«Экономика және басқару» институтының директоры

1.Консолидацияланған қаржылық есеп беруді құру методикасы.

2. Басқа ұйымдардың акцияларын сатып алу күніндегі консолидацияланған баланс.

3. Консолидацияланған баланста дебеттік және кредиттік бережақты көрсету.

4. Қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы консолидацияланған есеп.

5. Басқа ұйымдардың акцияларын сатып алынғанда консолидацияланған қаржылық есеп беру.

1.Егер еншілес компания сату үшін сатып алынған болса, және оның үстінен жүргізілген бақылау үстінен деп саналса;

2. Еншілес компания ұзақ мерзімді қатаң шартта қызмет етсе;

Бұл баланс және кәсіпорынның қаржылық шаруашылық қызметі нәтижесі туралы есеп статьялары бойынша сомаларды қосу арқылы жинақталады, яғни мүліктердің сомасы мүлікке қосылады, міндеттеме міндеттемеге қосылады, өзіндік капитал өзіндік капиталға, шығыстар шығыстарға қосылады. Статьялар бойынша қосылған кезде кейбір статьяларға қайталануына жол берілмеуі керек:

1.Басты компанияның әрбір еншілес компанияға саналған инвестицияның үлесінің баланстық құны, яғни басты компанияның әрбір еншілес компаниядағы өзіндік капиталының үлесі;

2.Бас компания мен еншілес компанияның арасындағы есеп айырысу операциялары;

Бұл статьяларды шығарып тастаудың себебі бас компанияның инвестициялары еншілес компанияның акциясындағы және таза активтеріндегі үлес салмағын көрсетеді. Сондықтан консолидацияланған баланста бұл сомалар қайталанып кетуі мүмкін, яғни бас компанияның инвестиция шотында еншілес компанияның активтер шотында.

Егер бас компания мен еншілес компанияның бір бүтін деп санасақ еншілес компанияның акциялары сатылған деп есептелмейді.

Консолидацияланған балансты дайындаған кезде еншілес компаниядағы инвестицияларда шығарып тастау керек, бұл операция элеменациялау графасында жазылады. Консолидацияланған баланста өзіндік капитал бас копанияның өзіндік капиталына тең болады. Мысалы: бас компания 1999 жылы 1 қаңтарда еншілес компанияның барлық акцияларын 38000 мың теңге сатып алды, яғни бұл сома акцияларының баланстық құнын құрады. Баланстық құн өзіндік капиталға тең. Осылайша жай акцияның құны 35000 мың теңге бөлінбеген пайдасы 3 млн. теңге. Сол кезде бас компания мынадай проводка береді:

Д-т 2310 , К-т 1030

Бас компанияның балансында инвесторлар актив түрінде көрснтіледі, басқа компанияның акцияларын сатып алу арқылы бас компания сатылған компанияның 100% меншік иесі болып табылады. Егер консолидацияланған баланста инвестиция шоты мен капитал шоты пайда болса, онда бір қаржы түрі екі қайтара есептелген болып табылады. Сондықтан бұл шоттарды элиминациялау қажет. Мұндай процесс жазуларды жою арқылы жүзеге асырылады.

Бас компанияның еншілес компанияның консолидацияланған балансының жұмыс кестесі.

Инвестор баланстық құннан жоғары ақша төлеуі мүмкін,егер ол кәсіпорын болашақта пайда әкелетін болса, баланстық құнмен сатып алу арасындағы айырмашылық гудвилл немесе фирманың бағасы деп аталады. Ал егер баланстық құннан төмен бағамен сатып алған болса, ол кәсіпорынның активтері тозған, шығындары көп болса, онда жағымсыз гудвилл деп атауға болады. Мысалы: кәсіпорын басқа кәсіпорынның акцияларын 42 млн теңгеге сатып алды, ал оның құны 38 млн тұрады, баланстық құннан жоғары бағамен сатып алу жағымды гудвилл болып есептеледі және консолидацияланған баланста көрсетіледі, яғни 4 млн теңге.

Гудвилл амортизацияланады және оның тозу уақытын инвестор анықтайды, бірақ бұл уақыт кәсіпорынның өмір сүру уақытыннан артық болмау керек. Гудвилдің амортизациясы тек қана консолидацияланған баланста емес, сонымен қатар консолидацияланған қаржылық есепте көрсетіледі. Егерде жағымсыз гудвилл болса, яғни баланстық құннан төмен бағамен сатып алса онда арасындағы жағымсыз гудвиллдің бағасы консолидацияланған баланста көрсетіледі.

Еншілес кәсіпорынның акцияларын (100 %-кем) баланстық құнына сәйкес бағамен сатып алған кездегі жағдайлар: бұл кезде назарға 50 пайыздан кем пакет акциясы бар акционерлердің мүддесін алу керек. 50% кем акция меншік иелері еншілес кәсіпорындарға бақылау жүргізе алмайды, ал бақылау пакетіне ие акционерлер еншілес кәсіпорынның таза активтеріне қатысып таза табысын бөлісіп отырады. Мысал: бас ұйым еншілес ұйымның 80 % жай акцияларын сатып алды. Сатып алынған акцияның баланстық құны 30 400 теңге (38 млн 80%) Егер активтерді бағалау дұрыс жүргізіледі деп есептесек, онда баланстық құн үстінен кеткен шығын 4 млн 600 мың теңге гудвилл болып табылады. Алдыңғы мысалда элиминация жүргізіледі, бірақ бұл жағдайда акционерлердің аздық үлес салмағы ескеріледі. Еншілес кәсіпорындағы таза активіндегі аздық үлес салмағы еншілес кәсіпорынның меншіктік капиталдың соммасывнан анықталады, яғни 7600 000 теңге болады (38 млн*20/100).

Дебиторлық және кредиторлық бережақтар бойынша есеп айырысулар егер басқа заңды тұлғаларға қатысты болса, тек сол сальдоларды ғана көрсетеді. Топтың балансына тек үшінші жақ қана емес және басқа да заңды тұлғалар туралы мәліметтер кіруі мүмкін. Осыған байланысты консолидацияланған міндеттеме деген статья жұмыс кестесінде көрсетіліп консолидацияланған баланстан шығарылады. Ондай міндеттемеге мыналар жатады:

1. 
   Топ ішінде бір-біріне берілген несиелер мен займдар;
   
2. 
   Авастық төлемдер;
   
3. 
   Дебиторлық, кредиторлық бережақтар;
   
4. 
   Алғашқы кезең шығындары мен табыстары;
   

- тауарлар мен қызметтерді сату және сатып алу;

- негізгі құралдар мен материалдық емес активтерді сатып алу

- займдар беру;

- дебиторлық бережақтар мен міндеттемелер;

- дивиденттерді төлеу;

Топ ішіндегі мұндай операцияның алынып қалуы консолидацияланған есеп беруде операцияның көлемі ұлғаймау үшін болатын жағдай. Мысалы: негізгі және оған 100% тәуелді еншілес ұйымының арасында мынадай қарым-қатынастар орын алды:

• 
  негізгі ұйым А еншілес Б ұйымына 10000 теңге тауар сатты, ал еншілес кәсіпорынның барлық тауарларды басқа жақтарға сатылды;
  
• 
  еншілес ұйым топ ішіндегі несие бойынша негізгі ұйымға 300 000 теңге сыйақы төледі;
  
• 
  еншілес ұйым дивидент төлейміз деп жариялады 500 000теңге
  
• 
  еншілес ұйым дивидент төлейміз деп жариялады, 500 000 теңге. Осы жағдайларды қаржы шаруашылық қызметі нәтижесі туралы есепте былай элиминацияланады:
  

2. Негізгі емес өндірістен алған табыстың көлемін және сыйақы төлеуге кеткен шығындарды 300 000 теңгеге азайтады;

3. Негізгі емес өндірістен алған табыстың көлемімен дивидент төлеуге 500 000 теңгеге азайтады;

5. Басқа кәсіпорынның акцияларын сатып алғаннан кейін консолидацияланған қаржылық есепті құрастыру методикасы жоғарыда айтылғандарға ұқсайды. Үлестік қатысу әдісін қолданғанда инвесторлар шотындағы қалдық негізгі ұйымның есебінде үақыт өткен сайын өседі немесе азаяды, яғни уақыттың өтуіне байланысты оның бағасы алғандағы бағадан ауытқиды. Сондықтан консолидацияланған қаржылық есеп беруде де өзгерістер пайда болады.

Мысалы, А ұйымы 2005 жылдың 1 қаңтарына құны 38 млн теңге тұратын 100 % акцияны 42 млн теңгеге сатып алды. Баланстық құнның үстіндегі артық сома 4 000 теңге гудвилл түрінде консолидацияланған баланста көрсетіледі

Бұл стандарттың мақсаты сыртқы қолданушыларға қызмет түры бойынша табыстар мен шығындар есебіндегі қызмет нәтижесі туралы және қаржы есебіндегі Есеп саясатының өзгеруіне байланысты түзетулер туралы, табылған фундаменталды қателіктер мен бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер туралы ақпаратты берудің мазмұны мен форматын анықтау болып табылады.

Табыстар мен шығындар туралы есеп (кірістер мен шығыстар есебі) кез келген кәсіпорынның міндетті қаржылық есебінің негізгі формаларының бірі болып табылады.

Табыстар мен шығындар есебінде қарапайым қызметтен кірістер мен шығыстар, төтенше жағдайлар және тоқтатылған қызмет нәтижесіндегі табыстар мен шығындар туралы ақпарат көрсетілуі қажет.

Стандартта, сонымен қатар, Есеп саясатының өзгерісі кезінде қаржы есебіне қажет өзгертулер енгізудің, немесе өткен кезеңде жасалып, бірақ қазіргі есептік кезеңде табылған фундаменталды қателіктерді енгізудің тәртібі анықталады.

Қарапайым қызмет – бұл кәсіпорынның оның негізгі қызметінің құрамдас бөлігі ретінде жүзеге асыратын немесе онымен байланысты қызмет.

Төтенше жағдайлар нәтижесі – бұл кәсіпорынның қарапайым қызметінен ерекшеленетін және олар жиі қайталанып тұрады деген тұжырымға келетін жағдайлар мен операциялар нәтижесінде пайда болатын табыстар мен шығындар.

Есеп саясаты – бұл қаржылық есепті даярлау мен жасау үшін кәсіпорын қабылдаған нақты принциптер, әдістер, процедуралар, ережелер мен тәжірибелер.

Фундаменталды қателіктер – бұл ағымдық есептік кезеңде өткен кезең қателіктерін табу.

Есептік кезеңде танылған табыстар мен шығындардың баптары таза тұсім мен шығысты есептеген кезде есепке алыну қажет.

Кезең ішіндегі таза пайда мен шығыс кәсіпорынның қарапайым қызметі нәтижелерінен және төтенше жағдайлар нәтижелерінен анықталады.

Стандарт кәсіпорынның қызметінің нәтижелері туралы бөлек ақпарат беруді талап етеді:

• 
  Қарапайым қызметтен табыс (таза пайда) немесе шығын;
  
• 
  Төтенше жағдайлар нәтижесі.
  

Егер қарапайым қызметтен табыстар мен шығыстардың кейбір баптары сыртқы қолданушыларға оларды бөлек көрсету есепті кезеңдегі кәсіпорын қызметінің нәтижесін түсіндірудей қажет болса, онда мұндай баптардың сипаты мен шамасы бөлек көрсетілуі қажет.

Бұдан шығатыны, табыстар мен шығыстар есебіндегі (пайда мен шығындар есебі) кәсіпорын қызметінің қаржылық нітижелерін қалыптастыру процесі сыртқы қолданушылар үшін ақпараттың толықтылық мен анықтылық принциптерін жүзеге асыру мақсатында қарапайым қызметтің табыстары мен шығындары түрлері бойынша көрсетілуі қажет.

Әрине, толықтылық және анықтылық принциптері орындылық пен мәнділік принциптеріне сәйкес жүргізілуі қажет, яғни ақпаратты бөлек көрсету ол қаржылық есептің сапасын жақсартып, сыртқы қолданушылар шешім қабылдағанда оның пайдалылығын көтерген жағдайда ғана орынды. Әрбір төтенше жаідайдың сипаты мен шамасы бөлек анықтамамен және түсініктемемен берілуі қажет.

Төтенше жағдайлар мен операциялардың мысалдары болып мыналар табылады: активтерді экспроприациялау, табиғи жіне техногендік сипаттағы апаттар. Әрбір төтенше жағдайлар мен шаралардың табиғаты мен шамасы туралы ақпарат табыстар мен шығындар есебінде (пайда мен шығыстар есебі) түсініктеме хатта көрсетілетін қаржылық есептің қосымшаларындағы сәйкес түсініктемелермен көрсетіледі.

Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер. Қаржылық есептің көптеген баптары барлық есепті кезең бойында жасалған операциялар бойынша күтілетін соңғы нәтижелерді бухгалтерлік бағалау бойынша көрсетілуі мүмкін. Бухгалтерлік есепте қызмет нітижесі операцияның жасалц мезеті бойынша, ал қаржылық есепте нәтижелер күтілетін қорытынды нәтижелер бойынша көрсетілуі қажеттілігін ескере отырып, қарыжылық есепті әзірлеуде жасалған операциялар бойынша болашақта күтілетін нәтижелер есебінен кейбір баптар түзетілуі қажет.

Сондықтан қаржылық есеп берудің халықаралық стандартында есепті кезеңде жасалған операциялар бойынша, сәйкесінше бухгалтерлік есепте көрсетілген операциялар бойынша болашақта күтілетін нәтижелер бойынша бухгалтерлік бағалауды жүргізу мен түзетуге көп көңіл бөлінген.

Солай, сатып алушыларға тауар жіберген кезде дебиторлық бережақ шотының белгілі бір бөлігінің төленбей қалу тәуекелі болады, болашақта есептелген табыстың жартысы алннбайды, сәйкесінше есептелген дебиторлық бережақ толығымен жабылмайды. Бұл қаржылық есепті құрған кезде негіз қалаушы болып табылатын алдын-алушылық пен консерватизм принциптерін жоққа шығарады.

Алдын-алушылық пен консерватизм принциптеріне сәйкес табыстар мен активтер жоғарыламау, ал шығындар мен міндеттемелер төмендетілмеуі қажет.

Алдын-алушылық пен консерватизм принциптерін жүзеге асыру мақсатында бұл жағдай күмәнді бережақтар бойынша оларды есеп кезеңіндегі шығындар құрамына енгізу арқылы резервтерін құру.

Күмәнді бережақтар бойынша резерв көлемін бағалау үшін берілген есепті кезеңде есептелген дебиторлық бережақтың болашақта күтілетін төлемей қалу сомасының көлемін қалай анықтауға болады?

Кәсіби талдау негізіндегі бухгалтерлік бағалау жолымен. Қаржылық есепте ақпаратты берудің нықтылық принципін жүзеге асыру үшін және нақты қаржылық жағдайды бағалау үшін де есептелген және болашақта күтілетін сомадан дебитордан болашақта түсетін түсімдерді бухгалтерлік бағалау жүргізу қажет. Мұндай бағалау қайтадан өзгертідуі мүмкін, бұл табыстар шығындар есебінде (пайда мен шығыстар есебінде) көрсетілген кәсіпорынның қаржылық нәтижелерінің құрамына өзгертулер енгізуді де қажет етеді.

Негізгі құралдардың объектілері бойынша пайдалы қызмет ету мерзімі қайта қаралуы, яғни көбейтілуі немесе қысқартылуы мүмкін, бұл амортизация бойынша сәйкесінше шығындарға алып келеді.

Бухгалтерлік бағалауды қайта қарау нәтижесінде өзгерген алдыңғы және ағымдық есеп кезеңіндегі табыстар мен шығындар есебінде (пайда мен шығыстар есебінде) таза табыс және шығын туралы ақпаратты қалай көрсетуге болады?

Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер.

Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер нәтижесі төмендегі екі альтернатива бойынша таза табыс пен шығынды анықтау кезінде есепке алыну қажет:

• 
  өзгеріс болған есепті кезеңде, егер ол берілген есепті кезеңдегі
  

• 
  өзгеріс болған есепті кезеңде және болашақ кезеңде, егер ол
  

Ағымды есепті кезеңдегі қаржылық есепті әзірлеген кезде өткен кезеңдердің қаржылық есебіндегі фундаменталдық қателіктер табылуы мүмкін. Қателіктер математикалық есептеулердің, есеп саясатын пайдалану кезіндегі және ақпаратты бұрмалау нәтижесіндегі кемшіліктерден болуы мүмкін. Жіберілген қателіктер қалай дұрысталуы қажет? Жіберілген қателіктердің қаржылық есепте көрсетілген қаржылық нәтиженің (таза тапыс немесе шығын) көлеміне, сәйкесінше бөлінбеген пайданың (жабылмаған шығынның) жиынтық сомасына әсерін ескерсек, берілген есепті кезеңде табылған фундаменталды қателіктерді есепке ала отырып жасалатын таза табыс пен шығынды есептеу кезінде түзетулер енгізудің қиындығы туады. Фундаменталды қателік тек оның қаржылық есептің дәлдігіне әсері ол есеп берілген уақыттағы нақты қаржылық жағдайды көрсете алмайтындай дәрежеде болғанда ғана өзгертуге жатады. Фундаменталдық қателікті өзгертіу нәтижесі төмендегі екі альтернативтік әдіс бойынша қаржылық есепті әзірлеген кезде есепке алыну қажет:

• 
  негізгі әдіс, ол бойынша алдыңғы есептік кезеңге жататын
  

• 
  мүмкін альтернативтік әдіс, бұл бойынша фундаменталдық
  

Есеп саясатындағы өзгертулер.

Кезектілік принципінің талаптарына сәйкес қаржылық ақпаратты сәйкестендіру мақсатында кәсіпорын үшін есеп саясаты болашақтағы өзгертусіз барлық қызмет ету кезеңіне қабылдану қажет. Қаржылық есептің сыртқы қолданушылар кәсіпорынның қаржылық жағдайының дамуын және оның қызметінің нәтижелері мен ақша қаражаттарының ағымын анықтау үшін бірқатар жылға қаржылық есептің көресткіштерін салыстыруы мүмкін.

Әрине, есеп саясасындағы өзгерістер сәйкесінше қаржылық есеп берудің көрсеткіштеріне де өзгерістер енгізеді.

Стандарт жағдайларына байланысты есеп саясаты өзгерту енгізу тек заңнамаға, халықаралық стандарттарды қабылдауға сәйкес қажет болғанда немесе бұл өзгерту сыртқы қолданушы үшін нақты, сенімді ақпарат беретін болса ғана жүзеге асыруға болады.

Есеп саясатындағы өзгерістер

• 
  ретроспективті немесе
  
• 
  перспективті қолдану мүмкін.
  

Халықаралық стандарттарға көшу есеп саясатының ретроспективті немесе перспективті әдісінің қолданылуын қажет етуі мүмкін.

Кез келген стандартта ақпаратты ашу талаптары келтірілген, бұл сыртқы қолданушыларға ақпараттың толықтылық және анықтылық принципін жүзеге асыру мақсатында қаржы есебіндегі ақпараттарға қосымша түсініктемелерді қажет етеді. Қосымша ақпарат түріндегі түсініктемелер сыртқы қолданушыларға кәсіпорынның қаржылық жағдайын түсіну үшін қажет.

Фундаменталды қателіктер.

Сонымен кәсіпорын мыналар бойынша түсініктемелер беру қажет: фундаменталды қателіктердің сипаты, ағымдық және өткен есептік жылдағы қаржылық есепке енгізілген тұзетулер сомасы.

Есеп саясатындағы өзгертулер.

Егер есеп саясаты ағымдық немесе бұрынғы есеп кезеңіндегі қаржылық есеп көрсеткіштеріне әсерін тигізсе, кәсіпорын мыналар бойынша түсініктемелер беру қажет: есеп саясатының өзгерісі бойынша; ағымды есеп кезеңінде таза табыс пен шығын көлемінде реттеліп түзетілген соамалар бойынша.

11 Дәріс: Қаржылық көрсеткіштерді талдаудың әдісі

Субъектінің қаржылық жағдайына баға беру үшін оның қаржы ресурстарының (активтерінің ) құрамы мен құралу көздері жөнінде жинақталған мәліметтер керек. Мұндай мәліметтерді алу үшін бухгалтерлік баланс пайдаланылады.

Бухгалтерлік баланста кәсіпорынның активтері , меншікті капиталы , міндеттемелері ақшалай өлшеммен белгілі бір мерзімге топтастырылып көрсетіледі .

Баланс «Активтер», « Меншікті капитал», « Міндеттемелер» деп аталынатын өзара байланысты үш бөлімнен тұрады. Бухгалтерлік баланста активтер және міндеттемелер ұзақ мерзімді және ағымдағы болып жіктеледі.

Пайдалану мерзімі бір жылдан артық болатын активтер ұзақ мерзімді активтер деп аталады. Ұзақ мерзімді активтерге : материалдық емес активтер, негізгі құралдар, аяқталмаған күрделі құрылыс , инвестициялар, ұзақ мерзімді ( 1 жылдан артық) дебиторлық қарыздар, алдағы уақыттың есебіне жататын ұзақ мерзімді шығыстар т.б. жатады.

Бір жыл ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде жұмсалады деп негізгі түрде күтілетін ақша қаражаттары және басқа активтер ағымдағы активтер деп аталады.

Ағымдағы активтерге: тауарлы – материалдық босалқылар, алдағы уақыттың есебіне жататын шығыстар, қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар, ақша қаражаттары, дебиторлық қарыздар, ағымдағы активтерді сатып алу үшін аванстықтөлемдер, қайтарылуға тиісті қарыздар, алынған вексельдер, басқадай дебиторлық қарыздар жатады.

Келесі жылы немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы тиіс (өтеулі) жоспарланбайтын кредиторлық қарыздар ұзақ мерзімді міндеттемелер болып табылады.

Ұзақ мерзімді міндеттемелерге: ұзақ мерзімді банк несиесі, банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді қарыздары, еншілес серіктестердің ұзақ мерзімді қарыздары, кейніге қалдырылған табыс салығы жатады.

Бір жыл ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылады (өтіледі) деп күтілетін қарыздар ағымдағы міндеттемелер болып табылады.

Ағымдағы міндеттемелерге: қысқа мерзімді банк несиесі, банктен тыс мекемелердің қысқа мерзімді қарыздары, еншілес серіктестердің қысқа мерзімдә\і қарыздары, кейінге қалдырылған табыс салығы жатады.

Баланста кәсіпорын активтері активтері құрамы және құралу көздері бойынша көрсетілгендіктен «Активтер» бөлімінің жиынтық сомасы «Меншікті капитал» және «Міндеттемелер» бөлімдерінің жиынтық сомаларының қосындысына тең.

Субьектілердің бухгалтерлік балансында біртекті қаржы ресурстары (активтер) және олардың құралу көздері (меншікті капитал, міндеттемелер) бірыңғай көрсетіледі. Баланс активтерінің, меншікті капиталдың және міндеттемелердің осындай біртекті көрсеткіштері «баптар» деп аталады. Балансытың «активтер» бөлімінің баптары қаржылық ресурстардың жекелеген түрлерінің жәй күйлерін бейнелейді; «»Меншікті капитал және «Міндеттемелер» бөлімдерінің баптары кәсіпорын активтерінің құралу көздерін бейнелейді.

Түрлі шаруашылық операцияларының әсерінен болатын баланс көрсеткіштері өзгерісінің төрт түрі (типі) болады.

Бірінші түрлі өзгерістер, баланстың «Активтер» бөліміндегі баптардың құрамында болады. Белгілі бір бап көбейіп, екінші бап азаяды. Баланстық теңдік бұзылмайды.

Өзгерістердің екніші түрі (типі) баланстың «Меншікті капитал» немесе «Міндеттемелер» бөлімдерінде болады. Белгілі бір сомаға «Мешікті капитал» немесе «Міндеттемелер» бөлімінің бір бабы азайып екінші бір бабы көбейеді. Ол операциялардың нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы өзгермейді.

Үшінші түрлі өзгерістер баланстың «Активтер» бөлімінде де «Меншікті капитал» немесе «Міндеттемелер» бөліміні де қамтиды. Екі бөлім де белгілі бір сомаға көбейеді Мұндай операциялардың нәтижесінде баланстың «Активтер» бөлімінің де «Меншікті капитал» немесе «Міндеттемелер»бөлімінің де жалпы қорытындысы көбейеді.

Төртінші түрлі өзгерістер керісінше баланстың «Активтер» бөлімінде «Міндеттемелер» немесе «Меншікті капитал» бөлімін де азайтады. Ол операциялардың нәтижесінде баланстың жалпы қорытындысы азаяды.

1. 
   Қаржылық есеп беруге нақты құруға арналған әзірлік шаралары
   
2. 
   Қаржылық есеп беруді нормативтік құрастыру
   
3. 
   Кәсіпорынның бухгалтерлік есеп беруі
   
4. 
   Бухгалтерлік есептің ерекшеліктері
   
5. 
   Қаржылық есептің баланстық формалары
   
6. 
   Кіріс және шығыс есебі
   
7. 
   Капитал өзгерісі
   
8. 
   Ақша құралдарының қозғалысы
   
9. 
   Біріккен есеп беру
   
10. 
    Кәсіпорынның қаржылық есеп беруін талдау
    
11. 
    Қаржылық көрсеткіштерді талдаудың әдісі
    

Осы методикалық нұсқау « Есеп және аудит» мамандығы бойынша оқытылатын «Экономика салаларындағы қаржылық есеп беру » пәнінен күндізгі және сырттай оқитын студенттердің орындайтын өзіндік жұмысының тәртіптерімен таныстырады.

«Экономика салаларындағы қаржылық есеп беру » пәнінен орындалатын өзіндік жұмысының басты мақсаты осы сабақтың сұрақтарымен болатын әртүрлі ситуациялық жағдайларына жауаптарды өз беттерімен ізденуге бағыттайды.

Қазіргі кездегі субъектілердегі жағдайдарды есекере отырып, оларды басқару толық, мәнді , жан-жақты ақпаратсыз басқару мүмкін емес екендігі белгілі. Және ондай ақпаратты табу «Бухгалтерлік есеп принциптері » пәнісіз мүмкін емес.

«Экономика салаларындағы қаржылық есеп беру» пәнінен орындалатын өзіндік жұмысының мақсаты студентті жаңалықтарды талдап, соған байланысты дұрыс шешім қабылдауға үйретеді.

1-кестеде горизанталды сызықта студенттің фамилясының 1 әрпі көрсетілген, вертикал бағанасында сынақ кітапшасының соңғы саны көрсетілген, ал вариант номері осы 2 бағанның қиылысында көрсетіледі.