«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның қаржылық көрсеткіштері,
мың тенге
Көрсеткіштері
|
01.01.05
|
01.01.06
|
01.01.07
|
01.01.08
|
Өсуі 2008 ж. 2005 ж.
|
Устав капиталы
|
10 894 602
|
10 892 027
|
10 892 027
|
10 892 027
|
1
|
Меншікті капитал
|
20 922 693
|
23 254 943
|
34 144 550
|
51 366 683
|
2,46
|
Кесте – 3 жалғасы
|
Активтердің баланстық құны
|
43 374 373
|
52 493 874
|
86 661 087
|
92 020 981
|
2,12
|
Өткізілген өнім мен көрсетілген қызмет көлемі
|
26 968 245
|
65 781 992
|
126 193 223
|
158 366 346
|
5,87
|
Өткізілген өнім мен көрсетілген қызмет-тердің өзіндік құны
|
10 378 083
|
27 996 154
|
31 275 487
|
57 604 415
|
5,55
|
Таза пайда
|
15 205 824
|
28 090 127
|
68 324 116
|
86 663 875
|
5,70
|
«Маңғыстаумнайгаз» акционерлік қоғамында еңбекақыны ұйымдастыруды талдау.
Жалақы қорын талдауды шығындардың басқа түрлепін талдау сенімді жүргізілді. Яғни, жоспарлы немесе нормативті көрсеткіштермен салыстырады, немесе өткен есептегі, болмаса базалық кезеңмен салысты-рылады. Кәсіпорынның қызметінде маусымдық белгілер айқын болған жағдайда, өткен жылдың осы кезеңімен салытыру тиімді болады. Талдау нәтижесінде жалақының нормативті және жоспардағы көрсеткіштерімен салыстырғанда , жалақы қорының артық жұмсалуы немесе кем жұмсалуы, оның өзгеру тенденциялары мен себептері анықталады. Жалақы қорвына қатысты жұмыс уақытын пайдалануды талдауда әртүрлі индектік көрсеткіштер кеңінен пайдаланылады.
Жалақы қорын талдау-жалпы кәсіпорын көлемінде және жеке жұмысшылар категорияларында жалақы қоры сомасының жоспарының орындалу деңгейін, динамикасын талдаудан басталады. Жалақы қорын талдағанда, кәсіпорын көлемінде және оның бөлімшелерінде жоспардағы көрсеткіштермен салыстырғанда нақты абсолюттік немесе салыстырмалы ауытқуларды анықтайды.
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастыру мынадай негізгі элементтерден тұрады:
А) Еңбекақы қорын құру
Б) Еңбекті нормалау
В) Тариф жүйесін бекіту
Г) Жалақы жүйелері мен формалапын анықтау
Көптеген кәсіпорындарда еңбекақыны ұйымдастыру төмендегідей қағидаларға сүйенеді:
Еңбекақыны еңбектің аны мен сапасына қарай төлеу
Жұмысшының біліктілігіне, еңбек жағдайына, кәсіпорынның алалық және аймақтық топқа жатуына қарай-жалақыны диф-циялау
Нақты жалақыны жүйелі түрде өсіріп отыру, яғни инфляциямен салыстырғанда номиналды жалақының өсу қарқынын арттыру
Еңбек өнімділігінің өсу қарқыны жалақының өсу қарқынынан артық болуы;
Әділеттілік, яғни бірдей еңбекке – бірдей жалақы төлеу;
Ауыр дене еңбегін және жұмыстың зияндылығын есепке алу;
Адал еңбек етуді және еңбек сапасын ынталандыру;
Өз міндеттеріне немқұрайлы қарағандар мен кемшілік жібергендерді материалдық жазалау.
«Маңғыстаумұнайгаз» Акционерлік қоғамында 2008 жылы еңбекақы төлеу – «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ жұмысшыларына еңбекақы төлеу және жұмыс уақытын есепке алу нұсқауларына сәйкес жүргізіледі.
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да қолданыстағы еңбекақы жүйесі, кәсіпорын қызметі нәтижесіне жеке жұмысшының еңбек үлесін есепке ала отырып, жалақыны дифференциациялауға мүмкіндік береді, яғни әрбір жұмысшы мұнай өндірісі процесіне біліктілігіне қарай нақты қосқан үлесіне сәйкес жалақы алады.
Кесте 4 көрсетілгендей, 2008 жылы жалақы қоры 2007 жылмен салыстырғанда 645196,0 мың теңгеге (15,4 %) артқан.
Жалақы қорының өсуі негізінен төмендегі себептерге байланысты болған:
2008 жылдың 1 маусымынан бастап жұмысшылар мен қызметшілердің жалақысы 15% - ға өскен, соның нәтижесінде, өткен жылмен салыстырғанда тариф ставкаларымен төленетін жалақылар, лауазымдық жалақылар сонымен қатар
еңбекақының барлық түрі артқан (түңгі уақытта жасалған жұмыс үшінтөлемақылар, демалыс және мейрамкүндері жасалған жұмыс үшін төлемақылар; өндірістік жұмыс нәтижесінде төленген төлемақылар және т.б.).
Компания жұмысшыларының жалақылары 2008 жылдың 1 маусымынан бастап көтерілсе, ал 2007 жылда 1 шілдеден бастап (яғни 1 ай бұрын) көтерілген, сондықтан нақты талдау жүргізу үшін 2008 жылдың екінші жартыжылдығының көрсеткіштерін 2007 жылдың екінші жартыжылдығының көрсеткіштерімен салыстыру қажет. Мысалы, (кесте 4) 2008 жылдың екінші жартыжылдығында жұмысшылардың лауазымдық жалақылары мен тариф ставкасымен төленетін жалақылары 2007 жылдың екінші жартыжылдығымен салыстырғанда 16,5%-ға өскен, сөйтіп 1604723,9 мың теңгеге жеткен, ал 2007 жылы бұл көрсеткіш 1377070,9 мың теңге болған.
Жұмысшылардың тарифпен төленетін орташа айлық жалақылары осы кезеңде 113,4%-ға өсіп, 2008 жылы-53203 теңге болған, ал 2007 жылы-46897 теңге болатын. Өндірістік жұмыстар нәтижесіне берілетін сыйақылар 3,6% пунктке артқан, (2008 жылы-38%, ал 2007 жылы-34,4%). Жұмысшылардың тарифпен төленетін орташа айлық жалақылары осы кезеңде 113,4%-ға өсіп, 2008 жылы-53203 теңге болған, ал 2007 жылы-46897 теңге болатын. Өндірістік жұмыстар нәтижесіне берілетін сыйақылар 3,6% пунктке артқан, (2008 жылы-38%, ал 2007 жылы-34,4%).
Кесте 4.
Жүмысшылар саны мен жалақы қорын талдау
№ п/п
|
Көсеткіш атаулары
|
2007 год факт
|
2008 год
факт
|
ауытқу
|
+,-
|
%
|
1.
|
Есептегі кезендегі жүмысшылардың орта тізімдік саны,адам.
|
4925
|
5042
|
+ 117
|
102,4
|
2.
|
Жүмысшылардың нақты санын (орташа жалақыны есептеу үшін алынған адам саны)
|
4843
|
4956
|
+ 113
|
102,3
|
3.
|
Жалақы қоры – барлығы мың тенге.
|
4179221,9
|
4824417,9
|
+645196,0
|
115,4
|
3.1
|
Лауазымдық тариф ставкаларымен есептелген жалақы
|
2571240,8
|
3086347,4
|
+515106,6
|
120,0
|
3.2.
|
Жүмыс жағдайы мен режимдерге байланысты төленген төлемдер
|
147833,9
|
171574,8
|
+23740,9
|
116,1
|
3.2.1.
|
-түнгі уақыттағы жүмыс үшін төленген төлемақысы
|
94177,4
|
112208,5
|
+18031,1
|
119,1
|
3.2.2
|
- демалыс немесе мейрам күндері жасалған жүмыс үшін төлемақы
|
30749
|
33080,7
|
+2331,7
|
107,6
|
3.2.3.
|
- нормадан тыс атқарылған жүмыс үшін төлемдер
|
22907,5
|
26285,6
|
+3378,1
|
114,7
|
3.3
|
Ынталандыру сатысындағы төлемақы
|
1174742,5
|
1214005,1
|
+39262,6
|
103,3
|
3.3.1.
|
-өндірген нәтижесі бойынша бөлінетін сыйақы
|
883223,2
|
1173331,4
|
+290108,2
|
132,8
|
|
- бір мезгіл төленетін сыйақылар
|
291519,3
|
40673,7
|
-250845,6
|
14
|
3.4.
|
Жүмыс істемеген уақытқа төлем (жыл сайынғы еңбек демалыстары)
|
235193,5
|
291525,7
|
+56332,2
|
124,0
|
3.5.
|
Басқа мамандықты қоса атқарғандығы үшін төлем сомасы
|
7344,4
|
7652,5
|
+308,1
|
104,2
|
3.6.
|
Жүмысшылар қүрамы тізімге енбеген жүмысшылардың еңбекақысы
|
40215,2
|
50287,4
|
+10072,2
|
125,0
|
4.7
|
Төлемдерге есептелген басқа ақшалар сомасы
|
2651,6
|
3025,0
|
+373,4
|
114,1
|
58.
|
Орташа айлық жалақысы
|
71912
|
81121
|
9209
|
112,8
|
Компанияның тізімдегі жұмысшылар саны өткен жылмен салыстырғанда 117 адамға артқан. Жұмысшыларының орташа айлық жалақылары 2008 жылы өткен жылмен салыстырғанда 12,8% өсіп, - 81121 теңгеге жеткен, ал 2007 жылы-71912 теңге болған. «Қаламқасмұнайгаз» ӨБ мен «Жетібаймұнайгаз» ӨБ-де алдыңғы қатарлы мамандықтардың орташа айлық жалақылары да (орта есеппен) өсіп, төмендегідей нәтиже берген (Кесте 5):
Кесте 5
«Қаламқасмұнайгаз» ӨБ мен «Жетібаймұнайгаз» ӨБ-да алдыңғы қатарлы мамандықтардың орташа айлық жалақылары
№ п/п
|
|
Орташа айлық жалақы мың тенге
|
Ауытқу
%
|
2007 жыл факт
|
2008 жыл факт
|
|
|
«Каламкасмунайгаз» ӨБ мен «Жетыбаймунайгаз» орташа
|
|
|
|
1.
|
Мүнай мен газ өндіруші оператор 5
|
82645
|
92202
|
111,5
|
2.
|
Мүнай мен газ өндіруші оператор 4
|
74525
|
84069
|
112,8
|
Енді, еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен орташа айлық жалақының өсу қарқының ара қатынасына талдау жүргізіп, «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның табысты кәсіпорын ба, жоқ әлде өзін-өзі ақтайтын кәсіпорын ба, соны анықтайық.
Кестеде 6 көрсетілгендей, есептегі жылы еңбек өнімділігінің өсуі, өткен жылмен салыстырғанда орташа айлық жалақыдан 9,9% асып түскен, асып түсу (опережение) коэффициенті 1,099 (126,4/115,0), осыдан бұл кәсіпорынды табысты (прибыльный) кәсіпорын деп санауға болады.
2008 жылы еңбек өнімдерінің өсуі бір жұмысшының орташа айлық жалақысының өсуінен 2007 жылмен салыстырғанда 0,029 пунктте артқан (1,099-1,07). Жүргізілген талдау қорытындылары көрсеткендей, кәсіпорында еңбек өнімдерінің өсу қарқыны орташа айлық жалақының өсу қарқынынан асып түсуі қамтамасыз етілген (немесе өнім өндірісі көлемінің өсу қарқыны тұтыну қоры өсу қарқынынан асып түскен).
Кесте 6.
Еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен орташа айлық жалақысының өсу қарқынының арақатынасы.
Көрсеткіш атауы
|
Факт 2007
жыл
|
Факт 2008 жыл
|
% өткен жылға
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1. Қолданыстағы бағамен есептелген тауар өнімі
|
117958074
|
146913494
|
124,5
|
2. Негізгі қызметтегі персоналдың жалақы қоры
|
3 138 852,6
|
3 564 847,7
|
11 3,6
|
3. Негізгі қызметтегі жүмысшылардың нақты саны
|
3324
|
3276
|
98,6
|
4. Бір жүмысшының еңбек өнімділігі
|
35487
|
44845
|
126,4
|
5. Бір жүмысшының орташа айлық жалақысы
|
78692
|
90681
|
115,0
|
6. Еңбек өнімділігінің орташа айлық жалақымен салыстырғанда өсу коэффиценті
|
1,07
|
|
1,099
|
Өндіріс тиімділігін арттыру нәтижесінде, еңбек табыстарын максимизациялау қағидасы сақталған. Бұл қағиданы сақтау ұдайы ұлғаймалы өндірістің қорлану процесінің үздіксіз жүруін қамтамасыз етеді, сонымен қатар «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ кәсіпорынның гүлденуінің, дамуының алғы шарты болып табылады. 2008 жылы (2007 жылмен салыстырғанда) кәсіпорында жалақы қорына қосылатын басқа төлемдер - 49,2 млн теңгеге өскен, олардың өсу динамикасы нақты көрсеткіштер арқылы Кесте 7 көрсетілген.
Кесте 7 көрсетілгеніндей, 2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда жалақы қорына қосылатын басқа төлемдердің өсуі негізінен мына статьялар есебінен болған: ҰОС мен еңбек майданының ардагерлеріне, зейнеткерлерге қайырымдылық көмектері көрсетілген, компанияның бұрынғы жұмысшыларына «Мұнайшы күні» мейрамы құрметіне компанияның 19.08.2007 жылғы №985 ПИ бұйрығына сәйкес жолдамалар берілген, уақытша жұмысқа жарамсыздық төлемдері, босануға байланысты демалыстарды төлеу , арнаулы жұмыс киімдерінің құны және т.б. «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ сыйақы берудің Жалпы Ережелері бойынша әрбір тоқсан сайын сыйақылар берілген. Ол жұмысшылардың мұнай өндірісінің тиімділігін арттыруға ынталандырған.
Кесте 7.
Жалақы қорына кіретін басқа төлемдер
Жалақы қорына кіретін басқа төлемдер
|
Факт. 2007 жыл
|
Факт. 2008 жыл
|
Ауытқу
(+,-)
|
1. Жүмысшыларға көрсетілген материялдық көмек
|
5695
|
5439,5
|
-255,5
|
2.Жүмысшыларының денсаулығына келтірілген зиян үшін төлем
|
1826,3
|
1716,6
|
-109,7
|
3. Жарақат алуына байланысты төлемдер
|
3661,1
|
3918,7
|
+257,6
|
4. Уақытша жүмысқа жарамсыздық
|
31511,3
|
33349,7
|
+ 1838,4
|
5. Босануға байланысты берілетін демалыстар
|
13058,9
|
15305,5
|
+2246,6
|
6.Жүмыс көлемінің азаюына байланысты төлемдер
|
130,5
|
-
|
-130,5
|
7. Арнаулы киім,аяқ киім бағасы
|
50985,7
|
80085,0
|
+29099,3
|
8. Зейнетақы қосымша төлемдер
|
8170,2
|
9041,5
|
+871,3
|
9. Жүмысшыларға бір рет берілетін төлемдер
|
21835
|
21625
|
-210
|
10.ҮОС ардагерлері мен зейнеткерлерге берілген әлеуметтік жеңілдіктер
|
25201,7
|
40782,8
|
+ 15581,1
|
«ММГ» АҚ бойынша барлығы
|
162075,7
|
211264,3
|
+49188,6
|
2008 жылы жұмыс уақытының календарлық қоры 1845372 адам/күн (366 күн х 5042 адам), мұнда жұмыс уақытының максималды мүмкін қоры 1251669 адам/күнді құраған.
(1845372 адам/күн-491052 мейрам және демалыс адам/күндері-102651 адам/күндері кезекті еңбек демалыстары)
Есептегі жылы жұмысшылар нақты 1163308 адам/күніжұмыс істеген. Осы берілген мәліметтерден шығатыны, календарлық қорды 2008 жылы пайдалану коэффициенті:
К= 1163308 адам/күн/1845372 адам/күн=0,63
Жұмыс уақытының максималды мүмкін қорын пайдалану коэффициентін анықтаймыз:
К= 1163308 адам/күн / 1251669 адам/күн = 0,93
Есептегі жылы нақты жұмыс уақыты, жұмыс уақытының календарлы қорының 63% құрады, ал жұмыс уақытының максималды мүмкін қорының 93% құрады
Кесте 8
Жұмысшылардың календарлық уақыт қорын пайдалануы - 2008ж.
|
Көрсеткіштер атауы
|
Барлық персонал
|
2007 ж.
|
2008 ж.
|
Ауытқу, (%)
|
1.
|
Еңбегі кезеңдегі тізімдегі жүмысшылар
|
4925
|
5042
|
102,3
|
2.
|
Календарлық уақыт қоры
|
1797625
|
1845372
|
102,7
|
3.
|
Жүмыс уақытының максималды мүмкін қоры адалдық күн
|
1 225405
|
1251669
|
102,1
|
4.
|
Жүмыс жасалған барлық адам күндері
|
1138390
|
1163308
|
102,2
|
5.
|
Себепті пайдаланылмаған уақыт
|
638508
|
657741
|
103,01
|
5.1.
|
Оның ішінде: еңбек демалыстары
|
95530
|
102651
|
107,5
|
5.2.
|
- оқу демалыстары
|
461
|
315
|
68,3
|
5.3.
|
- ауруға байланысты
|
35638
|
32444
|
90,9
|
5.4.
|
- босануға байланысты
|
29554
|
30851
|
104,3
|
5.5.
|
- мейрам мен демалыс
|
476690
|
491052
|
104,01
|
5.6.
|
- Заңда көрсетілген басқа
|
635
|
428
|
67,4
|
6.
|
Жүмыс уақыты жоғалту – барлығы
|
20948
|
24258
|
115,8
|
6.1.
|
Оның ішінде : әкімшіліктің рүқсатымен
|
20901
|
24072
|
115,17
|
6.2.
|
- Еңбек тәртібін бүзу
|
47
|
186
|
395,7
|
7.
|
- Жасалған адам-сағат саны
|
9080955
|
9295720
|
102,4
|
8.
|
Календарлық қорды пайдалану коэффициенті
|
0,63
|
0,63
|
100
|
9.
|
Жүмыс уақытының максималды қорын пайдалану коэффициенті
|
0,93
|
0,93
|
100
|
2008 жылы нақты жұмыс уақыты, жұмыс уақытының календарлы қорына және жұмыс уақытының максималды мүмкін қорына қатынасы 2007 жылдың деңгейінде болған.
Кесте 9.
Бір жүмысшының календарлық уақыт қорын пайдалану
Көрсеткіштер атауы
|
Факт 2007 ж.
|
Факт 2008ж.
|
Ауытқуы (+,-)
|
Жүмыс жасалған барлық күндер (11 63 308 адам күн :5042 адам)
|
231,1
|
230,8
|
-0,3
|
Себепті пайдаланылмаған жүмыс уақыты (657741 адам\ күн : 5042)
|
129,6
|
130,4
|
+0,8
|
Жоғалтқан жүмыс уақыты (24258 адам\күн : 5042)
|
4,3
|
4,8
|
+0,5
|
Барлығы күндер
|
365
|
366
|
+1
|
Жоғарыда келтірілген талдау нәтижелері көрсеткеніндей «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да бір жұмысшының 2008 жылы жасаған жұмыс уақыты 2006 жылмен салыстырғанда 0,3 күнге кеміген, соған сәйкес жұмыс уақытын жоғалту 0,5 күнге өскен және себепсіз пайдаланылмай қалған жұмыс уақыты 0,8 күнге артқан.
Компанияның бір жұмысшыға шаққандағы жұмыс күшінің ұзақтығы есептегі жылы былтырғы жылдық деңгейде болған,яғни,ол-7,44 сағ(9295720адам/күн :252 жұмы күні :4956 адам (орта мөлшерде шаманы анықтау үшін алынған адам саны)=7.44 сағ
Кәіпорында еңбек өнімділігінің артуына ықпал ететін факторлар:
тынушыларға қызмет көрсетудің сапасын аттыру;
тиеу-түіру жұмытарын механизациялауды аттыру;
өнімділігіжоғары жаңа техника мен прогрессивті жаңа технологияларды ендіру,
Кәсіпорында жұмысшыларының еңбек өнімділігіне экономикалық факторлардан басқа әлеуметтік,психологиялық,ұйымдастырушылық және т.б. факторлар әсер етеді.Мысалы,еңбек өнімділігі көбінесе жұмысшының жеке басының ерекшеліктеріне,оның білім,еңбек өтімі,біліктілігіне байланысты.
Сонымен қатар,кәсіпорындар мен ұйымдардың еңбек өнімділігіне жұмысшыларды материялдық ынталандырудың деңгейі мен дұрыс ұйымдастырылуы үлкен ықпалын тигізеді.Нарық қатынастарының қалыптасу кезеніңде бұл фактор шешуші рольге ие болады. Жоғарыда келтірілген факторлардың барлығы сандық есептеулерге келеді,сондықтан оларды сәйке келетін статистикалық көрсеткіштерімен көрсетуге болады.мысалы,бір жұмысшының еңбек өнімділігімен кәсіпорыдағы жалпы еңбек өнімділігінің араындағы байланысты,сауда алаңы мен тізімдегі жұмысшылардың орташа саны арасындағы байланысты көрсетуге болады.
Еңбек пен жалақының жылдық статистикалық көрсеткіштері негізінде жұмысшылардың біліктілігін,еңбек өтімін,мамандығын сипаттайтын көрсеткіштерді алуға болады.
Еңбек ақыны төлеуді ұйымдастыруда әрбір кәсіпкер мынадай мәселелерді шешуге тиіс:кәсіпорын жұмысшыларынның есеп айырысу жүйелері мен формаларын анықтау;қызметкерлер мен мамандардың лауазымдық жалақыларын бекіту; кәсіпорын жұмысшыларының жеке жетістіктеріне төленетін сыйақылардың мөлшерлері мен критерийлерін анықтау: және т.б. Кәсіпкерді бірінші кезекте еңбектің сапасы мен өнімділігі қызықтырады. Жұмыс орнында жай қарап отырған үшін,әрине жалақы төлеуге болмайды.Жұмысшының жалақысы бірінші кезекте оның іліктілігіне,орындай алатын жұмысшының күрделілігіне байланысты болады.Жұмысшының біліктілік деңгей үш фактормен анықталады,олар:жалпы білім деңгейімен,арнаулы дайындығымен және өндірістік еңбек өтілімен.Жоғарғы біліктіліктегі жұмышы әрине жалақыны көбірек алуы керек.Еңбек саны заңды түрде бекітілген жұмыс уақытының ұзақтығымен анықталады.Ұзақ жұмыс уақыты да жоғары төленуі тиіс. Еңбек ақы деңгейі жұмысшы өзін және өзінің жанұясын асыра алатындығындай деңгейде болу керек. Жоғары еңбек ақыға кез-келген жұмысшы өз назарын аударады және ол жалақыға ол кәсіпорында белгілі бір уақытқа дейін жұмыс істей алады.
Кесте 10
2006-2008 жылдардағы категориялар бойынша «ММГ» АҚ-ның жұмысшыларының орташа айлық жалақылары
№ п/п
|
Категория
|
Орташа айлық жалақылар
мың теңге
|
2006г
|
2007г
|
2008г
|
Прирост 2007г к 2005г, %
|
1
|
Барлық деңгейлердің жетекшілері
|
113 097
|
132 347
|
148 947
|
131,7
|
2
|
Жоғары деңгейдегі білікті мамандар
|
87590
|
99651
|
112 749
|
128,7
|
3
|
Орташа деңгейдегі білікті мамандар
|
57829
|
64406
|
75044
|
129,8
|
4
|
Ақпаратты дайындаумен айналысатын және құжаттарды мәзірлейтін кызметкерлер
|
46942
|
51734
|
56324
|
120
|
5
|
Қызмет көрсету саласындағы жұмысшылар
|
50963
|
60111
|
68349
|
134,1
|
6
|
Ірі және шағын кәсіпшідкті кәсіпорындардың , құрылыс, байланыс , ақпарат , геологиясаласындағы біліктілігі бар мамандар
|
58319
|
69696
|
79104
|
135,6
|
7
|
Операторлар , машинисттер , слесарлар және т. б.
|
62217
|
71941
|
82286
|
132,2
|
8
|
Біліктілігі жоқ мамандар
|
37147
|
44638
|
50213
|
135,2
|
|
Кәсіпорын бойынша барлығы
|
61765
|
71912
|
81121
|
131,3
|
Осы кестеге қара отырып біз кәсіпорында еңбек ақы мөлшері 10-20%-ке өседі деген тұжырым жасай аламыз. 2008 жылды 2007 жылмен салыстырғанда еңбек ақы мөлшері 31,3 %-ға өсті. Еңбек ақының өсуі мынаған негізделеді:
Еңбек өнімділігінің жоғарлауы;
Жоспарларды жүзеге асыру;
Елде инфляцияның өсуі;
«ММГ» АҚ-ның жұмысшыларының орташа жалақылары график түрінде белгіленген. Сонымен қатар кәсіпорындағы жұмысшылардың орташа айлық жалақыларын мен мемлекет белгілеген минималды ақыны салыстырайық.
Кесте 11
2007-2008 жылдары бойынша «ММГ» АҚ-ның еңбек ақы қоры
№ п/п
|
Объектілердің атауы
|
Еңбек ақы қоры, мың теңге
|
2007ж
|
2008ж
|
прирост, %
|
1
|
ПУ «Каламкасмунайгаз»
|
1158620,5
|
1318187,3
|
113,8
|
2
|
ПУ «Жетыбаймунайгаз»
|
714840,7
|
822862,9
|
115,1
|
3
|
Келісімшартпен жасайтын жұмысшылар
|
233627,7
|
265506,5
|
113,6
|
4
|
Упр-е автоматизации, информ. технологий и связи
|
54245,2
|
61143,3
|
112,7
|
5
|
Коммерческая служба
|
7071
|
7544,9
|
106,7
|
6
|
Упр-е административно-социального обеспечения
|
314934,76
|
359655,5
|
114,2
|
7
|
Упр-е бурения и ремонта скважин
|
5013,4
|
5615
|
112
|
8
|
Маркшейдерская служба
|
10518,926
|
11949,5
|
113,6
|
9
|
Упр-е здравоохранения, физкультуры и спорта
|
63324,5
|
69795,5
|
110,2
|
10
|
Упр-е планирования и экономического анализа
|
15674,9
|
18222,2
|
116,3
|
11
|
Упр-е по финансам и бухгалтерскому учёту
|
43721,6
|
48384,1
|
110,7
|
12
|
Упр-е охраны труда и окружающей среды
|
35243,6
|
40248,2
|
114,2
|
13
|
Управление по работе с персоналом
|
30653,1
|
34883,2
|
113,8
|
13
|
Упр-е обустройства месторождений
|
68945,3
|
73448,8
|
106,5
|
14
|
Служба главного энергетика
|
3468,9
|
3787,4
|
109,2
|
15
|
Центральная инженерно-технологическая служба
|
9142,1
|
9926,7
|
108,6
|
16
|
Упр-е призводственно-технологич. обеспечения
|
4008,5
|
4888,4
|
122
|
17
|
Упр-е геологии и разработки месторождений нефти и газа
|
9983,2
|
14537,7
|
145,6
|
18
|
Управление безопасности, служба ГО
|
315875,6
|
356826,2
|
113
|
19
|
Противопожарная служба
|
51076,3
|
56424,2
|
110,5
|
20
|
Юридическая служба
|
8395,7
|
11361,3
|
135,3
|
21
|
Механо-транспортное управление
|
438690,1
|
484993
|
110,6
|
22
|
Управление по материаль-ному обеспечению
|
236784,9
|
280747,9
|
118,6
|
23
|
Қоғамдық
|
274978,5
|
382474,3
|
139,1
|
24
|
Дирекция опреснительного завода
|
30208,3
|
34394,5
|
113,9
|
25
|
Басқалар
|
38774,6
|
46609,4
|
120,2
|
|
«ММГ» АҚ бойынша барлығы
|
4177821,9
|
4824417,9
|
115,5
|
Келтірілген кестеден еңбек ақы қоры 2008 жылы 15,5%-ға өскенін көруге болады. Еңбек ақы қорының жоғарлауының маңызды бір себеп жұмысшы айлықтарының 10%-ке көтерілгені. Сонымен қатар кейбір объектілерге қосымша жұмысшылырды алу да себеп болған.
Кез-келген еңбек төленуі тиіс. Бірақ кәсіпкерді тек қана еңбек ақының фактісі емес , сонымен қатар еңбек оның сапасы мен өнімділігі қызықтырады. Тек жұмыс орнында болғаны үшін еңбек ақы төленбейді.Жұмысшының еңбек ақысы міндетті түрде еңбектің саны мен сапасына байланысты болуы керек. Еңбек ақы жүйесінде жұмысшының біліктілігі үлкен рол ойнайды , себебі жұмыс қандай қиын болмасын оны атқара білу көп нәрсені білдіреді . Еңбектің саны жұмыс күнінің ұзақтылығымен сипатталады.
Кесте 12
2007 - 2008 жж «ММГ» АҚ-ның орташа жалақының көрсеткіштері
№ п/п
|
Наименование структурных подразделений
|
Орташа айлық жалақылар мың
тенге
|
2007ж
|
2008ж
|
Прирост,%
|
1
|
ПУ «Каламкасмунайгаз»
|
74920
|
83472
|
111,4
|
2
|
ПУ «Жетыбаймунайгаз»
|
70386
|
78458
|
111,5
|
|
Работающие по контракту
|
239 171
|
266 573
|
111,5
|
3
|
Упр-е автоматизации, информ. технологий и связи
|
97836
|
108 410
|
110,8
|
4
|
Коммерческая служба
|
94710
|
104 790
|
110,6
|
5
|
Упр-е административно-социального обеспечения
|
52378
|
58538
|
111,8
|
6
|
Упр-е бурения и ремонта скважин
|
105 378
|
116 979
|
111
|
7
|
Маркшейдерская служба
|
99 572
|
110 644
|
111,1
|
8
|
Упр-е здравоохранения, физкультуры и спорта
|
53941
|
59962
|
111,2
|
9
|
Упр-е планирования и экономического анализа
|
105 274
|
116 809
|
111
|
10
|
Упр-е по финансам и бухгалтерскому учёту
|
106 481
|
118 588
|
111,4
|
11
|
Упр-е охраны труда и окружающей среды
|
94392
|
104 813
|
111
|
12
|
Управление по работе с персоналом
|
100 776
|
111 805
|
110,9
|
13
|
Упр-е обустройства месторождений
|
95204
|
105 530
|
110,8
|
14
|
Служба главного энергетика
|
142 467
|
157 808
|
110,8
|
15
|
Центральная инженерно-технологическая служба
|
148 462
|
165 445
|
111,4
|
16
|
Упр-е призводственно-технологич. обеспечения
|
121 968
|
135 789
|
111,3
|
17
|
Упр-е геологии и разработки месторождений нефти и газа
|
120 799
|
134 608
|
111,4
|
18
|
Управление безопасности, служба ГО
|
56752
|
62601
|
110,6
|
19
|
Противопожарная служба
|
58113
|
64411
|
110,8
|
20
|
Юридическая служба
|
94730
|
105 197
|
111
|
21
|
Механо-транспортное управление
|
80895
|
89219
|
110,7
|
22
|
Управление по материальному обеспечению
|
72285
|
80122
|
110,8
|
23
|
Управление общественного питания
|
57673
|
64651
|
111,4
|
24
|
Дирекция опреснительного завода
|
83701
|
92458
|
111,3
|
|
«ММГ» АҚ бойынша барлығы
|
72678
|
81121
|
111,6
|
Осы кестеге қарағанда 2008 жылы орташа айлық жалақы 2007 жылмен салыстырғанды 10-12 %-ға өсті .
Еңбек ақының үнемдеу анализін келтіруге болады. Үнемдеу еңбек ақы қорын толығымен қолданғанын сипаттайды. Еңбек ақының төмендеуін болдырмау үшін өнімділігі жоқ ақыларды азайту керек. Осы мақсатпен еңбек ақы корына анализ жасалынады. Осы жерде өнімділігі жоқ ақылар ерекшеленеді. Оларға қосымша уақытты жұмыс жасағаны үшін берілетін ақылар , еңбек шарттарының өзгеруімен болатын ақылар жатады.
Еңбек ақыны үнемдеудің маңызды көзі болып өнімділігі жоқ шығындарды жою болып табылады. Еңбек ақы қорын есептеуден ауытқу жалақы төмендеуіне алып келуі мүмкін.
Орташа деңгейдегі еңбек ақы жоспарынан ауытқу келесі себептерге байланысты болады:
Жоғары төлемді жұмысшылар сыбағалы мөлшерінің азаюы немесе көбеюі;
Орнатылған айлықтардың бұзылуы ;Осы жерде туындайтын еңбек ақы қорының шығындары өнімділігі жоқ шығындар болып табылады;
Еңбек ақы қорына кіретін өндіріс мөлшерінің жоспардан артық орындалғаны ,сый ақының жоспардан көп төленуі;
Жұмыс тарификациясының дұрыс орындалмауы;
«ММГ» АҚ-ның еңбек ақы жүйесі
Қазіргі таңда еңбек ақы жүйесі қазіргі нарықтық жағдайға сай болуы керек. Қазіргі нарықтық талаптарға сай еңбек ақыдағы бетбұрыс келесі тапсырмаларды шешуді қарастырады :
әрбір жұмысшының өзінің еңбек өнімділік көздерін анықтауда және қолдануда қызығушылығы болуы;
еңбек нәтижелерге тәуелділіктің болмауы;
соңғы нәтижеге жетуді қамтамасыз ететін жұмыстарға жету.
«ММГ» АҚ-да еңбек ақыны ұйымдастыру кезінде (Сурет 7) жұмыс беруші мен жұмысшының қызығушылықтары ескеріледі.Нарықтық қатынастарға өту кезінде екі жақтың да еңбек ақы жөніндегі сұрақтарды шешкендегі қызығушылықтары бірдей болуы керек. Кәсіпорынның әкімшілігі арасында болатын және жұмысшылардың қызығушылығын қорғайтын ұжымдық келісімшарттар заңды келісімшрттарға айналады және еңбек сұрақтарын , еңбек қатынастарын реттеумен айналысады. Бұларға:
Кәсіпорында еңбек ақы ұйымдастырудың негізі
Сурет 7. Кәсіпорында еңбек ақы ұйымдастырудың негізі
Жұмыс беруші кәсіпорын жұмысшыларын әділ және бәсекеге қабілетті еңбек ақыны ұйымдастыруы керек және Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 120-шы статьяда көрсетілген жалақыдан аз болмауы керек.
Жетекшілердің , мамандардың , қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбек ақы мөлшері жеке еңбек келісімшарттарымен анықталатын айлықтарына негізделіп орнатылады.
Жұмыс беруші жұмысшыға жұмыс жасаған ай үшін жалақыны келесі айдың 9-10 –нан кешіктірмей береді.
Жұмыс уақытының айлық нормасы мөлшерінен тыс жұмыс жасағаны үшін мынадай компенсация болады:
Түнгі уақыттағы жұмыстың әрбір сағатына ақы бір жарым есе мөлшерінен кем төленбейді.( түнгі уақыт кешкі сағат 10-нан таңғы сағат 6-ға дейін уақытты пайымдайды)
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның бұйрығы бойынша мереке және демалыс күндердегі жұмыстарға ақы екі еседен төмен болмайды. Мереке және демалыс күндеріндегі жұмыстарға төленетін өтемақы қызметкердің тілегі бойынша қосымша демалыс күнімен ауыстырылуы мүмкін.
Мерзімнен тыс жұмыстарға ақы бір жарым есе мөлшерінен кем төленбейді.
Жұмыстың дұрыс жасалмағанында жұмысшы кінәлі болса , оған ақы төлемеу мүмкіндігі де болады.
Жұмысшы қызметінің тиімділігін көтеру мақсатында жұмыс беруші стимул жасайтын ақыларды белгілеуі мүмкін. Оларға:
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-ның Бас директорымен бекітілген, үстеме мен қосымшаларды қоспаған кезде айлықтың 30% мөлшерінде сый ақы берілуі мүмкін
Аса маңызды өндірістік тапсырмаларды орындағаны үшін ақыларды жұмыс беруші белгілейді.
Директор кеңесінің шешіміне байланысты жылдың ішіндегі жұмыстың жалпы нәтижелерін жәнә таза пайданың болуын ескере отырып сый ақының берілуі.
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да еңбек ақыны ұйымдастыру жұмыс кезектілігінің өтуі сурет 8 белгіленген.
Негізгі еңбек ақыны қалып-тастыруды
белгілі бір тәсілді таңдау
Еңбек ақы төлеудің
нысандарын таңдау
Реттеу механизмін немесе жүйелерін таңдау
Бірыңғай тарифтік сеткаға Дәстүрлі жүйелер
Сай уақытш
Достарыңызбен бөлісу: |