Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Ме![ҚосБҧйымТҥрі]^шЫе = True End Sub 
Private Sub БҧйымТҥрлеріAfterUpdateO Ме![БҧйымАтауы].Requery 
Ме![БҧйымБелг].Requery End Sub 
Private Sub БҧйымТҥрлеріMouseMove(Button As Integer, Shift As 
Integer, X As Single, Y As Single) 
Me![БҧйымТҥрлеріЭД-SetFocus End Sub 
Бақылау сұрақтары 
1.  Макростар қандай кластарға бөлінеді? 
2.  Нысандағы пернеге ―басу‖ кезіндегі əрекеттерді орындауға 
арналған макростарды жасау тəсілдерін атаңыз.  
3.  Макрос құрастырушын пайдалана отырып макрос жасау 
кезіндегі əрекеттердің реттілігі қандай? 
4.  Ашық дерекқор ҥшін арнайы қҧрал-саймандар панелін жасау 
кезіндегі əрекеттердің реттілігін қалыптастырыңыз. 
5.  Белсенді дерекқор ҥшін арнайы мəнмəтіндік мəзірді жасау 
кезінде əрекеттердің қандай реттілігі қажет? 
6.  Пернелі нысандар мен бас бет-нысандары не ҥшін? 
7.  VISUALBASIC тілінде жазылған модуль - қосалқы 
бағдарламалар қандай жағдайда жасап шығарылады? 
8.  Access анықтамалық жҥйесін пайдалана отырып, бағдарлама 
мəтінінің келтірілген фрагменттеріндегі тіркестердің тағайындалуын өз 
бетімен талдаңыз: 
DoCmd.OpenQuery"ҚосБҧйымТҥрі" 
Me![ҚосБҧйымТҥрі] = Null 
Me![БҧйымБелг].SetFocus 
9.  SQL операторларын орындау ҥрдісі қандай кезеңдерден тҧрады? 
10.  Сақталатын рəсімдер қандай қызметті атқарады жəне 
SQLServer-де қандай бағдарламалау тілінде жазылады? 
11.  Триггерді жазу ҥшін қандай команда қолданылады? 
12.  Сҧраныстарды оңтайландыру ҥрдісі нені білдіреді? 
13.  WITHENCRIPTING параметрі нені білдіреді? 
14.  Триггерлер опереторларының қҧрамын  шектейтін ережелерді 
атаныз. 

9   т а р а у    
КІРІКТІРІЛГЕН SQL ТІЛІ 
9.1. 
Кіріктірілген SQL тілінің тағайындалуы және 
ерекшеліктері 
8  тарауда  біз  VBA  ортасында  басқарушы  бағдарламаларды  жасап 
шығару  мҥмкіндіктері  мен  технологиясын  баяндадық,  ал  осы  тарауда 
SQL 
тілінің 
қҧралдарымен 
дерекқорды 
басқарудың 
кейбір 
мҥмкіндіктерін қарастырамыз. 
SQLтілі 
(5 
тарауды 
қараңыз) 
дерекқорға 
қолжетімдікті 
ҧйымдастыруға арналған. Бҧл ретте ДҚ-ға қолжетімдіктің екі режимде 
жҥзеге  асырылу  мҥмкіндігі  болжалады:  интерактивті  режимде  жəне 
қолданбалы бағдарламаларды (қосымшаларды) орындау режимінде. 
Осы екіжақтылықтың арқасында SQL келесі оң қасиеттерге ие: 
•  сҧраныстардың  интерактивті  тілінің  барлық  мҥмкіндіктері 
қолданбалы бағдарламалауда қолжетімді; 
•  интерактивті режимде одан əрі жҧмыс істеп тҧрған қосымшаларға 
орнатылуға дайын болатын, ақпаратты өңдеудің негізгі алгоритмдерін 
ретке келтіруге болады. 
SQL,  бағдарламалау  тілі  болғанымен,  ерекше  бағдарлығынан 
əмбебап  бағдарламалау  тілдерінің  көптеген  мҥмкіндіктеріне  ие 
болмайды.  Онда  циклдерді  ҧйымдастыратын,  ішкі  ауыспалыларды 
жариялау жəне пайдалану, кейбір шарттардың талдауын ҧйымдастыру 
мҥмкіндігін  жəне  шарттың  орындалуына  тəуелді  бағдарлама  барысын 
өзгерту мҥмкіндігін беретін дəстҥрлі операторлар жоқ.  Жалпы SQL тек 
дерекқорды  басқаруға  арналған  қосалқы  тіл  деп  атауға  болады. 
Қосымшаларды,  шынайы  бағдарламаларды  жасау  ҥшін  SQL  тілінің 
операторлары  кіріктірілетін  басқа  негізгі  бағдарламалау  тілдерін 
пайдалану керек.  
Бағдарламалаудың  негізгі  тілдері  мына  тілдер  болуы  мҥмкін:  С, 
COBOL,  PL/1,  Pascal.  Қолданбалы  бағдарламаларда  бағдарламалау 
тілдерін қолданудың екі тəсілі бар:  
•  кіріктірілген  SQL.  Осындай  тəсілмен  SQLоператорлары  негізгі 
тілде  тікелей  бағдарламаның  бастапқы  мəтініне  кіріктіріледі.    SQL 
операторлары  кіріктірілген  бағдарламаларды  компиляциялау  кезінде 
бастапқы  мəтінді  орындаушы    бағдарламаға  тҥрлендіретін,    SQL 
арнайы препроцессор пайдаланылады; 
•  интерфейсті  бағдарламалау  тілдері  (API  —  application  program 
interface).  Осы  тəсілді  пайдалану  кезінде  қолданбалы  бағдарлама 
қызметтерді  шақыра  отырып,  арнайы  қызметтерді  қолдану  арқылы 
ДҚБЖ-мен өзара əрекеттеседі.  

SQL  операторларын  орындау  ҥрдісі  шартты  бес  кезеңге  бөлінуі 
мҥмкін (9.1-сур.). 
Бірінші кезеңде SQL операторына синтаксистік талдау жҥргізіледі. 
Осы  кезеңде  синтаксис  ережелеріне  сəйкес  SQL  операторының 
жазбаларының дҧрыстығы тексеріледі.  
Екінші  кезеңде  SQL  операторының  параметрлерінің:  қатынас 
аттарының,  деректер  аясы  аттарының,  аталған  объекттермен  жҧмыс 
істеу  бойынша  пайдаланушының  артықшылықтарының  дҧрыстығы 
тексеріледі.  
Үшінші  кезеңде  сҧрату  оңтайландырылады.  ДҚБЖ  біртҧтас 
сҧранысты  минималды  операциялар  қатарына  бөледі  жəне  сҧранысты 
орындауға  уақытша  шығындар  тҧрғысынан  олардың  орындалу 
реттілігін  оңтайландырады.  Осы  кезеңде  сҧранысты  орындаудың 
бірнеше  жоспары  қҧрылады  жəне  олардың  ішінен  бір  -  ДҚ-дың  осы 
жағдайы ҥшін оңтайлысы таңдалады.  
Тӛртінші 
кезеңде 
ДҚБЖ 
ҥшінші 
кезеңде 
дайындалған, 
сауалнаманың оңтайлы жоспарының екілік нҧсқасын генерациялайды. 
ДҚБЖ  сҧраныстын  орындаудың  екілік  жоспары  іс-жҥзінде 
бағдарламаның объектті кодының баламасы болып табылады.  
Бесінші  кезеңде  ДҚБЖ  сҧраны  орындай  отырып,  жасап 
шығарылған жоспарды іске асырады.  
 
 

Аталған  кезеңдер  ДҚ-ға  жҥгіну  саны  бойынша  жəне  оларды 
орындау ҥшін қажетті процессорлық уақыты бойынша ерекшеленеді.  
Синтаксистік  талдау  өте  жылдам  жҥргізіледі,  ДҚ-дың  жҥйелік 
каталогтарына жҥгінуді талап етпейді. 
Семантикалық  талдау  метадеректер  қорымен,  яғни  жҥйелік  ДҚ 
каталогтарымен  жҧмыс  істеуді  талап  етеді,  сондықтан  осы  кезеңді 
орындау кезінде жҥйелік каталогқа жҥгінеді.  
Сҧраныс  жоспарын  оңтайландыруға  байланысты  кезең  жҥйелік 
каталогпен 
ғана 
емес, 
сҧраныста 
пайдаланылатын 
барлық 
қатынастардың  ағымдағы  жағдайын,  олардың  сыртқы  жадтың 
беттерінде  жəне  сегменттерінде  физикалық  орналасуын  сипаттайтын 
ДҚ  туралы  статистикалық  ақпаратпен  жҧмыс  істеуін  талап  етеді. 
Аталған себептер салдарынан оңтайландыру кезең сҧранысты орындау 
ҥрдісіндегі  еңбекті  көп  қажет  ететін  жəне  ҧзақ.  Алайда  егер 
оңтайландыру  кезеңін  жҥргізбесек,  онда  оңтайландырылмаған 
сҧранысты  орындау  уақыты  оңтайландырылған  сҧрныс  уақытын 
бірнеше есе арттыруы мҥмкін. Сҧранысты оңтайландыруға жҧмсалған 
уақыт  оңтайландырылмаған  сҧратуды  орындауға  шығындарды  орнын 
толтырады.  
SQL операторларын орындау кезеңдері интерактивті режимде жəне 
қосымшаның ішінде бірдей.  
Әдетте,  əртҥрлі  бағдарламалық  жҥйелерде  (ДҚБЖ)  жасап 
шығарушылар SQL тілінің меншік модификацияларын кіріктіреді.  
Кіріктірілген  SQL-дің  өз  ерекшеліктері  бар.  Алайда    SQL 
операторларын  негізгі  бағдарламалау  тілімен    біріктіру  кезінде  мына 
қағидалар сақталу керек: 
•  SQL  операторлары  бағдарламалаудың  бастапқы  тілінде  тікелей 
бағдарлама 
мəтініне 
енгізіледі. 
Бастапқы 
бағдарлама 
SQL 
операторларын компиляциялайтын, SQL препроцессордың кіреберісіне 
келіп тҥседі; 
•  кіріктірілген SQL операторлары бағдарламалаудың негізгі тілінің 
ауыспалыларына сілтеуі мҥмкін; 
•  кіріктірілген SQL операторлары бағдарламалаудың негізгі тілінің 
ауыспалылары көмегімен SQL-сҧратулардың нəтижелерін алады; 
•  ДҚ  қатынастарының  атрибуттарына  (NULL)  белгісіз  мəндерді 
тағайындау ҥшін арнайы қызметтер пайдаланылады; 
•  сҧраныс  нəтижелерінің  жол  бойынша  өңделуін  қамтамасыз  ету 
ҥшін  кіріктірілген  SQL-ге  интерактивті  SQL-де  болмайтын  бірнеше 
жаңа оператор қосылады. 
Деректерді  манипуляциялау  операторлары  бағдарламалық  SQL 
кодына кіріктіру ҥшін өзгертуді қажет етпейді. Алайда іздеу операторы 
(SELECT) өзгертуді талап етті. 
SELECT  стандартты  операторы  қалыптастырылған  сҧраныс 
шарттарына сəйкес, деректер жинағыш қайтарады. Интерактивті SQL-
де осы алынған деректер жинағы пайдаланушы консоліне шығарылады 
жəне ол алынған нəтижелерді қарай алады.