Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Объект  атрибутының  мəні  –  ол  да  қандай  да  бір  объект  немесе 
объектілер  жиынтығы.  Объектінің  кҥйі  мен  қылығы  объект  ішінде 
капсулданған;  объектілер  хабарламалар  алмасу  жəне  сəйкес  əдістерді 
орындау арқылы өзара əрекеттеседі.  
Атрибуттары мен əдістері бірдей объектілер жиынтығы объектілер 
класын  қҧрайды.  Объект  тек  бір  класқа  тиесілі  болуы  керек  (егер 
мҧрагерлік 
мҥмкіндіктер 
қарастырылмаса). 
Объект-ҥлгілерінде 
атрибуттары  (бҥтін,  тармақтар  жəне  т.б.)  жоқ  қарапайым,  алдын  ала 
анықталған  кластардың  болуы  да  ықтимал.  Басқа  класс  объектілері 
ҥшін  төлсипат  мəндері  ретінде  қызмет  ете  алатын  класс  осы 
атрибуттың домені деп аталады. 
Қазіргі  бар  кластың  негізінде  жаңа  класты  қалыптастыру  – 
мҧрагерлікке  рҧқсат  етіледі.  Бҧл  жағдайда,  бар  кластың  (суперкласс) 
тармағындағ  ыкласс  деп  аталатын  жаңа  класс  суперкластың  барлық 
атрибуттары  мен  əдістерін  иеленеді.  Сондай-aқ,  класс  тармағында 
қосымша атрибуттар мен əдістерді анықтауға болады. Қарапайым жəне 
көптік мҧрагерлік жағдайлары кездеседі. Бірінші жағдайда, тек қана бір 
суперкласс  негізінде  класс  тармағы  анықталуы  мҥмкін,  ал  екінші 
жағдайда  класс  тармақтары  бірнешеу  болуы  мҥмкін.  Егер  тіл  немесе 
жҥйе  кластардың  жеке  мҧрагерлігін  қолдаса,  кластар  жиынтығы  ағаш 
тəріздес  иерархияны  қҧрайды.  Көптік  мҧрагерлік  сақталған  жағдайда, 
кластар  кластық  тор  деп  аталатын  тҥбірімен  бағдарланған  кескінге  
қосылады.  Класс  объектісі  осы  кластың  кез-келген  суперкласына 
жатады деп есептеледі. 
Объектілі-бағытталған  тəсілдің  соңғы  идеяларының  бірі  – 
суперкласс атрибуттары мен əдістерін класс тармағында (шамадан тыс 
жҥктеу əдістерін) қайта анықтау мҥмкіндігі. Бҧл мҥмкіндік икемділікті 
арттырады,  бірақ  қосымша  мəселені  тудырады:  объектілі-бағытталған 
бағдарламаны  қҧрастырған  кезде,  оның  класы  (жалпы  жағдайда, 
суперкласс)  белгілі  болса  да,  объектінің  əдістерінің  қҧрылымы  мен 
коды  белгісіз  болуы  мҥмкін.  Бҧл  мəселені  шешу  ҥшін,  кешіктіріп 
байланыстыру  əдісі  деп  аталатын,  яғни  хабарламаны  жіберу  кезінде 
объектіні  іске  асыру  туралы  мəліметтерді  тану  арқылы  программаны 
орындаудың интерпретациялау тəсілі қолданылады. Класс тармақтарын 
анықтау  тəсіліне  кейбір  шектеулерді  енгізу  арқылы,  интерпретацияны 
қолданбай, тиімді жҥзеге асыруға болады.  
Осы  негізгі  ҧғымдардың  жиынтығымен  кластардың  мҧрагерлік 
мҥмкіндіктері  мен  соларға  сəйкес  мəселелерді  назарға  алмаса, 
объектілі-бағытталған  тəсіл  абстрактілі  (немесе  ерікті)  деректер 
тҥрлерімен бағдарламалау тілдері тəсілдеріне ҧқсас болып келеді.  
Басқа  жағынан  қарасақ,  егер  объектілердің  қылық  аспектілерін 
жалпылайтын болсақ, объектілі-бағытталған тəсіл деректерді 

семантикалық  модельдеу  тəсіліне  (тіпті  терминология  бойынша) 
жақын деуге де болады. Семантикалық модельдерге негізделген басты  
абстракциялар  объектілі-бағытталған  көзқараста  жанама  тҥрде 
пайдаланылады.  Атрибуттар  мəндеріне  өзге  объектілер  жатуы  мҥмкін 
кҥрделі  объектілерді  қҧру  –  агрегация  абстракциясына  негізделеді. 
Топтау  абстракциясы  –  объект  кластарын  қалыптастырудың  негізі  
болып табылады. Мамандандыру (қорыту) абстракциясы иерархияның 
немесе кластар торының қҧрылысына негізделген. 
ОБДҚ-ның  объектілі-бағытталған  тəсілге  қол  жеткізуге  мҥмкіндік 
беретін ең басты жаңа артықшылығы  – объектілердің қылық аспектісі 
болып табылады. Дəстҥрлі ҧйымдастыруға негізделген ДҚ-ға сҥйенетін 
қолданбалы 
ақпараттық 
жҥйелерде 
(семантикалық 
деректер 
модельдеріне  негізделген  тҥрлеріне  дейін),  қылық  жəне  қҧрылымдық 
бөліктер  арасында  айтарлықтай  алшақтық  байқалды.  Жҥйенің 
қҧрылымдық бөлігі ДҚ-ның бҥкіл аппараттарының қолдауымен жҧмыс 
істеді,  оны  модельдеуге,  верификациялауға  болатын,  ал  қылық  бөлігі, 
əдетте,  оқшау  тҥрде  қҧрылатын.  Атап  айтқанда,  осы  қҧрылымдық 
(статикалық)  жəне  қылық  (динамикалық)  бөліктерді  бірге  модельдеу 
жəне  олардың  ҥйлесімділігін  қамтамасыз  ету  ҥшін  қажетті  ресми 
аппараттар  мен  жҥйелік  қолдауларболмады.  ОБДҚ  ортасында 
қолданбалы жҥйені жобалау, əзірлеу жəне техникалық қызмет көрсету 
қҧрылымдық  жəне  қылықтық  аспектілер  интеграцияланатын  процесс 
болып  табылады.  Әрине,  бҧл  объектілерді  анықтауға  жəне  оларға 
негізделген  қолданбалы  жҥйені  жасауға  мҥмкіндік  беретін  арнайы 
тілдерді талап етеді. 
ДҚ-ны  ҧйымдастыру  жəне  басқару  ҥшін  объектілі-бағытталған  
тəсілді  қолданудың  ерекшелігі  классикалық  тҧжырымдамалардың 
нақтылана тҥсіндірілуін жəне оларды кеңейтуді талап етті. Бҧл сыртқы 
жадқа  объектілерді  ҧзақ  уақыт  сақтауға,  объектілердің  ассоциативті 
қолжетімділігіне, мəліметтер мультиқолжетімділік жағдайында ОБДҚ-
ның  ҥйлесімді  қалпын  сақтауды  жəне  тағы  да  басқа  мҥмкіндіктерді 
қамтамасыз  ету  қажеттілігімен  анықталды.  Дəстҥрлі  парадигмада 
кездеспейтін,  бірақ  ОБДҚ-да  талап  етілетін  ҥш  аспектіні  атап  өту 
керек. 
Бірінші  аспект  класты  анықтау  барысында  (спецификалық 
шектеулер,  шегерім  ережелері  жəне  т.б.)  мағлҧматтарды  сипаттау 
қҧралдарына мҧқтаждыққа келіп тіреледі.  
Екінші  аспект  —  əр  тҥрлі  кластардың  объектілері  арасындағы 
семантикалық байланыстардың барлық тҥрлерін анықтау механизмінің 
қажеттілігіне  негізделеді. Шын мəнінде,  бҧл  деректерді  семантикалық 
модельдеу  қҧралдарының  ОБДҚ-да  толықтай  таратылуын  талап  етеді. 
Ҧқсастыру 
абстракциясын 
пайдалану 
қажеттілігі 
ОБДҚ-ның 
автоматтандырылған 
жобалау 
жəне 
инженерия 
 
саласында 
пайдаланылуына байланысты болып табылады.