Э. В. Фуфаев, Л. И. Фуфаева

I I Т А Р А У 
МƏЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН БАСҚАРУ ЖҮЙЕЛЕРІ (МББЖ)
 
 
 
 
 
4 бөлім 
АҚПАРАТТЫҚ  ЖҮЙЕЛЕРДІ  ƏЗІРЛЕУДІҢ  ЖАЛПЫ
 
ПРИНЦИПТЕРІ
 
4.1. 
Дерекқорлар.Терминдер жəне анықтамалар
 
Бірінші  реттен  оңтайлы  шешімдер  қабылдау,  нəтижелерді  жою 
емес  жəне  дұрыс  емес  техникалық  шешімдердің  салдары  –  кəзіргі 
замануи кəсіпорындардың басқару қызметінің ұраны осы. 
МББЖ — бұл басқарудағы табыс. 
Қызметтің  кез  келген  саласында  оңтайлы  шешім  қабылдау 
процессі  ең  алдымен  ақпараттың  үлкен  көлемдерін  алдын  ала 
талдау  қажеттілігімен,  яғни  алдымен  ұйғарынды  шешімдер  жолын 
табуымен,  кейін  шектеулі  жолдан  бір  ұйғарынды  шешім  таңдаумен 
байланысты 
Тəжірибе  көрсеткендей,  тиімсіз  шешімдерді  қабылдау  көп 
жайғдайда  маманда  қажетті  ақпараттың  жоқ  екендігімен 
анықталады. 
Мəліметтер  базаларын  мен  мəліметтер  базаларын  басқару 
жүйесін  бұл  жағдайда  өндіріспен  басқаруды  жетілдіруде 
стратегиялық  құрал  ретінде  қарастыруға  болады,  себебі  бұл 
бағдарламалық  өнімдер  оңтайлы  шешімдер  қабылдау  үшін  қажетті 
ақпараттық жүйелерді жасауға мүмкіндік береді. 
Сонымен,  мəліметтер  базасы  (МБ)  жəне  мəліметтер  базаларын 
басқару  жүйесі  (МББЖ)  дегеніміз  не?  Өкінішке  орай,  ақпараттық 
технологиялардың  бұл  бағыттарында  айтарлықтай  нақты  анықтама 
жоқ.Солардың кейбіреуін қарастырайық. 
1.
 
Дерекқорлар  –  объектілердің  жағдайын  жəне  олардың 
қаралатын  заттық  саласындағы  қатынастарын  көрсететін 
атаулы мəліметтер жиынтығы 
[9]. 
Дерекқорларын  басқару  жүйесі  –  көптеген  пайдаланушылармен 
МБ  жасауға,  жүргізуге  жəне  бірлесіп  пайдалануға  арналған  тілдік 
жəне бағдарламалық құралдар жиынтығы.
 
2.
 
Дерекқорлар  –  нақты  тақырыпқа  жəне  тапсырмаға 
жататын,  осы  жиынтықтың  тұтастай,  сондай-ақ  оның  кез 
келген  бөлігін  оңтайлы  ұсынуды  қамтамасыз  ететін  мəліметтер 
(нақты объектілер, процесстер, оқиғалар жəне көріністер туралы) 
жиынтығы.  
[19]. 
54 

Дерекқорларын  басқару  жүйесінің  негізгі  функциялары  –  бұл 
мəліметтерді  анықтау  (мəліметтер  базаларының  құрылымын 
сипаттау), мəліметтерді өңдеу жəне мəліметтерді басқару.
 
МБ  екінші  анықтамасының  елеулі  айырмашылығына,  атап 
айтқанда  МБ  ақпаратты  ерекше  ұйымдастыру  сипаттамасына  назар 
аударайық. 
Көбіне  біздің  пікіріміз  бойынша  МБ  жəне  МББЖ  түсініктерінің 
мəні есептеу жүйелері бойынша түсіндірме сөздікте ашылған.  [16]. 
Дерекқорлар  –  басқарудың  тиісті  құралдары  пайдаланылатын 
анықтамалар  мен  хабарларға  арналған  мəліметтер  файлы.  Бұл, 
біріншіден оған хабар беретін бағдарламаға тəуелді емес сызбалар 
көмегімен анықталатын жəне екіншіден тікелей қол жетімді есте 
сақтау құралы түрінде жүзеге асырылатын файл дегенді білдереді. 
Бұл анықтамада мəліметтер базасы файлының кез келген мəтінді 
файлдан  негізді  айырмашылығы  жартылай  қараланған  əріппен 
белгіленген, атап айтқанда осы файлдан нақты объект (нақты жазба) 
туралы анықтаманы (мəліметтерді) алу мүмкіндігі. 
Сонымен, 
келтірілген 
анықтамаларды 
ескере 
отырып, 
дерекқорлар 
–  тікелей  қолжетімді  файл  ретінде  ұымдастырылған 
файл 
деп айтуға болады. * 
Дерекқорларды 
басқару 
жүйесі 
— 
қолданбалы 
бағдарламалардан  жəне  (немесе)  соңғы  пайдаланушылардан  келіп 
түсетін  мəліметтер  базасына  хабарларды  өңдеуге  жəне 
дерекқорлардың  тұтастығын  сақтауға 
мүмкіндік 
беретін 
дерекқорлар  тілінде  өңдеу  құралы  бар  бағдарламалық  қамтамасыз 
ету жүйесі.
 
Дерекқорлардың  иерархиялық,  желелік  жəне  реляциялық 
жұмысын қамтамасыз ететін МББЖ үш классын ажыратады. 
Қазіргі  уақытта  кəсіпорындар  мен  фирмалардың  ақпараттық 
жүйесін  əзірлеу  үшін 
реляциялық  дерекқорлар 
кең  таратылған. 
Мұндай  МБ  ақпаратты  өңдеу  алгоритмі  реляциялық  алгебра 
элементтеріне  негізделген.  Шын  мəнінде  реляциялық  дерекқорлар  - 
екі  өлшемді  массивтер  –  кестелер  түрінде  берілген  объектілер 
туралы ақпарат (мəліметтер). 
МБ  бір  файлындағы  кестелер  саны  біріншіден,  шешілетін 
ақпараттық  жүйеге  жəне  екіншіден,  ақпаратты  кестелер  арасында 
байланысқан жеке оңтайлы бөлу қажеттілігіне байланысты. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
*  Тікелей  рұқсат  файлының  түсінігі  жəне  оны  ұйымдастыру  принциптері  көп  мөлшерді 
массивтерді бағдарламалау теориясынан белгілі, оның ішінде Basic и Паскаль алгоритмидік. 
 
55 

 
   
   
   
   
 
 
 
Реляциялық  МБ  оңтайлығының  критерийлері  болып  ақпаратты 
іздеу  қадамдарының  саны  жəне  мəліметтерді  орналастыру  үшін 
қажет жадтың көлемі болып табылады. 
Сонымен  реляциялық  мəліметтер  базасы  бір  бірімен  нақты 
қатынастармен  байланысқан  көптеген  кестелердің  кейбіреуін 
білдіреді. 
Пайдаланушының  МБ  кестесінен  нақты  мəліметтерді  алуына 
арналған  автоматтандырылған  ақпараттық  жүйені  жасау  үшін 
келесіні қамтамасыз ететін бағдарламалар қажет: 
•
 
кестелерде ақпаратты іздеу; 
•
 
ақпаратты талап етілген түрде шығару; 
•
 
оңтайлы диалогтік жұмыс режимі. 
Сонымен,  МБ  кестесін  жəне  тиісті  бағдарламаларды  əзірлеп,  біз 
реляциялық  дерекқорлар  басқарудың  ақпараттық  жүйесін  немесе 
реляциялық МББЖ аламыз. 
 
 

жүктеу 23,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: