

(әлсіз немесе күшті)



Универсал индикатор қағазының

өзгерген түсi


рН


Тұз қандай ион бойынша гидролизге түседі

Қышқыл

Негіз

CH3COONa
















Al2(SO4)3
















NaHCO3
















Na2CO3
















NH4Cl
















CuSO4
















КCl















Индикатор қағазының түстерiнiң өзгерісiн түсiндiрiңдер.Тұздардың гидролизiнiң молекулярлық және иондық теңдеулерiн жазыңдар. Көп қышқылды негіздер мен көп негізді қышқылдар тұздарының гидролизінің тек бірінші сатысының молекула – иондық теңдеулерін жазыңдар. Индикатор қағазының түстерiнiң өзгерулерiн қорытындыда түсiндiрiңдер.


Тәжiрибе 2 - Гидролиз дәрежесiне температураның әсерi

а) Пробиркаға 5 – 6 тамшы натрий ацетатының ерiтiндiсiн құйып және 1 - 2 тамшы фенолфталеин индикаторын қосып қайнағанша қыздырыңдар. Не байқалады? Гидролиз реакциясының теңдеуiн молекулалық және иондық түрде жазыңдар. Нелiктен қыздырғанда ерiтiндi түсi айқындалып, ал салқындатқанда керiсiнше бозарып кетедi? Тәжiрибе соңында қорытынды түрiнде жауап жазыңдар.

б) Пробиркаға 5 – 6 тамшы натрий гидрокарбонатының ерiтiндiсiн құйып, оған 1 тамшы фенолфталеин индикаторын қосып қайнағанша қыздырыңдар. Не байқалады? Гидролиздену теңдеуiн жазындар. Ерiтiндi түсiнiң өзгеруiн қорытынды ретiнде түсiндiрiңдер.
Тәжiрибе 3 - Аяғына дейiн жүретiн гидролиз (қайтымсыз гидролиз)

Пробиркаға 5 – 6 тамшы алюминий сульфатының ерiтiндiсiн және осындай көлемде натрий карбонатының ерiтiндiсiн қабырғалатып құйыңдар. (араластырмаңдар!) Екi ерiтiндiнiң шеқарасында қандай өзгерiс байқалады?

Екі тұздың алмасу реакциясының теңдеуін жазыңдар. Реакция нәтижесінде түзілген қай тұз қайтымсыз гидролизденеді? Неліктен? Қайытымсыз гидролиз нәтижесінде қандай зат тұнбаға түседі, қандай зат газ күйінде бөлінеді? Алмасу реакциясының нәтижесінде түзілген тұздың қайтымсыз гидролизденуінің молекулалық, иондық теңдеулерін жазыңыз.
5.3 Бақылау тапсырмалары:

1. Қандай химиялық процесс гидролиз деп аталады ? Гидролиздiң мәнi неде ?

2. Судың иондық көбейтіндісі дегеніміз не ? Ол қандай факторға тәуелді ? Стандартты жағдайдағы мәні қандай?

а) 10-1 б) 10-7 в) 10-10 г) 10-12 д) 10-14

3. Ерiтiндiнiң рН–ы деген не ? Оны қалай есептейдi ? Мысал келтiрiңдер.

4. Қандай тұздар гидролизге ұшырайды? Қандай тұздар гидролизденбейді ? Неліктен ? Мысал келтіріп түсіндіріңдер.

5. Мына тұздардың KCN, K3PO4, CrCl3, NaBr, KNO3, Al2(SO4)3 қайсысы гидролизденедi? Гидролиздену теңдеулерiн жазыңдар. Ортаның реакциясын анықтаңдар.

6. Гидролиздену константасы дегеніміз не ? Ол нені сипаттайды ? Қандай факторларға тәуелді ?

7. Гидролиздену дәрежесi деген не ? Ол қандай факторларға тәуелді ?

8. Al2(SO4)3 ерiтiндiсi мен Na2S ерiтiндiсiн қосқанда Al(OH)3 түзiледi. Реакция теңдеуiн жазып, себебiн түсiндiрiңдер.

9. Мына тұздардың қайсыларының гидролизi нәтижесiнде негiздiк тұздар түзiледi ?

а)ZnCl2 б)K2S в)Fe2(SO4)3 г)AlCl3

Реакция теңдеулерiн жазып дәлелдеңдер.

10. Мына тұздардың қайсыларының гидролизiнiң нәтижесiнде қышқылдық тұздары түзiледi? Реакция теңдеулерiн жазып дәлелдеңдер:

а) NaCI б) K2CO3 в) Na3PO4 г) CuSO4

11. Ерiтiндiдегi ОН- иондарының концентрациясы 10-2 моль/л. Ерiтiндiнiң рН анықтаңыз.

12. Ерiтiндiнiң рН = 5. Ерiтiндiдегi гидроксил иондарының концентрациясын

есептеңiз.

13. Мыс сульфатының ерiтiндiсiне қышқыл қосылса, тұздың гидролизi күшейе ме, әлде әлсiрей ме?

14. Натрий сульфидiнiң ерiтiндiсiне сiлтi қосылса, тұздың гидролизi күшейе ме, әлде әлсiрей ме?

15. Тұздың гидролизі қайтымсыз болады, егер гидролиз нәтижесінде түзілсе:

А) әлсіз қышқыл мен күшті негіз

В) күшті қышқыл мен әлсіз негіз

С) әлсіз қышқыл мен әлсіз негіз

D) нашар еритін негіз және ұшқыш, тұрақсыз әлсіз қышқыл

Е) көп қышқылды нашар еритін негіз

16.Тұз ерітіндісі сұйытылған сайын тұздың гидролизі:

А) артады

В) өзгермейді

С) кемиді

D) басында артады, соңында кемиді

Е) басында кемиді, соңында артады

17. Температура жоғарлағанда қай тұздың гидролиздену дәрежесі артады, ал қай тұздың гидролизіне температура әсер етпейді ?
A) Al2(CO3)3 B) Cr2S3 C) CH3COONa D) Na2CO3 E) ZnCO3

Зертханалық жұмыс № 6



ТОТЫҒУ – ТОТЫҚСЫЗДАНУ РЕАКЦИЯЛАРЫ

Жұмыстың мақсаты: Кейбiр жиi қолданылатын тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштардың қасиеттерiмен, ТТР –ның түрлерiмен танысу. ТТР –ның теңдеулерiн жазып, теңестiрiп үйрену.



6.1 Жалпы мәліметтер

Химиялық реакцияның нәтижесiнде реакцияға түскен молекулалардың күрамындағы элементтердің тотығу дәрежелерi өзгерiске ұшырайтын процесстер тотығу-тотықсыздану реакциялары деп аталады. ТТР – параллель жүретiн қарама-қарсы бағытталған екi процесстен – тотығу және тотықсыздану реакцияларынан – тұрады.

Т о т ы ғ уэлектрондарды беру, т о т ы қ с ы з д а н уэлектрондарды қосып алу. Электрондарын берген зат тотықсыздан-дырғыш, электрондарды қосып алған зат тотықтырғыш деп аталады.
Тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштардың

эквиваленттiк массалары

Тотығу – тотықсыздану реакцияларында бiр электронды қосып алатын немесе бiр электронды беретiн заттың мөлшерi оның эквиваленттiк массасы деп аталады. Басқаша айтқанда, тотықтырғыштың эквиваленттiк массасы оның молярлық массасын қосып алған электрондарының санына бөлгенге тең:



Мэ тотықтырғыш =
Тотықсыздандырғыштың эквиваленттiк массасы оның молярлық массасын берген электрондарының санына бөлгенге тең болады:
Мэ тотықсыздандырғыш =


6.2 Тәжірибелік бөлім
Тәжiрибелердi қорытындылау тәртібi:

- әр тәжiрибе орындалғаннан кейiн жұмыс дәптерiне байқалған өзгерiстер жазылады.

- анықтамалық бөлiмнен (қосымша Е) әрбiр тотығу - тотықсыздану жұптарының стандартты потенциалдары тауып алынып, тәжiрибе барысында орындалған ТТР-ның электр қозғалғыш күшiнiң мәнi есептеледi.

- әрекеттескен екi заттың қайсысы тотықтырғыш, қайсысы тотықсыздандырғыш екендiгi көрсетiледi.

- электрондық немесе электрондық–иондық теңестiру әдiсiмен тотығу және тотықсыздану реакциялары жеке–жеке жазылып, бiр ортақ бөлiмге келтiрiлiп, электрондар санын теңестiретiн коэффициенттер анықталады.

- осыдан кейiн реакциялардың оң жақтарының қосындысы, сол жақтарының қосындысы жазылып, екi жақтағы бiрдей молекулалар не иондар болса, қысқартылады.

- әрi қарай ТТР-ның иондық және молекулалық теңдеулерi жазылады.

- тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштың эквиваленттiк массалары есептеледi.


Жоғарғы пункттерге түгел жауап берiлген соң, жұмыс дәптерi оқытушыға көрсетiлiп, тәжiрибелердi орындау және қорытындылау нәтижелерi бағаланады.
Тәжiрибе 1 - Мыстың ионын темiр металлымен тотықсыздандыру

Пробиркаға 5 –10 тамшы мыс сульфатының ерiтiндiсiн құйып, наждак қағазымен тазартылған шегенi салыныз. Ненi байқадыныз? Қандай процестер жүрдi?


Тәжiрибе 2 - Йодид-анионды хлор суымен тотықтыру

Пробиркаға 2 – 3 тамшы КI ерiтiндiсiн құйып үстiне жаңа дайындалған хлор суын тамшылап құйыңыз. Ненi байқадыңыз? Пробиркадағы сұйықты сумен әлсiз сары түске боялғанша сұйылтыңыз. Осыдан кейiн сұйықты екi пробиркаға бөлiп, бiреуiне крахмал ерiтiндiсiнiң бiрнеше тамшысын, екiншiсiне бiрнеше тамшы бензол құйыңыз. Ненi байқадыңыз?


Тәжiрибе 3 - Йод молекуласын йодид–анионға дейiн натрий сульфитiмен

тотықсыздандыру

Пробиркаға йодтың 2-3 тамшысын құйып, үстiне натрий сульфитiнiң ерiтiндiсiн йод түссiзденгенше тамшылатып қосыңыз. Жоғарыдағы сұрақтарға жауап берiңiз.
Тәжiрибе 4 - Fe+2 ионын перманганат-анионымен тотықтыру

Пробиркаға 2-3 тамшы калий перманганатының ерiтiндiсiн тамызып үстiне 2-3 тамшы 2н H2SO4 қосыңыз. Осыдан кейiн пробиркаға ерiтiндi түссiзденгенше тамшылатып темiр (II) сульфатының ерiтiндiсiн қосыңыз. Жоғарыда келтiрiлген сұрақтарға жауап берiңiз.




Тәжiрибе 5 - Перманганат-анионның әртүрлi ортада тотықтырғыш

қасиеттерiн бақылау

а) Пробиркаға 1-2 тамшы калий перманганатының ерiтiндiсiн тамызып, 1-2 тамшы концентрлi КОН ерiтiндiсiн қосып, үстiне ерiтiндiнiң түсi қызғылттан жасыл түске өзгергенше натрий сульфитiнiң ерiтiндiсiн тамшылатып қосыңыз.

б) Пробиркаға 1 –2 тамшы калий перманганатының ерiтiндiсiн тамызып, 2-3 тамшы су қосып үстiне қоңыр тұнба түзiлгенше натрий сульфитiнң ерiтiндiсiн қосыңыз.

в) Пробиркаға 1-2 тамшы калий перманганатының ерiтiндiсiн тамызып, 2-3 тамшы күкiрт қышқылын қосып, үстiне қызғылт ерiтiндi түссiзденгенше натрий сульфитiнiң ерiтiндiсiн тамшылап қосыңыз.

Үш тәжiрибенi де жоғарыдағы сұрақтарға жауап бере отыра қорытындылаңыз.
Тәжiрибе 6 - Cr+3 ионын сутек пероксидiмен тотықтыру

Пробиркаға 1-2 тамшы Cr(NO3)3 ерiтiндiсiн тамызып үстiне алғашқыда пайда болған Cr(OH)3 –ның тұнбасы ерiгенше КОН қосыңыз. Осыдан кейiн ерiтiндiге тамшылап Н2О2 ерiтiндiсiн қосу керек ерiтiндiнiң жасыл түсi сарыға өзгергенше. Сары түске ерiтiндiнi ТТР нәтижесiнде түзелген CrO4-2 (хромат–анион) бояйды. Жоғарыдағы сұрақтарға жауап берiңiз.


Тәжiрибе 7 - Fe+2 ионының сутек пероксидiмен тотығуы

Екi пробиркаға 2-3 тамшы темiрдiң (II) сульфатының ерiтiндiсiн тамызып, 1-2 тамшы 2н H2SO4 ерiтiндiсiн қосыңыз. Пробирканың бiреуiне 1-2 тамшы 3% Н2О2 тамызыңыз. Осыдан кейiн екi пробиркаға да 2-3 тамшы дистиллденген су және 2-3 тамшы аммоний роданидiнiң NH4SCN ерiтiндiсiн қосыңыз.

Н2О2 қосылған пробиркадағы ерiтiндiнiң түсi қалай өзгердi? Не себептен?
Тәжiрибе 8 - NO3- - анионның алюминиймен аммиакқа дейiн

тотықсыздануы

Пробирканың түбiне шамалап алюминий үгiндiсiн салыңыз (үгiндiнiң орнына фольганы алуға болады). Үстiне 2-3 тамшы натрий нитратының NaNO3 ерiтiндiсiн тамызып, 0,5–1 мл 2н NaOH ерiтiндiсiн құйыңыз. Пробирканы штативке орналастырып мақтамен жауып, мақтаның үстiне дымқылданған индикатор қағазын қойыңыз. Бiрнеше минуттен кейiн индикатордың түсi өзгергендiгiн байқайсыз.

Байқалған өзгерiстерді түсіндіріңіз. ТТР–ның иондық және молекулалық теңдеулерiн жазыңыз.
Тәжiрибе 9 - Концентрлi азот қышқылын мыспен азот (IV) оксидiне

дейiн тотықсыздандыру
Тәжiрибе мiндеттi түрде тартпа шкафтың астында жасалады!

Пробиркаға мыс сымының кiшкене бөлшегiн салып, 3-4 тамшы концентрлi азот қышқылын құйып, ақырындап қыздырыңыз. Реакция нәтижесiнде жирен түстi газ – азот (IV) оксидi NO2 түзiледi, егер реакцияға сұйытылған азот қышқылы алынса, түссiз газ – азот (II) оксидi NO түзiледi.

Реакциялардың иондық және молекулярлық теңдеулерiн жазыңыз.
Тәжiрибе 10 - Калий бихроматын қымыздық қышқылымен

тотықсыздандыру

Пробиркаға 2-3 тамшы К2Сr2О7 ерiтiндiсiн тамызып, үстiне 2-3 тамшы 2н күкiрт қышқылын қосқаннан кейiн 3-5 тамшы Na2C2O4 ерiтiндiсiн құйыңыз, ерiтiндiнiң түсi қызғылт сарыдан көк-жасылға өзгергенше. Оксалат анион (С2О42-) ТТР нәтижесiнде СО2–ге дейiн тотығады. Реакцияның иондық және молекулярлық теңдеулерiн жазыңыз.


6.3 Бақылау тапсырмалары:
1. Мына берiлген реакциялардың қайсысы ТТР - на жатады?

а) Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu

б) CuCO3 ∙ Cu(OH)2 → 2CuO + CO2 + H2O

в) K2CrO4 + BaCI2 → BaCrO4 + 2KCI


2. Тотығу және тотықсыздану реакциялары бiр-бiрiмен байланыссыз жеке-жеке жүре ала ма?
3. Периодтық жүйе бойынша күштi тотықсыздандырғыш және күштi тотықтырғыш бола алатын элементтердi көрсетiңiз.
4. Қандай заттар тек тотықтырғыш болады, ал қандай заттар тек тотықсыздандырғыш болады ? Қандай заттар тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та бола алады ?
5. Мына реакцияларды электрондық баланс немесе электрондық - иондық баланс эдiсiмен теңестiрiп, ТТР–ның иондық және молекулалық тендеулерiн жазыңыз. Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты көрсетеңiз:

а) NaNO2 + NaI + H2SO4 → Na2SO4 + NO + I2 + H2O

б ) KMnO4 + KNO2 + H2SO4 → K2SO4 + MnSO4 + KNO3 + H2O

в) HNO3 + H2S → NO + S + H2O


6. Mына ТТР–ларына түскен және реакциялар нәтижесiнде түзiлген заттардың құрамындағы элементтердiң тотығу дәрежелерiн анықтап, қандай зат тотықтырғыш, ал қандай зат тотықсыздандырғыш екендiгiн көрсетiңiздер. Реакциялардың иондық және молекулалық теңдеулерiн жазыңыздар. Тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштардың эквиваленттiк массаларын есептеңiздер:

а) Br2 + HNO2 + H2O → HBr + HNO3

б) KMnO4 + PH3 + H2SO4 → K2SO4 + MnSO4 + H3PO4 + H2O

в) NаCIO +HBr → NаCI + Br2 + H2O

7. Мына реакциялардың ЭҚК есептеңiздер:

а) HgSO4 + FeSO4 → Fe2(SO4)3 + Hg2SO4

б) PbO2 + KI + H2SO4 → PbSO4 + K2SO4 + I2 + H2O

в) KMnO4 + KCI + H2SO4 → K2SO4 + MnSO4 + H2O + CI2



ЭҚК-ті есептеу үшін стандартты электродтық потенциалдардың мәндерін пайдаланыңыз.
8. Егiнжайға себу алдында тұқымдарды сулема (НgСI2) ерiтiндiсiмен залалсыздандырады. Сулема ерiтiндiсiн дайындау үшiн темiр немесе цинкпен капталған шелектер, әлде эмальденген шелектер колдану керек пе ? Жауапты жүретiн реакциялардың теңдеулерiн жазып және ЭҚК– iн есептеу арқылы дәлелдеңдер.
9. Тотықсыздану процесiн көрсет:

А) 2I- I2 0

B) NO3- NH3

C) As+5 As+3

D) Cr2O72- CrO42-

E) AI+3 AIO2-

10. Тотығу процесiн көрсет:



А)Pb+4 Pb+2

B) Zn +2 Zn0

C) MnO4- Mn+2

D) H2O2 O2

E) ClO3-Cl-

11. Мына көрсетілген ТТР қай бағытта өздігінен жүреді?

2KBr + 2FeCl3 = 2FeCl2 + 2KCl + Br2
12. Мына көрсетілген ТТР қай бағытта өздігінен жүреді?

KMnO4 + 3Ag + 2H2O = MnO2 + 3AgOH + KOH


13. Мына заттар ерiтіндіде бірге бола ала ма?

A) KMnO4 және H2SO4

B) H2SO4 және HCl

C) KNO2 және HI

D) HIO3 және HI

E) H2SO4 және HBr

Стандартты электродтық потенциалдардың мәндерін пайдалана отырып жауап берiңiз.


Зертханалық жұмыс № 7
Комплексті қосылыстар
Жұмыстың мақсаты: Комплекстi қосылыстардың түзiлу, ыдырау жағдайларымен танысу. Комплекс түзушi орталық ионның тотығуын және тотықсыздануын бақылау. Комплекстi тұздардың кәдiмгi тұздардан тұрақты екендiгiне көз жеткiзу.
7.1 Жалпы мәліметтер
Комплекстi қосылыстар - құрамындағы химиялық байланыстардың бiр бөлiгi донорлы-акцепторлы механизм арқылы түзiлген бейорганикалық қосылыстардың ерекше бiр классы.

Комплекстi қосылыстардың электролиттiк диссоциациясы

және тұрақтылығы
Комплекстi қосылыстардың iшкi сферасымен сыртқы сферасының арасындағы байланыс иондық болғандықтан, комплекстi қосылыстар күрделi комплекстi ионға (iшкi сфера) және қарапайым ионға (сыртқы сфера) күштi электролиттер секiлдi толығымен диссоциацияланады. Бұл комплекстi қосылыстардың б і р і н ш і р е т т і к д и с с о ц и а ц и я с ы:

К3 [Ғе (СN)6] → 3К + + [Ғе(СN)6 ]3-



Комплекстi қосылыстардың iшкi сферасы (күрделi комплекстi ион) әлсiз электролиттер секiлдi қайтымды диссоциацияланады. Бұл комплекстi қосылыстардың е к і н ш і р е т т і к д и с с о ц и а ц и я с ы:

[Ғе(СN)6 ]3- Ғе 3+ + 6СN-

Комплекстi қосылыстардың екiншi реттік диссоциациялануы қайтымды процесс болғандықтан әрекеттесушi массалар заңын қолданып, комплексті ионның диссоциациялану константасының формуласын жазуға болады:



Ктұрақсыздық [Ғе(СN)6 ]3- =

Комплекстi ионның (ішкі сфераның) диссоциациялану константасы к о м п л е к с т i и о н н ы ң т ұ р а қ с ы з д ы қ к о н с т а н т а с ы деп аталады. Тұрақсыздық константасының мәні өте аз шама болатын комплексті ионның тұрақтылығы жоғары болады. Ктұрақсыздық мәні үлкен комплексті ионның тұрақтылығы төмен болады.

Тұрақсыздық константасына кері шама тұрақтылық константасы деп аталады. Ктұрақтылық тең болады:



Ктұрақтылық =

7.2 Тәжірибелік бөлім
Тәжірибелерді орындау ережесі: Студент алдымен тәжiрибенiң орындалу барысын мұқият оқып, дәптерге қысқаша түрде орындалу барысын жазуы керек. Тәжiрибелердi орындап, көзге көрiнетiн өзгерiстердi жазып алғаннан кейiн, реакциялардың молекулярлық және иондық теңдеулерi жазылып, жұмыс нәтижелерi қорытындыланады да, жұмыс дәптерi оқытушыға көрсетiлiп бағаланады.

Тәжiрибе I - Комплекстi катиондарды және аниондарды алу
а) Күмiс аммиакатының түзiлуi. АgNO3 ерiтiндiсiнiң 2-3 тамшысына 2-3 тамшы HCI ерiтiндiсiн қосыңыз. Не түзiлдi ? Түзiлген тұнбаның бiр бөлiгiн басқа пробиркаға құйып үстiне 8-10 тамшы концентрлі (25%) аммиак ерiтiндiсiн қосыңыз. Қандай өзгерiс байқалды? Алынған мөлдiр ертiндiге ортаның реакциясы қышқыл болғанша бiрнеше тамшы HNO3 қосыңыз. Не байқадыңыз ? Әрбiр реакцияның теңдеуiн жазыңыз. Комплекстi қосылысты атаңыз. Iшкi және сыртқы сферасын көрсетiңiз.

б) Мыс аммиакатының түзiлуi. СиSО4 ерiтiндiсiнiң 2-3 тамшысына аммиак ерiтiндiсiн көгiлдiр тұнба түзiлгенше бiртiндетiп тамызыңыз. Тұнбаның бiр бөлiгiн басқа пробиркаға ауыстырып, үстiне артық мөлшерде аммиак ерiтiндiсiн қосыңыз. Ненi байқадыңыз? Реакцияның теңдеуiн жазыңыз. Түзiлген комплекстi тұзды атаңыз. Комплекс түзушi ионның зарядын және координациялық санын көрсетiңiз.

в) Гексафторферрат(III)-анионның түзiлуi. FеCI3 ерiтiндiсiнiң 2-3 тамшысына 3-4 натрий фторидiнiң ертiндiсiн тамызыңыз. Сары түстi темiр хлоридiнiң ерiтiндiсi түссiзденедi. Себебi ерiтiндiнi сары түске бояп тұрған Fе3+ ионы F-(фторид-анионмен) түссiз комплекстi ион [FeF6]3- түзедi. Реакцияның теңдеуiн иондық және молекулалық түрде жазыңыз.
Тәжiрибе 2 - Комплекс түзушi ионның тотығуы
2-3 мл хлор суына 2-3 тамшы калий гексацианферраты (II)-ның K4[Fe(CN)6] ерiтiндiсiн қосыңыз. Осыдан кейiн артық мөлшердегi хлордан құтылу үшiн пробиркадағы ерiтiндiнi қайнатыңыз. Хлордан кұтылған соң, комплекс түзушi орталық ионның тотығуы нәтижесiнде түзiлген гексацианферрат (III)-анионды ([Fe(CN)6]3-) анықтау үшiн FeSO4–ның кiшкене кристалл бөлшегiн салыңыз. Көк түнба түзiлуi керек. Реакциялардың теңдеуiн молекулярлық және иондық түрде жазыңыз.
Тәжiрибе 3 - Комплекс түзушi ионның тотықсыздануы.
2-3 тамшы K3[Fe(CN)6] ерiтiндiсiне темiр (II) сульфаты ерiтiндiсiнiң 2 тамшысын тамызыңыз. Ерiтiндiнiң түсiне көңiл аударыңыз. Осыдан кейiн 2-3 тамшы сутек пероксидiн Н2О2 және 1-2 тамшы КОН қосыңыз. Қандай өзгерiстер байқадыңыз ? Реакциялардың теңдеулерiн молекулалық және иондық түрде жазыңыз.
Тәжiрибе 4 - Темiр тұздарының тұрақтылығын салыстыру
а) FeCI3 ерiтiндiсiнiң 2 тамшысына 1-2 тамшы KCNS ерiтiндiсiн тамызыңыз. Ерiтiндiнiң түсi темiр роданидiнiң түзiлуiне байланысты қан-қызыл түске боялады. Реакцияның теңдеуiн жазыңыз.

Бұл реакция - Fe3+-ионына тән реакция, сапалық анализде үш валенттi темiр катионын осы реакцияның көмегiмен анықтайды.

б) Алдыңғы тәжiрибенi FeCI3 ерiтiндiсiнiң орнына K3[Fe(CN)6] ерiтiндiсiн алып қайталаңыз. Комплекстi қосылыстың ерiтiндiсiнде бос күйiнде жүрген Fe3+-катионы жоқ екендiгiне, яғни қан-қызыл ерітінді түзілмейдігіне көз жеткiзiңiз. Не себептен Fe3+ катиондары комплекстi тұз K3[Fe(CN)6] ерiтiндiсiнде KCNS реактивiмен анықталмайтындығын түсiндiрiңiз.


    1. Бақылау тапсырмалары:

1. Берiлген комплекстi қосылыстарды атаңыз және комплекс түзушi иондарды көрсетiңiз. Комплекс түзушi иондардың зарядын және координациялық санын анықтаныз:

K2[Cu(CN)4]; [Ni(NH3)6]SO4; K2[PtCI6]
2. Мына берiлген атаулар бойынша комплекстi қосылыстардың формулаларын жазыңыз. Комплекстi қосылыстардың iшкi сферасын квадрат жақшаға алыңыз:

а) калийдiң гексанитрокобальтаты (III);

б) натрийдiң дицианаргентаты;

в) гексаамминкобальт (III) -тiң бромидi;

г) магнийдiң трифторгидроксобериллаты;

д) диакватетрамминникель (II)- дiң нитраты.


3. Берiлген комплекстi қосылыстардың бiрiншi және екiншi реттiк диссоциациясын жазыңыз:

[Cu(H2O)4]SO4; K[Au(CN)4]


4. Берiлген комплекстi қосылыстарды атаңыз және комплекс түзушiнiң зарядын анықтаңыз: K[AuCI4]; [Cr(NH3)4CO3]CI; Zn[Ni(CN)4]; [Co(NH3)4(SCN)2]CI
5.Ni(NH4)2(SO4)2 тұзының ерiтiндiсiнен натрий гидрооксидi никелдi Ni(OH)2 түрiнде тұнбаға түсiредi, ал Ni(NH3)6SO4 тұзының ерiтiндiсiнен никелді тұнбаға түсiрмейдi. Осы екi тұздың қайсысы комплекстi тұз, қайсысы кәдiмгi қос тұз ?
6. Мына комплекстi иондардың: [Ag(NO3-)2]-, [Co(NH3)6]3+, [HgBr4]2-, [Cd(CN)4]2-, [Au(CN-)2]- тұрақсыздық константаларының формулаларын жазыңыз және осы константалардың сандық мәндерiн анықтамалық бөлiмнен (қосымша Ж) тауып алып, бiр-бiрiмен салыстырып, көрсетiлген комплекстi иондарды тұрақтылықтарының артуы бойынша бiр қатарға орналастырыңыз.
7. 0,1 М [Ag(NH3)2]CI ерiтiндiсiнің 1 литрінде қанша моль СI-, Ag+ - иондары, NH3 молекулалары бар ? К тұрақсыздық = 6,8 · 10-8

[Ag(NH3)2]+
8. Мына келтiрiлген тұздардың iшiнен катиондық, аниондық және нейтрал комплекстi тұздарды көрсетiңiз және атаңыз:

K3 [ AI(OH)6]

[ Cd ( NH3)4] CI2

[ Ag ( NH3)2] NO3

[ Cо (NН3)3 (NО2)3]

[Pt CI4(NH3)2]

Na3 [FeF6]
9. Мына келтiрiлген тұздардың типiн (комплекстiк, қос, орта, негiздiк, қышқылдық) анықтаңыз. Осы тұздарды атаңыз, диссоциация теңдеулерін жазыңыз.

а) K2SO4

б) NaHSO4

с) ( CuOH)2SO4

д) [Cu (H2O)4]SO4

е) NH4 Fe (SO4)2


10. Калий роданидiмен мына тұздардың:

A) (NH4)2SO4 ·Fe2(SO4)3

Б) 3 KCN·Fe(CN)3

ерітінділеріне әсер еткенде бiрiншi тұз ерiтiндiсi қан-қызыл түске боялған, ал екiншi тұз ерiтiндiсi боялмаған. Қай тұз комплекстi тұз, қай тұз қос тұз?


11. Мына комплексті тұздың K3[AsS4] комплекс түзуші орталық ионының тотығу дәрежесін көрсет:

A) +1 B)+5 C)+3 D)+4 E)+2


12. Мына комплексті ионның [Cо(NH3)4(NО3-)2]+ орталық ионының координациялық санын көрсет:

жүктеу 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау