Экономика

Мысалы: 
кәсіпорын 
пайдалануға  беріліп 
2002 
жылы
23  қацтардан  бастап  жүмыс  істейтін  болды.  Жұмысшылар  мен 
қызметкерлердің тізімдегі саны бүл үйымда мына төмендегідей:
23  қаңтар  күні 403  адам
24 қаңтар күні сенбі (403  адам)
25  қантар күні жексенбі  (403  адам)
26  қаңтар  күні 404  адам
27 қаңтар күні 403  адам
«* 
,
28  қаңгар  күні 406 адам
29 қаңгар  күні 401  адам
30 қаңтар күні 402 адам
31  қантар  күні сенбі  (402 адам)
Сонымен  каңтар  айында  жүмыс  істеген  қызметкерлердің 
жалпы  саны  бұл  кэсіпорын  бойынша  3627  адам  Осы  айдың 
күнтізбесінде 
(календарьлық) 
күн 
саны 
31 
күн. 
Осыдан 
кэсіпорындағы  жүмысшылар  мен  қызметкерлердін  орташа  осы 
айдағы саны  3627/31  =117  адам.
Токсан  бойынша үйымдағы  жүмысшылар  мен  қызметкерлер- 
дің орташа саны  қаңтар айында  117  адам,  ақпан айында 408  адам, 
наурыз  айында 420  адам  болды делік.  Осыдан  бүл кәсіпорындағы 
жүмысшылар  мен  қызмегкерлердің  бір  тоқсан  бойынша  орташа 
саны 315  адамга тең болады, яғни
(117+408+420):3  = 315
Ескерту:  егер  үйым  наурыз  айынан  бастап  жүмыс  істеген 
болса,  онда  үйымдағы  жүмысшылар  мен  қызметкерлердің  бір 
тоқсан бойындағы орташа  саны  140 адамғатең болады, яғіш
420  ;  3  =  140
Жүмысшылар  мен  қызметкерлердің  кәсіпорын  бойынша  бір 
жылдык  орташа  саны  осы  жылдағы  барлық  айдардагы  олардың 
тізімінің орташа санының қосындыеык 12-ге бөлумен анықталады. 
Егер  кәсіпорын  толық  жыл  бойы  жүмыс  істемеген  болса,  онда 
жүмыскерл ердің  тізімдік  орташа  саны  жүмыс  істеген  айлардағы 
олардың сандарының қосындысын  12-ге бөлу арқылы табылады.
294
  ♦ 
Бухгалтерпік есеп  теориясы ж зпе  негіздері

12-тарау. Ецбек жэне ецбекақы  есебі
  ♦ 
295
Ескерту:
Жүмысшылар  мен  кызметкерлердің  кэсшорын  бойынша 
орташа  еңбекақысын,  еңбек  өнімділігін  жэне  басқа  да  орташа 
шамаларын  анықтау  үшін  «орташа  еңбекакы»  жэне  басқа  да 
орташа  шамаларды  есептеп  шығаруга  қолданатын  жүмысшылар 
мен қызметкерлердід саны деген корсеткіш колданылады.
Бүл  көрсеткішті  табу  үшін  жүмысшылар  мен  кызмет- 
керлердің  қүрамдық  тізімдік  санынан  жүмысшылар  мен 
қызметкерлердщ  кейбір  санаттарына  (категорияларына)  жата- 
тын  адамдардың  санын  алып  тастау  керек.  Ондай жүмысшылар 
мен  кызметкерлердің  қагарына  жататындар:
•  жүкті  (екі  қабат)  және  босануға  байланысты  демалыстагы 
эйелдер,  сондай-ақ бала асырап алған эйелдер;
•  заңда  қараяған  жаска  дейін  баланы  қарауға  демалыс  алған 
эйелдер (ер  адамдар);
•  оку  демалысындағы  еңбекақылары  түгел,  жартылай  сақ- 
талған, немесе сакталмаған жүмысшылар м ек қызметкерл ер, 
соидай-ақ  жогары  жэне  арна>?лы  оку  орындарына  түсуге 
емтихан  тапсыру  үшін  еңбекақысы  сакталмай  жіберілген 
жүмысшылар мен  қызметкерлер;
•  экімшіліктің  үйгарымы  бойынша  еңбекақысы  сақталмай 
демалысқа  кеткен  жүмысшылар  мен  қызметкерлер  жэне 
басқалар.
Кэсіпорындағы  орташа еңбекақыны табу  үшін  есепке  алыналгын 
жұмысшылар мен  қызметеерлер  санын  анықгау  барысында нақіылы 
жүмыс  істегеніне  қарай  үйлесімді  (пропорционалды)  түрде  күнше 
немесе  аптасына  тольгқ  жүмыс  істемейпн  жүмысшылар  мен 
қызметкеріер кіргізіледі. Апдымен жүмыс істеген адам/күні табылады. 
Ол  үшін  жүмысшылар  мен  кызметкерлердін  барлық  жүмыс  істеген 
сағатына,  белгіленген  жүмыс  күнінің  ұзактығына  бөлшеді.  Содан 
кейін  барлық жріыс  істеген сағэтын.  күнін,  айлық  күнтізбелік  күнге 
бөлу арқылы жүмыс істейтік жүмысшылар мен қызметкерлердің саны 
табылады.
Орташа  еңбекақы  есептеу  үшін  есепке  алынатын  жүмысшы- 
лар  мен  қызметкерлердің  қүрамына  (қатарына)  үйде  отырып 
жүмыс  істейтін  жұмысшы-кызметкерл
ер 
де  кіреді.  Олардың

саны  үйымдағы  жұмысшылар  мен  кызметкерлерге  есепгелген 
айлық  еңбекақы  қорының  сомасын  сол  үйымда  негізгі  қызметті
атқаратын  жүмысшылар  мен  қызметкерлердің  есеіггі  айдагы 
орташа еңбекақысына бөлу арқылы анықталады.
12
.
2
. 
Орындалған жүмыс уақытынын есебі
Орындалган  жұмыс  уақытының  көрсеткіші,  жүмысшылар 
мен  қызметкерлердің  еңбекақысын  жұмыс  істеген  уақытына 
карай  есептеуге,  оларга  өндірілғен 
өнім нін 
өнімділігін  есептеуге 
жэне  жүмысшылар  мен  қызметкерлердің  белгіленген  мөлшерің 
(нормасын)  орьгндау  барысын  анықтауга,  сонымен  қатар  жүмыс 
істегені  жайлы  статистикалық  көрсеткіштерді  алуға,  жүмыс 
күнінщ балансын жасауға қолданады.  Жүмыс істелген уақыт есебі 
жүмысшылар  мен  кызметкерлердің  жүмысқа  келуі,  олардың  жү- 
мыс  істегені.  жүмыстың тоқтап  қалуы және  де жұмысқа келмеген 
жүмысшылар  мен  кызметкерлердің  санаттары  (категориялары) 
бойынша  табельде  алфавит  бойынша  реттік  нөмірі  санына  карай 
жургізіледі.  Жалпы  табельдер  жүмыс  істеген  уакыты  бойынша 
жүмысшьілар  мен  қызмсткерлердіқ  еңбекакысын  есептеуге 
арналған.
Табельдерде кэсіпорыннын эр күрылымының өкілдері бойьш- 
ша  жүмысшылар  мен  кызметкерлердің  жүмысқа  келмегені, 
жүмыстьщ  тоқтап  қалғанына  байланысты  белгіленген  шарпы 
белгілерді 
қою 
арқылы 
толтырыладьг 
Жүмысшылар 
мен 
қызметкерлердің  уақытша  жүмысқа  жарамай  қалганы  туралы 
құжаттары  осы табельге қосымша тіркеледі,
Жүмысшылар  мен  қызметкерлердің  демалысқа  шыгуы,  ісса- 
парда болуы, жүмысқа себепсіз кешііуі жэне тағы басқа жағдайлар 
табельде 
тиісті 
белғіленген белгімен көрсетіледі.
Ол үшін  әріптіқ, мысалы:
•  іс-сапарындағы жүмысшы-қызметкерлер үшш 
-  і
•  демалыстағы жүмысшы-кызметкерлер  үшін 
— д
•  жүмыстан себепсіз кешіккен жүмысшылар үшін 
— с
жэне тағы да басқа белгілер қолданылады.
296  ♦ Бухгалтерлік есеп  теориясы жәие  пегіздері