ІІ Бөлім. Жаратылыстану пәндері арқылы оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру

ХХІ ғасыр – инновация мен индустрияның заманы. Техника өзінің дамуымен бірге жер шарына түрлі экологиялық зиян да әкеледі. Одан алдымен адам баласы зардап шегеді. Ал кез келген экологиялық жағдайға адамның өздері алдын ала дайын тұрғаны абзал. Экологиялық білім мен тәрбие қоғамның әрбір мүшесіне бағытталып, жалпы халыққа табиғатты қорғау және көркейту шарасын үйретуді көздейді, мұның түпкі мақсаты – табиғат байлықтарына жауапкершілікпен қарайтын, экологиялық тұрғыда саналы жеке тұлғаны қалыптастыру. Ол үшін біріншіден, білім алушыға тәрбиеленушіге жаратылыстану пәндерін негізге ала отырып, экологиялық білім беру керек, екіншіден, осы білімін табиғатты қорғау, көркейту ісіне бағыштай білуге тәрбиелеу қажет. Экологиялық білім берудің ең жүйелі де, ұтымды жолы білім ордаларында пәндерді экологияландыру арқылы экологиялық мәселелерді түсіндіруді үйлесімді жүргізу, сонымен бірге арнайы экологиялық білім беретін курстарды қалыптастыру уақыт талабы.

Экологиялық білім мен тәрбие жас жеткіншектердің экологиялық санасының дамуын қамтамасыз етіп, жеке тұлғаның экологиялық мәдениетініңнегізін қалайды, бұл бағдарламаның сызба нұсқасы.

Экологиялық білім – экологиялық тәрбие – экологиялық сана – экологиялық мәдениет – жалпы халықтық міндет.

География сабағындағы экологиялық білім беру білім стандартына негшізделіп жүргізіледі.

Жаңа ғасырда экологиялықпән енгізіліп, типтік бағдарламасы жасалуы қажет. Сабақта экологиялық білімберудің бірнеше әдіс-тәсілдерін; табиғаттағыкөркемдікті сезіне білуге үйрету; қоршаған ортаның әдістерін байқау, бақылау, өлкетану жұмыстары арқылы зерттеу, зерделеу; қоршаған ортаның ластануы жайлы ғылыми материалды жинақтау; көгілдір экрандағы хабарларды пайдалану.

География курсын экологияландырудың басты жолдары:

-экологияның білім жүйесін үздіксіз жетілдіру, оқушыларға экологиялық хабарламаларды жан-жақты кеңейтілген түрде беру;

-оқушылардың ойлай білу жүйесін қалыптастыру және оған экологиялық тұрғыдан қорытынды жасай білу;

-іздену мен ғылыми-зерттеу жұмыстарының элементтерін меңгерту, экологиялық проблемаларды шешуде дұрыс шешім қабылдау;

-жергілікті экологиялық проблемаларды шешуде оқушылардың тәжірибелік іс-әрекетін дағдыландыру. (Экологиялық ұйым мен үйірмелер құру, экологиялық соқпақ ұйымдастыру, экологиялық гіт–насихат жұмыстары; дәріс, пікірсайыс т.б.) Ол үшін:

1. Дәстүрлі емес сабақ формалары арқылы әртүрлі экологиялық мазмұндағы танымдық ойын (КВН, сайыс сабақ, жәрмеңке сабақ, саяхат сабақ т.б.) сабақтар өткізу;

2. Жекелеген тақырыптарға арналған ғылыми мазмұндағы экологиялық конференциялар өткізу.

3. Экологиялық мазмұндағы қабырғалық материалдар жинау.

4.эколог мамандармен кездесулер өткізу.

5. Өндіріс орындарына экскурсия жасау және оны қорытындылау.

6. Өлкетану бағытында аймақтық экологиялық мәселелерді оқып зерттеу және оны күнделікті оқу үрдісінде пайдалану.

7. География сабақтарындағы экологиялық білім мен тәрбие беру жүйесінде аймақтық компоненттерді пайдалану.

Мектептерде экологиялық мәселелерді танып-білудегі тиімді әдіс түрі – экологиялық мәселелерді ортаға салып талқылау арқылы пікір алмастыру, жарыссөз ұйымдастыру. Бұл оқыту әдісі қарастырылған материалды оқушыларға бір жақты беріп қана қоймай, осыдан туындайтын әртүрлі көзқарастарды бір жүйеге келтіруге және бірыңғай ой-пікірдің қалыптасуына мүмкіндік береді.

Еліміздің жекелеген аймақтарындағы экологиялық мәселелер жөнінде, мысалы Семей полигоны, Арал аймағының экологиялық мәселелері, өнеркәсіптік қалалар мен жекелеген өндіріс орындарында қалыптасып отырған экологиялық мәселелер мен экологиялық проблемаларды шешуде атқарылып жатқан іс-шаралар туралы 9-10 сыныптарда сайыс сабақтарын өткізіп, ғылыми-әдістемелік тұрғыдан сараптама жасау оқушылардың экологиялық білмдерін жетілдіре түсері сөзсіз. География сабақтарында экологиялық білім беру үрдісінде географиялық карталар мен атластарды қолданудың маңызы өте зор. Карта арқылы кез келген обьектінің географиялық-экологиялық байланыстарын нақтылауға болады. Экологиялық білім берудің құрамдас бөлігі, ол оқушылардың табиғат пен тікелей қарым-қатынасынан туындайды. Мектептердегі география курсын оқыту барысында туған өлкені танып –білу мақсатында ұйымдастырылатын өлкетану жұмыстары оқушылардың табиғатпен тікелей қарым-қатынасқа түсуіне мүмкіндік береді.

Қазіргі мектептердегі басты міндеттердің бірі – оқушылардың экологиялық білімін көтеру, табиғи қорларды тиімді, саналы түрде пайдалану және жас ұрпақты жоғары деңгейдегі экологиялық тәрбиеге баулу. Экологиялық мәдениет көпшілік жағдайда экологиялық білім беру мен тәрбиелеудің сапалық деңгейімен анықталады. Алайда мектеп география курстарында қазіргі экологиялық мәселелерді шешу мен тәрбие берудің жолдары жан-жақты жеткілікті түрде қарастырылмаған.

Қазіргі мектептердегі география сабақтарындағы экологиялық білім беру барысында төмендегі міндеттер жүзеге асырылуы керек.

1.Қоршаған ортаны қорғау мен жақсарту шараларын жүзеге асыруда табиғатты және оны қорғау жөнінде оқушыларды ғылыми-танымдық білім негізімен қаруландыру.

2.Табиғи ортаға антропогендік іс-әрекеттердің тигізетін кері әсерлері мен оның көлемі ғаламдық және аймақтық экологиялық проблемалар жөнінде түсінікті қалыптастыру.

Жаратылыстану ғылымның негізгі саласы болып есептелетін география пәнін оқытуда аса назар аударылмай, әлі де жан-жақты зерттеуді қажет ететін жағдайлар жиі кездеседі. Оларға сараптама жасай отырып, тиімді шешу жолдарын қарастыратын, білім мазмұнын жаңартуды көздейтін біртұтас жүйенің қажет екендігі түсінікті. Сондықтан 12 жылдық білім беруге көшуді қуана қуаттай отырып, ондағы жеке тұлғаға бағдарланған оқыту мазмұнын жүеге асыруға тәжірибелі педагогтардың жаңа технологиялық әдіс-тәсілдері өте қажет.

Өйткені география пәні мазмұнының бірнеше ғылым негіздерімен байланыстылығы, оқыту жүйесінің басқа пәндермен сабақтастығы, білім мазмұнының жеке тұлғаның қалыптасуына тікелей бағдарлануы әлемдік тәжірибеге негізделген 12 жылдық білім беру жүйесі арқылы ғана жүзеге асырылады. Оқушылардың ой-өрісін жан-жақты, жеке басын үйлесімді дамытуда экологиялық мәдениет комплексті тұрғыда қарастырылуы қажет. Мұны мұғалімдердің мектепте жүзеге асыруына мүмкіндік те мол экологиялық тәрбиені әр пәннен беруге болады. Оқушылар экологиялық тәрбие нәтижесінде адамдардың табиғи ортаға орнықты қатынаста болу қажеттігін түсінеді. Оқушылар адамдардың айналадағы табиғи ортаға ілтипатпен қарау негізгі қоғам байлығы болып есептелетін әрбір адамдардың денсаулығына қамқорлық жасау екеніне көз жеткізеді. Сондықтан да қазіргі уақытта әрбір оқушыны айналадағы табиғи орта жағдайына жауапкершілік сезіммен қарап, жануарлар мен өсімдіктерді қорғауға тәрбиелеу көзделіп отыр. Оқушылардың экологиялық мәдениетін тек сонда ғана жоғары сатыға көтеруге болады.

Қазіргі қоғам талаптарының өзгеруіне байланысты орта білім беру жүйесі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие болады.

Адамның қоршаған табиғи ортаға саналы, ұқыпты түрде қарап, оның байлықтарын пайдаланатын, табиғи ресурстарды байыта түсудің қажеттігін түсінетін, табиғатты қорғауға белсене қатысатын, оның заңдылықтарына бағынатын көзқарас қалыптастыру – біздің іс-шараларымыздың басты мақсаты.

Осы тұрғыда жасөспірімдердің келешек өмірлері қайнар бұлақтай мөлдір болу үшін экологиялық білім мен тәрбие беруде география пәнінің мұғаліміне түсетін салмақ та ауыр. Сондықтан мемлекеттік стандарттық бағдарламаға сүйене отырып, география пәнінен экологиялық білім берілуі бүгінгі таңда аса маңызды.

2.2. Жаратылыстану пәндері арқылы оқушыларға экологиялық тәрбие берудің мазмұны

Аға ұрпақтың еңбегімен жаслатын табиғи мұраларды қорғауға тәрбиелеп қоймай, оларға бұл игі істі жалғастырушы екендіктері ұғындырылып, оған үлес қосу әрбір адамның азаматтың қасиеті екендігі сендіріледі. Туған жерді көркейтуге әрбір жас неғұрлым ерте араласса, еңбегі сіңсе, ол соғұрлым қымбат түседі. Табиғи қорларды молайтуға араласып, оның сырын жан дүниесімен сезінген оқушы кез келген шыбықты сындырмайды, құстарды зәбірлемейді, барлық игілікті еңбекпен келетінін біледі.

Оқушылардың табиғатты қорғауға тәрбиелегенде оның адам денсаулығын нығайтудағы материалдық және рухани тәрбиелік әсері бөлекше. Көптеген мәтін адам денсаулығының қайнар көзі таза су, ауа, күн нұрының шипалық қасиетін, қозғалыс, орманбақтарындағы, мектеп учаскесінде дене еңбегі, практикалық жұмыстар организмді шыңдаушы екендігін, әрі табиғатқа пайдалы екенін, табиғат байлықтарын қорғауға керек екендігін танытсын, 2-ші бір мәтіндер табиғаттың әсем көріністеріне сүйсіну, қуану, рахат сезіміне бөленуге және жаңа күш беріп, денсаулығын нығайтуға көмектеседі. Бұндай мазмұндағы тақырыптардың тәрбиелік мәнін аша отырып оқыту – табиғаттың адам организмін сауықтырушы, денсаулығын қамтамасыз етуші ұлы емші екендігін білдіреді.

Жаратылыстану өзіне тән пәндік қасиеті мен тәрбиелік жағы басты ерекшелігі –оқушылардың эмоциялық сезімін тудыра отырып, болмысты, қоршаған дүниені адамгершілік – эстетикалық тұрғыдан танытуы. Сондықтан балаларға экологиялық тәрбие беруде жаратылыстану пәні олардың табиғат қорғау, оған сүйіспеншілігін, жауапкершілік, ізгілік қатынасын қалыптастырудағы ең басты жетекші саласының бірі болып табылады.

Жалпы білім беретін және кәсіптік оқу орындарында білім беру заңының негізгі бағыттарына сәйкес 1993 жылғы оқу жылынан бастап пәндерді экологияландыру мәселесі біртіндеп іске асырылып білім беретін жалпы, орта және кәсіптік білім беретін оқу орындарының жүйесі бойынша экологиялық білім мен тәрбие беру белгіленіп отыр.

Экологиялық білім мен тәрбие беру жүйесінің міндеттерін шешуде орта білім беретін мектептің соның ішінде жаратылыстану пәндері пәндерінің алатын орны ерекше.

1.Оқушыларды өзінің туған өлкесін сүюге, табиғи ортасын аялауға, туған өлкесіне жанашырлық сезіммен қарауға үйрету, оларды табиғат байлықтарын қорғауға деген сезімін қалыптастыруға машықтандыру.

2. Оқушыларды экологиялық саналыққа тәрбиелеу, оларды табиғи ортада өзін-өзі ұстау ережесімен қаруландыру.

3. Оқу процесінде оқушыларға экологиялық түсініктер мен ұғымдарды оқып, үйрету, қоршаған ортаның өзгеру себептері, оның тіршілік атаулыға әсері туралы тиянақты білім негіздерін қалыптастыру.

Бұл орайда оқушыларға табиғи орта – тіршіліктің қайнар көзі, адамзаттың тіршілік ортасы, оның күш-қуаты мен денсаулығының кепілі екендігін ұғындыру, табиғат заңдылықтарын ғылыми тұрғыдан саралау. Бұл заңдылықтар адамзат ұрпағының рухани дамуына бағыт-бағдар сілтейтін басты факторларының бірі, себебі, адамның эстетикалық, этикалық, интеллектуалдық талғамдарын табиғи ортамен қарым-қатынас жағдайында ғана жүзеге асатындығын оқушыларға түсіндірудің маңызы зор.

Экологиялық білім беру жүйесінің міндеттерін шешуде орта білім беретін мектептің алатын орны зор. Оқушылардың бойында мектептен бастап экологиялық тәрбиенің негіздері, экологиялық мәдениет, табиғи ортаға деген жауапкершілік, адамгершілік сезімдері қалыптасады. Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беруде мектептердегі жеке пәндердің орны ерекше. Солардың ішінде экологиялық білім мен тәрбие берудегі бастапқы сатының бірі – дүниетану курсы.

Оқушыларға экологиялық тәрбие беру – дүниетануды оқытуда маңызды міндеттердің бірі болуы тиіс. Сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстар үшін өз өлкесінің табиғатын қорғау жөнінде нақтылы шаралар белгілеп, әрбір тақырыпты оқытуда оқушылардың экологиялық білімін қалыптастырып отыру қажет.

Оқушыларға тәрбие беруге ықпал етумен бірге, олардың қоршаға ортаға деген жауапкершілік сезімдерін қалыптастырудың үлкен маңызы бар. Мұғалім балаларды қоршаған ортамен, табиғаттағы адамдардың еңбек әрекетімен таныстыра отырып, оқушылардың назарын адам әрекетінен болып жатқан өзгерістерге айрықша аударуы, оның қандай пайдасы мен зияны болатынына көздерін жеткізеді.

Табиғат пен адам қашанда қарым-қатынаста, үнемі байланыста болады. Оларды бір-бірінен бөліп қарауға болмайды. Адамның тіршілік әрекеті табиғатқа әсер етеді. Табиғатта кездесіп жатқан өзгерістердің көбі адам қолымен жасалады. Соның ішінде табиғатқа зиян келтіретінкелеңсіз әрекеттер де баршылық. Олар ауаның, судың ластануы, өсімдіктер санының азаюы, топырақ құрамының өзгеруі, т.б. Осы өзгерістердің барлығы адам өміріне, денсаулығына әсер етеді. Табиғат пен өзара қарым-қатынастың бұзылуы экологиялық апаттарға әкеледі.

Жеке оқушыны жан-жақты дамыту және тәрбиелеу ісінде сабақтан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор, тек осы жағдайда нәтижеге жетуге болады. Сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстар мазмұндары бірін-бірі ұдайы толықтырып, дамытып отыруы қажет. Белгіленген жоспар бойынша жүргізілетін сабақтар әр уақытта оқушыларды қызықтыратын, ойландыратын, экологиялық проблемаларды жан-жақты ашып көрсете алмайды. Сондықтан сабақта өтілген материалдарды тереңдетіп оқып-үйрену үшін сыныптан тыс жұмыстарды өткізудің маңызы зор.

Оқушылардың бақылау жүргізуіне, қарапйым тәжірибелер жасай білуіне, белгіленген әдебиеттерді оқуына мүмкікдік жасау қажет. Сыныптан тыс жұмыстар да туған өлкенің экологиялық жағдайы туралы ғылыми хабарламалар көбірек қамтылуы тиіс. Қазіргі кезде үкімет тарапынан, ғалымдар мен білім саласы қызметкерлерінің экологиялық білім мен тәрбие беруге үлкен көңіл бөлуі, оның ғаламдық проблемалар қатарынан орын алып тұрғанын дәлелдейді. Себебі, қазіргі кезеңде адам мен оны қоршаған ортаның қарым-қатынасы күрделене түскені бәрімізге мәлім. Жер шарындағы халық санының жедел өсуі мен өндіргіш күштердің күрт дамуы адамның табиғатқа ықпалын күшейтті. Әсіресе, ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап адам мен табиғат арасында жаңа жағдай қалыптасты. Адамзат қажетіне керек шикізатқа сұраныс материалдардың, өндірістің көлемін арттырады,жер қойнауы мен мұхит байлығы жедел игеріле бастады. “Табиғатқа бағынбаймыз, оны өз игілігімізге айналдырып, бермесін тартып аламыз” деген көзқарас қалыптасты. Мұның барлығының жер бетіндегі тіршілікке тигізген әсері табиғаттың өзіне тән құбылыстардан табиғи өзгерістер мен жел, су тасқыны, жер сілкінісі әсерінен әлдеқайда асып түсті. Бүгінгі таңда халыққа экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесін мемлекеттік деңгейде кең көтерудің қажеттігі осыдан туып отыр. Экологиялық білім беру дегеніміз – адамзат қауымының, қоғамның, табиғаттың және қоршаған ортаның үйлестігін және оны тиімді пайдаланудың жолдарын халыққа түсіндіру. Экологиялық және табиғатты қорғау Заңдарын жетілдіру оларды бұлжытпай орындау, табиғи ресурстарды тиімді пайдалануда жауапкершілікті күшейту, қоршаған ортаның табиғаты мен адам денсаулығының үйлестігін арттыру, экологиялық жағдайлар жайлы мәліметтердің халыққа жетуін қамтамасыз ету. Үздіксіз экологиялық білім берудің негіздері қазақ халқының табиғатпен қарым-қатынас үстінде туған тарихи көзқарасы мен салт-дәстүрінен бастау алады. Көшпелі тұрмыс кешкен қазақтар өзінің бүкіл тыныс-тіршілігін табиғатпен байланыстырған. Оны аялап, аң-құсына дейін киелі санап, өзен, су бойын таза ұстаған.

Орта және жоғары білім беретін оқу орындарының аса маңызды міндеттерінің бірі – болашақ жас ұрпақтарға экологиялық ғылыми негіздерін тереңдете, тиянақты түрде беру, оларды практикада қолдан білуге дағдыландыру, экологиялық жауапкершілік сезімін қалыптастыру болып табылады.

Білімді игерудің жан-жақты тәрбиелік астарын жоғары бағалаған орыстың атақты педагогы Н.И.Пирогов: «Ғылым мен мәліметтер – игеру үшін ғана емес, онда аса маңызды элемент – тәрбиеленушілік жасырынып жатады, кім оны өз мақсатына пайдалана алмаса, онда ол ғылымның барлық қасиетін білмегені және үлкен жүктерді көтере алатын тұтқаны өз қолынан түсіріп алғаны», - дейді. Сондықтан әрбір ұстаз өз пәнінің экологиялық тәрбие берудегі осы тұтасқан дәл тауып, оны қоғам қажетіне сай пайдалана алуы тиіс.

Экологиялық тәрбие беру мақсаты тәжірибелік – педагогикалық жұмыс тәрбие теориясы мен дидактикасының соңғы жетістіктеріне сүйене отырып жүргізіледі.

Дидактика мәселесін зерттеушілер Ю.Н.Бабанский, Р.Г.Лемберг, И.Ф.Харламов, И.П.Подласый, А.И.Ильина, А.Д.Хмель, Б.Р. Айтмамбетова, А.А. Бейсенбаева, Ж.Б.Қоянбаев және т.б. оқытудың тәрбиелік рөлін күшейту және сабақтың ерекше кең тәрбиелеушілік, дамытушылық өрістермен астасып, және адамды қалыптастыруды кешенді тұрғыдан шешуі тиіс деген теориялық пікірлерін басшылыққа алдық.

Оқу орындарында студенттердің оқушыларға экологиялық тәрбие мен білім берудегі пәндердің ішінен бастапқы курс жаратылыстану екеніне көз жеткіздік.

Жаратылыстану пәнінің экологиялық тәрбие берудегі мүмкіншіліктеріне тоқтала кетеміз.

1.Студенттердің оқушыларға экологиялық проблемаларға байланысты сұрақтарды, табиғи ресурстарды қорғау, қоршаған ортаны танып білуі, оны жақсарту, дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру,оның мәнін ашып көрсету.

2.Оқу материалдарының экологиялық мазмұнға, экологиялық талапқа сай келуі.

3.Оқу материалдарының оқып үйренуге оқушы жастардың практикалық іс-әрекеттердің ұйымдастырылуы.

Жаратылыстану курсының экологиялық білім беруі мынадай ерекшеліктермен сипатталады.

1.Экологиялық түсініктерді тереңірек оқып үйрену.

2.Оны қолданудың тәсілдері және оларды сипаттау.

3.Экологиялық түсініктерді қалыптастыруда күнделікті өмірмен байланысты қолдану.

Жаратылыстану курсы арқылы экологиялық тәрбие берудің түрлі жолдары бар.

Олар: 1. Оқу үрдісінде пән аралық байланыстар арқылы тәрбие беру әдістері. 2. Сыныптан тыс жұмыстарда студенттердің оқушыларға экологиялық тәрбие беру жүйесі.

Дамытушылығы: Оқушылардың өсімдіктер әлемі туралы білімін тереңдету.

Тәрбиелілігі: “Өсімдіксіз тіршілік жоқ” өсімдіктерді қорғауға тәрбиелеу мақсатында қолданылған бұл сабақтардың бірі. 5- сабақ –“Өз бетіммен ізденемін” ойыны арқылы жүзеге асады.

Сабақтың тақырыбы: “Өсімдік - өндіруші”

Сабақтың мақсаты: өсімдіктің табиғатқа О₂ өндіретінін дәлелдеу, оның да онтогенез процесінен өтетінін түсіндіру. Өсімдік мүшелері мен олардың атқаратын қызметімен таныстыру. Өсімдік көп түрлілігімен таныстыру. Оқушылардың өсімдіктер туралы білімін дамыта отырып, оларды қорғауға тәрбиелеу.

Қажетті құрал жабдықтар мен көрнекіліктер. Оқушылардың өзіндік эмблемалары, және парталарға қойылаьын нөмірлері. Оқушылардың өздері даярлаған гербарийлері, тірек-сызбалары, жұмбақтары. 4 топқа берілетін ойлан тап сұрақтары.

Сабақтың әдіс – тәсілі “Өз бетіммен ізденемін” оқыта-үйрету ойыны, топтармен жұмыс жүргізу.

Сабақ барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі.

1.Кіріспе

2.Өткен сабақпен байланыс

3.Жаңа сабақ сыныпты 5 топқа бөлу. Ойын шартымен таныстыру. Әр топ тапсырмалар қойылған парталарға отырады. Әр топ өз тапсырмаларына 5-10 минут дайындалады. Топтар парталарын ауыстырады. Мұғалім, және әр топтан сайланған комиссия тапсырмаларды тексереді.

Ойынның 1-ші нәтижесі жарияланады.

Жаңа партада әр топ ретімен өз тақырыбын әңгімелейді. Ал қалған топтар сыншы, талдаушы рөлін атқарады.

ІІ айналым.

Оқушылар өздерінің алғашқы орындарына қайта оралады. Әр топтан бір оқушы шығып, тақтада өз тақырыптарын әңгімелейді. Әр топтың тірек-сызбалары, суреттер тақтада ілініп тұрады.А тобының тірек-сызбасы.

Тұқымынан өнеді.

Шөптер

Жусан

Селеу

Бидайық

Жоңышқа

Шоңайна

Бақбақ

Бетеге

жеміс

тамыр

тұқым

сабақ

гүл

жапырақ

Б тобының тірек-сызбасы

Өсімдікті көтеріп ұстап тұрады

Тыныс алуға көмектеседі

Өрмелегіш сабақ


Өткізгіш

Төсемелі

Өсімдік мүшелерін байланыстырады

Өсімдік мүшелері орналасады

Г тобының тірек-сызбасы

Өсімдік сәні

Хлорофилл бар

Д тобының тірек сызбасы

Құрғақ


Дәрі-дәрмек, витаминдер

Шырынды

Өсімдік сыйы

Жемісте болады



Өсімдікті таратады

Қорек, тамақ

Әр топ жетекшілері сөйлеген кезде, мұғалімнің, сыншы, талдаушы топтарының сұрағына жауап беріп қорытындылайды.

ІІІ. 1. Ойын “Мен сұраймын, сен ізден”

Екі топ бір-біріне кезек сұрақ береді, жауап қайтарады.

А-Б, Б-В,В-Г, Г-Д, А-Д, А-В,А-Г, А-Д.

2. Мақал – мәтелдер айту. “Өсімдік туралы”

Сабақты қорытындылау.

1.Сұрақ-жауап.

2.Жұмбақтарды шешу.

3.Мақал-мәтелдер айту.

Оқушыларды оқытушы басшылығымен әр топ бірін-бірі өздерін өздері бағалайды.

Модульдік сабақты толығымен жүргізу барысында табиғатты қорғауға арналған класс сағаттарын, экскурсиялар, әңгімелер өткіздік. Бірақ эксперимент жүргізбей тұрып оқушылар өсімдіктердің оттегі лабороториясы екенін біле тұра, өсімдіктерді мақсатсыз жұла беретінін мойындап, енді оларды қорғайтындарын айтты.

Біз № 172 қазақ орта мектебінде 7 Б сынып оқушыларына жүргізген “Табиғатым - тағдырым” атты сыныптан тыс топ оқушыларымен Көңілді тапқырлар клубы өткізілді. Сабақтың қысқаша көрінісін ұсынып отырмыз:

Көңілді тапқырлар клубының тақырыбы: “Табиғатым - тағдырым”

Жер басып жүрген пенденің өмірінде еш нәрсемен алмастыруға болмайтын мәңгілік тірегі бар. Ол - Табиғат!

Табиғат – арайлап атқан таң. Қызара батқан күн. Жарық аспан, жұлдызды түн. Самал жел, аптап ыстық, бет қарыған аяз. Жұтатын ауа, ішетін су. Біз басып жүрген киелі Жер, тіршілік көзі топырақ, өндіріс Жер қойнауындағы байлық. Жайқалған жасыл желек, ұшқан құс, жүгірген аң, жорғалаған жәндіктер т.б.

Бір қызығы жер басып жүрген адамның басым көпшілігі осыны түсінеді, бірақ оған мән бермейді. Ал, шындыққа жүгінсек, адамзаттың баянды, қайғы қасіретсіз өмірінің тірегі тек қана табиғат. Табиғат – адамды дүниеге келтіргендіктен, адам табиғаты “Ана” деп құрметтейді.

Табиғат арқылы халқымыздың мінез-құлқы қалыптасып, бірте-бірте ондай қасиеттер атадан –балаға, ұрпақтан-ұрпаққа асыл мұра ретінде жеткізіліп отырды.

Табиғаттан бабамыз ала берген секілді,

Дарқандықты қазаққа дала берген секілді.

Еркелікті ерікті желден алған секілді,

Мөлдірлікті көгілдір көлден алған секілді-деп

Бүгінгі тәрбиелік сағатымызды “Табиғатым тағдырым” деп өткізудеміз. Өздерінің білімділігін, табиғатқа деген сүйіспеншілігін жан ашушылығын білдіріп, командалар атсалысу үстінде. Бүгінгі жарысымыздың басты мақсаты: он бір турдан тұрады. Екі командадан тұрады. Командалар аты.

1. 
   Өсімдік командасы.
   
2. 
   Табиғат командасы.
   

1. 
   Таныстыру. “Табиғат” командасы:
   

Мектептегі біз боламыз 7 А

Біліміңді 7 Ә бізбен сынас

Апталыққа шақырамыз сіздерді

Биологияны оқығаның рас болса

2. 
   Эмблеманы таныстыру.
   

Табиғат – күллі тіршілік атаулының құтты қонысы. Адам – Табиғат пен Жер – Ананың перзенті. Адамзат өзіне қажетті нәрсенің бәрін табиғаттан алады. Табиғат арқылы адамзат өзін рухани және материалды қамтамасыз етеді. Сондықтан да Табиғат пен Жер ананы сүйе білу аяулы адамзаттың борышы, парасатты парызы. Біз командамыздың атын сол себепті Табиғат деп атадық.

Бәрі: 2030 – дың біз барысымыз,

Жетістіккебастайды әр ісіміз

Өркениетті елімді көркейтіп,

Табиғатты аялау парызымыз.

3. 
   Мақал-мәтел, жұмбақтар сайысы.
   

1. 
   Тау бұлағымен сәнді,
   

Көл құрағымен сәнді

2. 
   Білімі жоқ ұл – жұпары жоқ гүл
   
3. 
   Шөлді жерде ағаш қымбат,
   

Адамзатқа нағашы қымбат.

4.Құс патшасы – бүркіт

Аң патшасы – арыстан

5.Жел дауылды шақырады,

Бұлт жауынды шақырады.

6.Кімнің жерін жерлесең соның суын сула.

1. Үй ішінде - үйі,

Жем тасиды жиі (қарлығаш)

2. Көтеріліп теңізден,

Аспанға биік барамын,

Биіктен қайта түскенде.

Өңі кірер даланың (жаңбыр)

3. Көлігі жоқ көшеді,

Өзін кезбе деседі (бұлт)

4. Салынған көпір керемет,

Қызығушы өте көп

Ал бірақ та не керек,

Кісі өтетін жолы жоқ. (кемпірқосақ)

5. Сұм жүзді, құралай көзді, Киікше секірген,

Бура санды, жолбарыс тонды. (құрбақа)

6. Бір сөз бар баспана болатын. Ол сөздің “К” әріпін “Б” мен “Г”ге өзгертсең, бунақдене болады қаныңды соратын. (күрке, бүрге)

7. Тағы бір сөз шахмат ойынында айтылады. “Ж”

әріпін “К”-ге, “Ш”-ға өзгертсе астық тұқымдастардың бірі болады. (жүріс, күріш)

4. Табиғат туралы ырым тиымдар.

1. Көкті жұлма.

2. Жалғыз ағашты кеспе

3. Ауылға атпен шауып келме

4.Жерді сабалама, жерді теппе.

5. Жұмбақ сұрақтарды шешу.

1. Неліктен жапырақ өсімдіктің қажетті мүшесі деп аталады?

Жапырақтың ең қажетті мүше деп аталатын себебі, оларда барлық тірі ағзаларға қажетті органикалық заттар түзіледі.

2.Жапырақтың сыртқы құрылысы қандай бөліктерден тұрады?

Жапырақтың сыртқы құрылысы –сағақшадан және тақшадан тұрады.

3.Органикалық зат жапырақтың қай жерінде түзіледі?Органипкалық зат жапырақтың хлоропластында (хлорофильдерінде) түзіледі.

4. Жапырақты – “тірі ағзаларды асыраушы” деп неліктен атаған? Себебі фотосинтез кезінде органикалық заттар түзіп, оттек бөледі.

5. Адамдағы сұйықтық қызмет атқаратын мүше? (бүйрек)

6. Сөзжұмбақ шешу.
7. Қызыл кітап туралы.

Қызыл кітап сирек кездесетін және жойылып кету қаупі бар өсімдіктер мен жануарлар түрлерін қорғау мақсатымен жазылған. Қазақстанда Қызыл кітап тұңғыш рет 1978 жылы шықты. Онда омыртқалы жануарлардың сиреп бара жатқан түрлері тіркелді. Екінші басылым 1991 жылы үшінші басылым 1996 жылы шықты. Мұнда балықтардың -16, қосмекенділердің -3, жорғалаушылардың -10, құстардың -56, сүтқоректілер -40 түрі енгізілген. Өсімдіктерге арналған қызыл кітап 1981 жылы жарық көрді. Бұл кітапта 303 түрі сипатталған.

8. Ол кім?

Иван Владимирович Мичурин (1855-1935)

Өмір бойы бақта жұмыс істеді, өсімдіктерді зерттеп, олардың тамаша жаңа іріктемелерін шығарды. Мичуриннің арқасында жүзім, өрік, шабдалы, алмұрт сияқты оңтүстікте шығатын жемістерді едәуір солтүстікке қарай жылжытып өсіруге мүмкіндік туды. Негізгі еңбегі: ол біліммен қаруланған адам аянбай күш жұмсап, еңбек етсе, нағыз жасампаз, өсімдік табиғатын қайта өзгертуші бола алатынын іс жүзінде дәлелдеді. И.В. Мичурин нағыз отангер болды. Жас күнінен бастап бағбандық пен әуестеніп, есейген шағында шағын Козлов қаласында таңғажайып бақ өсіріп шығарды.

9. Табиғат туралы өлең оқу.

1. Ей табиғат, шеберсің –ау, шеберсің,

Көрмегенді көрсетесің, бересің.

Ұлан-ғайыр байлығыңды місе етпей,

Аш көзденген адамдарға не дерсің

2. О, табиғат тіршілікке бесік болған мекенім,

Құшағымнан нәр алып, мұратыма жетемін .

Алақанмен аялаймын ұл-қызымдай үйдегі,

Азаматтық борышым қорғаушы боп өтемін.

Табиғаттың тарылтпайық, мөлдір кәусар тынысын,

Қастерлейік оның асыл бар қазына-ырысын.

Ей, адамдар, қалай ғана қатыгездік жасайсың,

Табиғат – Анаң, ал сен оның аялаған ұлысың!

10. Құстар туралы кім не біледі?

1. Ең кішкентай құс – колибрлер

2. Ең ірі, ұша алмайтын құс – нанду

3. Ең әдемі құс – көгілдір жұмсақ құсы - родольфа

2. 
   Командалар өздерін таныстырады.
   

“Өсімдік” командасы: Өсімдіктер сырына қанық едік,

Меңгереміз жануарлар әлемін де

Меңгереміз жануарлар әлемін де

Меңгереміз өсімдіктер әлемінде

Сынассақ білімменен сынасайық,

Жеңіліп тіземізді бүкпеп едік!

3. 
   Эмблема, командаларының аттарына түсінік береді.
   

Эмблемамызда алақандағы өсімдік суреті бейнеленген. Тірі табиғат ішіндегі өсімдікке тоқталатын болсақ, экологиялық жағдайлардың бір шеті осы өсімдіктерге тиіп тұр. Өсімдіктер саны азайып Қызыл кітапқа тіркелуде. Табиғат көркі – тал, жайқалған жасыл өсімдік. Ендеше осы табиғат көркін жоғалтпау, аялап өтейік деген мақсатта эмблемамызға “Өсімдік” тақырыбын қойдық.

Өсімдік –азық көзі,

Өсімдік – дәрі –дәрмек қоймасы,

Өсімдік адамға көрік беретін киім,

Өсімдік-адамға түрлі бұйым,

Өсімдік –сұлулық сымбаты.

4. 
   Табиғатқа байланысты мақал – мәтелдер айтудан, сондай-ақ әр түрлі жұмбақтар шешуден сайысқа қатысу.
   

Аққу көлін аңсайды,

Адам туған жерін аңсайды.

Қыс салтанатын құрмаса, егін болып жарытпас,

Қыз салтанатын құрмаса, келін болып жарытпас.

Қанша қалың жауғанмен,

Қар көктемге қалмайды.

Түйнектен ағаш өседі

Түйір дәннен қомба талады.

Жаздың бір күні қыстың мың күніне татыр.
Қыстың қамын жаз ойласа, Жаздың қамын қыс ойла.

Сәуір болмай тәуір болмас.

Қыстағы – суық, жаздағы – ыстық.
Ат басты, арқар мүйізді, Құс қанатты, құмырсқа ізді,

Бөрі кеуделі, бөкен санды, Бота тірсекті. ( шегіртке)

Бұрап қойған сағаттай,

Айқайлайды таң атпай (Қораз)

Қар астында қыстайды,

Ақпен көркін тыстайды. (Бәйшешек)

Өзіне шап-шақ

Киген қалпағы аппақ,

Балалар тұр қаптап. (Бақбақ)
Ешбір тірексіз күмбез,

Ешбір сүйексіз күмбез.

Ешкім көтере алмайтын күмбез

Ешкім төңкере алмайтын күмбез. (Аспан)

жүктеу 0,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: