Инвестицияны пайдаланудың көрсеткіштері және оларды анықтау әдістемелері

Инвестициялар экономикалық категория ретінде көптеген маңызды функцияларды атқарады,осы функцияларсыз кез – келген мемлекеттің дамуы мүмкін емес. Макродеңгейде инвестициялар келесілерге негіз болады:

• 
  ұлғаймалы ұдайы өндірістің саясатын жүргізу үшін;
  
• 
  ғылыми – техникалық прогресті ( ҒТП ) тездету, сапаны жақсарту және отандық өнімге бәсеке қабілеттілікті қамтамасыз ету үшін;
  
• 
  қоғамдық өндірісті құрылымдық қайта құру, халық шаруашылығының барлық салаларының теңгермелі дамуы үшін;
  
• 
  өнеркәсіптің қажетті шикізат базасын құру үшін;
  
• 
  азаматтық құрылыс, денсаулық сақтауды, мәдениет, жоғары және орта мектептерді дамыту және басқа әлеуметтік проблмларды шешу үшін;
  
• 
  жұмыссыздық проблемаларын жеңілдету немесе шешу үшін;
  
• 
  табиғи ортаны қорғау үшін;
  
• 
  әскери - өнеркәсіптік кешенді конверсиялау үшін;
  
• 
  қорғаныс қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін және басқа көптеген проблемаларды шешу үшін;
  

Макроэкономикалық ауқымдағы бүгінгі әл – ауқаты кешегі инвестициялар нәтижесі болып келеді, өз кезегінде, еңбек өнімділігімен және одан да жоғары әл – ауқаттың ертеңгі өсуінің негізін қалайды. Біз әрдайым бүгінгі және ертеңгі тұтыну арасындағы таңдауда боламыз. Бүгін өндірілгеннің қаншалықты көп бөлігін біз сақтаймыз және инвестициялаймыз, ертең соншалықты көп мүмкіншілігіміз болады. Керісінше, қаншалықты бүгінгі ресурстарды тұтынуға көп пайдаланамыз, соншалықты ертең қажеттіліктің жоғары деңгеіне мүмкіндігіміз болады.

Инвестициялар микродеңгейде де айрықша маңызды роль атқарады. Бұл деңгейде олар келесі жетістіктерге жету үшін қажет:

• 
  өндірісті кеңейту және дамыту;
  
• 
  негізгі қордың шамадан тыс моральдық және физикалық тозуын болдырмау;
  
• 
  өндірістің техникалық деңгейін көтеру;
  
• 
  нақты кәсіпорын өнімінің бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету және сапасын көтеру;
  
• 
  табиғатты қорғау шараларын жүргізу;
  
• 
  басқа кәсіпорындардың активтеріне қаражат салу және құнды қағаздар сатып алу;
  

Осылай, инвестициялар маңызды экономикалық категория болып келеді және макро мен микро деңгейде маңызды роль атқарады, біріншіден, қарапайым және кеңейтілген ұдайы өндіріс, құрылымдық жаңғырту, табысты максимизациялау және осы негізде көптеген әлеуметтік проблемеларды шешу үшін.

Бірақ, ортақ экономикалық тұрақсыздық, инфляцияның жоғары қарқындылығы , кәсіпорынның табыстылығының деңгейін асыратын несие бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемелер үшін соңғы жылдары капитал салымдары мен капитал құрылысының көлемі бірден қысқарды. Бұл, республиканың экономикалық жағдайын нашарлатып жіберді.

Инвестицияның құрылымын ортақ және жеке деп бөледі.

Технологиялық құрылым деп – шығындар түрлері мен олардың жалпы сметалық құндағы үлесі бойынша белгілі бір объект құрылысына кеткен шығындар құрылымы түсініледі. Яғни, капитал салымдарының қанша үлесі олардың жалпы мөлшерінде құрылыс – монтаж жұмыстарына, жабдықтар мен машиналар сатып алуға және олардың монтажына, жобалау – іздестіру жұмыстарына кететіні көрсетіледі. Капитал салымдарының технологиялық құрылымы оларды пайдалану тиімділігіне елеулі әсер етеді. Бұл құрылымның жетілдірілуі жобаның сметалық құнындағы жабдықтар мен машиналардың үлесінің оңтайлы деңгейге дейін өсуінде тұжырымдалады. Негізінен капиталдық салымдардың технологиялық құрылымы келер кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының активті және пассивті бөліктерінің арасындағы қатынасты қалыптастырады.

Жабдықтар мен машиналар, яғни келер кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының активті бөлігінің үлесінің өсуі оның өндірістік қуатының ұлғаюына, сонда, өнім бірлігіне салынған капиталдың төмендеуіне алып келеді. Экономикалық тиімділік механикаландырулар деңгейі мен еңбекті автоматтандыру деңгейінің өсуі және бір өнімге кеткен шартты түрде тұрақты шығындардың азаюы арқылы жүзеге асады. Капитал салымдарының тнхнологиялық құрылымын талдау қалай ғылыми, солай тәжірибе түрінде маңызды болып келеді.

Ұдайы өндірістік құрылым да оларды пайдалану тиімділігіне елеулі әсер етеді.

Капиталдық салымдардың ұдайы өндірістік құрылымы деп – олардың, негізгі өндірістік қорлардың ұдайы өндірістік формалары бойынша жалпы сметалық құнындағы, үлестірілуі мен орта қатынасы. Жалпы мөлшеріндегі капитал салымдарының қанша үлесі жаңа құрылысқа, қолданыстағы өндірісті қайта құруға және техникалық қайта қарулануына бағытталғанын анықтауға болады.

Теория мен тәжірибе көрсеткендей, өндірісті қайта құру мен техникалық қайта қарулану жаңа құрылысқа қарағанда тиімдірек. Себебі:

Біріншіден, қосымша өндірістік қуаттардың іске қосылу мерзімі қысқарады.

Екіншіден, меншікті капитал салымдары салыстырмалы түрде қысқарады.

Негізгі капиталға салынған нақты инвестициялардың ұдайы өндірістік құрылымының өзгеру динамикасы оң және жағымсыз түрдегі белгілі бір ілгерілеулер немесе тенденцияларды көрсете алады. Оның жағымсыз аспектісі – жаңа құрылысқа нақты инвестициялар үлесінің өсуі олардың өндірісті кеңейтуге, қайта құруға және техникалық қайта қарулануына бағытталған үлесінің өсуі азаюына алып келуі мүмкін. Бұл өндірістің техникалық деңгейіне және инвестициялардың тиімділігіне, яғни экономикаға кері әсер етуі мүмкін. Тенденциядағы оң аспект – талданатын кезеңде, мысалы, шағын кәсіпорындар құру процессі жоғары қарқынмен жүргізіліп және осыған орай жаңа құрылысқа бағытталған инвестициялар үлесі артқандығында көрінеді. ҚР–да шағын бизнесті құру және экономикада оның ролінің өсуі қажетті және прогрессивті болып келеді.

Нақты инвестицияларды ҚР экономикасының салалары бойынша бөлу республика үшін маңызды, себебі, оның болашағы белгілі бір шамада осы бөлініске байланысты. Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігі олардың салалық және территориялық құрылымына байланысты.

Салалық құрылымы – экономика мен өнеркәсіп салалары бойынша олардың бөлінуі мен ара қатынасы. Оның жетілдірілуі үйлесімдікті қамтамасыз ету және Қазақстан Республикасындағы барлық халық шаруашылығында ғылыми - техникалық прогресті жеделдетуді қамтамасыз ететін салаларды тезірек дамытуда тұжырымдалады. Мемлекет, мысалы, бюджет қаражаттары және басқа тұтқалар көмегімен прогрессивті бағыттағы инвестицияның салалық құрылымының өзгеру тенденциясына елеулі әсер ете алады.

Меншік формалары мен қаржыландыру көздері бойынша инвестиция құрылымы экономикадағы инвестиция тиімділігі үшін маңызды болып келеді.

Меншік формалары бойынша меншік құрылымы дегеніміз – олардың меншік формалары бойынша жалпы соммадағы ара қатынасы мен бөлінісі. Яғни, олар: мемлекетке, муниципалдық органдарға, жеке және заңды тұлғаларға, немесе аралас меншік формасына жатады. Жеке инвестициялардың олардың жалпы соммасындағы үлесінің өсуі оларды пайдалану деңгейіне және де республика экономикасына оң әсер етеді.

Қаржыландыру көздері бойынша инвестиция құрылымы дегеніміз – қаржыландыру көздерінің қимасындағы олардың ара қатынасы мен бөлінісі. Инвестицияның бұл құрылымының жетілдірілуі бюджеттен тыс қаражаттар үлесінің оңтайлы деңгейге дейін өсуінде тұжырымдалады. Жылдар бойынша өзгеріс серпіні негізінде оң және кері әсерлерден болған өзгерістерді ұсынып талдауға болады.

Кәсіпорындағы инвестицияларды пайдалану тиімділігі, оның қаржылық жағдайы кәсіпорындағы олардың құрылымына байланысты. Кәсіпорындағы инвестициялардың жалпы құрылымы деп – жалпы соммасындағы нақты және портфельді ара салмағын айтады. Оның жетілдірілуі портфельді және нақты инвестициялардан максимум қайырым алуда тұжырымдалады. Бұл ең тиімді жобаларға салынған инвестициялардың үлесі максимумға бағытталу керек екенін білдіреді. Қазіргі кезде кәсіпорын үшін қалай нақты, солай портфельді инвестицияларадың құрылымы маңызды болып келеді. Портфельді инвестициялар құрылымы деп олардың кәсіпорындардан сатып алынған құнды қағаздар түрлері бойынша және басқа кәсіпорындар активтеріне салынған ақшалары бойынша ара қатынасы мен бөлінісі.

Мемлекеттік инвестициялардың үлесі бірден төмендеп, кәсіпорын инвестицияларының үлесі жоғарылағанда, инвестицияның жалпы тиімділігі оларды пайдалану тиімділігінен, сонымен қатар, кәсіпорындағы инвестицияның жалпы құрылымынан байланысты.

Жоғарыда айтылғандарды жалпылай, мынадай қорытынды жосауға болады - әр түрлі бағыттар бойынша инвестиция құрылымын талдаудың ғылыми және тәжірибелік мәні бар. Оның тәжірибелік мәні – инвестиция құрылымының өзгеру тенденциясы анықтауға және осы негізде тиімді инвестициялық саясат әзірлеуге мүмкіндік береді. Инвестициялық құрылымды талдаудың теориялық мәні – осы талдау негізінде инвестициялық қызметке және инвестицияны пайдалану тиімділігіне әсер ететін, бұрын белгісіз болған жаңа факторлар анықталады.

2 “либелла боттлерс” жшс экономикалық жағдайын және инвестицияны пайдалану тиімділігін талдау

2.1 ҚР инвестициялық ахуалының мәні мен факторлары және оны бағалау
Инвестициялық ахуал дегеніміз - инвестордың тиімді капитал салуға жұмсау саясаты, экономиканы мөдениетті барлық жағдай мен шараларды есепке алу. Басқаша айтқанда инвестициялық ахуалдың анықтамасы— инвестицияны бөлуте жайлы жағдай жасайтын капиталды сыртқа шығаратын елдердің экономикалық саяси табиғи ресурстардың және арнаулы іс-әрекеттің жиынтығын білдіреді. Бірақ біздің пікірімізше бұндай анықтама әлі толық емес. Көптеген шетелдік және жергілікті экономистер инвестициялық ахуал және сыртқы фактор түсігіне геосаяси орналасу орнын басқа ұлттық рыноктарға жақындығында қосады.

Еліміздің бизнес-ахуалын талдау барысында күрделі қаржы бөлудің барлық параметрлерін балмен бағалайды, содан кейін жалпы қорытындыға келтіреді. Қорытындысында инвестициялық тәуекел көрсеткіш немесе елдің инвестициялауға сенімділік көрсеткіші арқылы инвестициялық ахуалы сандық жағынан өлшеу мүмкін болады. Бұл көрсеткіштер инвесторлардың тәуекел мен шығынын сондай-ақ шетелдік капиталды тартуға тұтынушы елдің шығынын білдіреді.

Көптеген халықаралық қаржы ұйымдары, тәуелсіз рейтінгілік агенттіктер және ірі компаниялар әдетте 60- жылдар аяғында Р.Стобау ұсынған тәуекел үшін сыйлық әдісіне келеді. Ол ұсынған тәуекелді бағалаудың сандық әдісі инвестициялық климаттың өңделген үлгісін жасауға мүмкіндік береді. Бұл үлгі өз кезегінде капиталды тартудың негізделген стратегиясын жасауда маңызды орын алады. Үлгіні жасау инвесторға әсер ететін, оның көңіл-күйін дәлелді түсінуге жағдай жасайды. Факторлардың қозғаушы күші туралы жүйелі түсініктер береді: Американдық экономистер Р.Боддун және Я.Ригардсон "Фирмаға инвестициялауды не талап қойғанын білмей, кейбір жағдайда керісінше инвестицияны кері қайтаратын саясатты жасау мүмкін емес - деп көрсетеді. Әрине инвестициялаудың негізін талдап қорытындылаудың пайдасы бар. Бірақ шешім қабылдау себептері әр түрлі болады, өйткені компанияның ішкі фирмалық стратегиясы әр түрлі болады. Инвестиция ахуалын бағалау мегамаркетингпен байланысты. Оны ұлттық рыноктар ұлғайған сайын салыстырмалы түрде тартымдылығын бағалау қажет. Тауар өткізу мен шетке шығарудың, яғни капиталды шетке шығарудан гөрі жиі алдын алатын ескертіп, халықаралық маркетингті талдауды инвестициялық ахуалды таддаудың кұрамдас бөлігі ретінде қарауға болады. Күрделі қаржы салудың табиғатында, сауда қызметкерлеріне қарағанда инвестициялық ахуал ұзақ мерзімдік сипатта болады. Инвесторлардың күрделі қаржыны салып, одан әрі міндеттемеден бас тартып, тез арада қысқа мерзімдік іс-әрекеттерге көшуге мүмкіндігі жоқ. Сондықтан инвестициялық климатты талдау өте тынғылықгы және мұқиат қарауды талап етеді. Инвестициялық ахуалды жан- жақгы және соған сәйкес микро және макролық кіші және ауқымды дәрежеде қарастыру қажет. Инвестициялық ахуал кіші дәрежеде нақты шетеддік инвестор мен рыноктық шаруашылық тұлғаның, соның ішінде мемлекеттік мекеменің екі жақты қатысы арқылы көрінеді, елдегі нақгы саяси және әлеуметтік жағдайды бағалау арқылы жүзеге асырылады.

Макродәреже мен микродәреже арасында су айырылысы сияқгы қатал бөлініс жоқ. Олардың жиынтығында капитал салым жасауда жақсы ыңғайлы жағдай жасау үшін, оның басқару мекемелерінің елдегі біріккен саясаты ретінде ұстануға болады. Инвестиция ахуалдық экономикалық ортадағы алатын орнына біріншіден экономиканың жалпы жағдайы, қаржы жүйесі, валюталық-несиелік зерттеу, қолданып жатқан кедендік және салыктық жүйелер әсер етеді. Қаржы механизмінің жағдайы несиелік рейтингтің және оның банктердегі көрсеткіштерін білдіреді. Рейтинг қаржы рыногының даму дәрежесі және соған сәйкес халықаралық капитал рыногынан қаржылар тартуға әсерін тигізеді. Елдің рейтингісі неғұрлым жоғары болған сайын жалпы инвестициялық тәуекелділік төмен болады. Атап өтпесе болатын тағы бір жайт, бүгінде шетелдік компания (ТҮҚ) өзінің салалық өндірістік комплекісін қосымша жетілдіріп ұлғайту үшін шетелде қызмет атқарып жатқан кәсіпорындарға күрделі қаржы енгізу арқылы жүргізіп отыр. Сондықтан инвестициялық ахуалды бағалауға републикалар салаларының жағдайы ғана емес, экономикадағы кұрылымдық өзгерістер мемлекет иелігін алу мен жекешелендіру процесі, жұмыс істеп тұрған кәсіпорынды игеріп алу мүмкіндігі де әсер етеді. Шетел инвестициясын тартуға өте үлкен әсер ететін себептер ол ұлттық экономиканың даму деңгейі болып табылады.

Қазақстанда дамыған рыноктық инфрақұрылым әлі қалыптасқан жоқ, соның әсерінен күрделі қаржыны кәсіпкерлікке тарту кең таралмағаңдықтан және жаңа технологияны игеру де баяу жүріп жатыр. Инфрақұрылым "физикалық" ғана емес, сонымен қатар инвестицияны қайтару дәрежесін арттыруға қажетті "материалдық емес" бөліктерден де тұрады. Оған жаңа технология, рынок және бәсекенің даму бағыты туралы хабарламалардың қозғалыс жүйесі, жұмыс күшін дайындау бағдарламалары. Олар рыноктық инфрақұрылымның "матариалдық емес" бөлігі капитадды реттеудің басқару ұйымдастырушылық жүйесін жетілдіруде өте маңызды орын алады. Бизнес-ахуалдың бағалауға өндіріс шығыны көлеміне және жұмыс күші сапасына әсер ететін әлеуметтік жағдай тәртібі маңызды әсер етеді. Жұмыс күшінің жоғары дәрежелі мамандығына карамастан төмен болуы капиталдың органикалық құрылымын (С:У) төмендетеді, сөйтіп пайда нормасын көбейтетеді. Инвестициялық ахуалдың әлеуметтік жағы қоғамның делогиялық бірлігі дәрежесіне, жалпы алғанда жиі көрінетін қоғамдық сандық қатынастың жеке меншік сипатын береді. Мемлекеттік саясат шетелдік капитал салуына халықаралық келісімдердің дәстүрін сақтауға, қауіпсіздігін сақтауға жекеше роль атқаруға тиіс. Инвестициялық ахуал бүкіл күрделі қаржыны қабылдау жүйесін (КҚҚЖ) жетілдірудің методологиялық кілті. Ол институттық құрамымен бекітілген және комплекстік шара жүйесі деп анықтама беруге болады. ККҚЖ және инвестициялық ахуал өзара өте тығыз байланысты. КҚҚЖ инвестициялық ахуалдың құрамдас бөлігі болып есептеледі. Сонымен қатар, оның өз бетінше атқаратын орны бар, себебі инвестициялық ахуалдың қалыптасуына кері әсер етеді. Барлық елдерде КҚҚЖ-ның тиімді жолын іздестіруде ҚР—да соңғы кезге дейін ішкі жағдайдың әсерінен қалыптасқан шетелдік жұмысты және қабылдаудың үлгілі жүйесін жасауда айтарлықтай алға жылжу бар. Қазақстандық ККҚЖ шетелдік капиталды инвесторларды әр түрлі жолмен қауіпсіздеңдіруді қамтамасыз етумен тездетіп көбірек тартуға тырысты да, оның экономикалық жағы ескерілмеді. Сайып келгенде, КҚҚЖ мекемелерінің іс-әрекеттері қолайсыз жақтарға соқтырды. Одан басқа үкімет өзінің мемлекеттік мүлікті сыртқа басқаруға беру келісімдерін, басқа да шешімдерін бірнеше рет өзгертуге мәжбүр болды. Қазақстан Республикасында шетелдік инвестицияны басқару институтының қалыптасуы әлемдік рынокта капиталды сыртқа шығарушы елдер арасында кездесетін бәсекенің әсерінен жүріп жатыр. Соған қарамастан әлемде шетелдік инвестицияны тартудың басты аспаптарын үлестіреді. КҚҚЖ құрлымы негізі төмендегідей бөліктерден түрады:

- шетелдік күрделі қаржы салуды сенімді құқықгық қамтамасыз ету

- валюта-несиелік және қаржылық тетігі

- рыноктық реттеу әдісі

- қауіпсіздендіру және сақтаңдыру жүйесі, елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету механизмі.

Дегенмен де бұл жағдайды түгелділігін, тиімділігін мемлекеттік баскару мекемелерінің құрылымын ұйымдастырып, жетіддіріп жақсартуға байланысты. Өмірде бос артық қаржы балмағандықтан шетелдік инвестициялық күрделі қаржыларға біз бұрынғыдан да көбірек мұқтажбыз. Барлық кәсіпорындар қарыздануда, мерзімі өтіп қайтарылмай жатқандары көп, соның нәтижесінде бұның барлығы отаңдық өнеркәсіпті мемлекеттік каржыландырудың іс жүзінде толық болып өндірістің құлдырауына әкеліп соқтыруда. Бұл қиыңдықтардың мәні өндірістің заттай факторларында негізгі қорлардың ескілігі елеулі сезілуден олардың тозу дәрежесі әжептеуір өсіп барады. Қазақстан қазір жаңа технология мен өте жетілген техникаға мұқтаж. Оны әкелуді шетелдік инвесторлар камтамасыз етуі мүмкін. Қазақстандық кәсіпорындар өзінің құрал-жабдықтарының тозуынан ғана емес, сонымен бірге басқада көптеген көрсеткіштер бойынша рыноктық экономика талаптарына сәйкес келмей отыр. Ондай кәсіпорындар жабылып жатыр немесе қайтадан рынокка сай құрылып, болмаса орнына жаңа өнеркәсіптер кұрылуы қажет. Ал, бұл көптеген инвестицияны тартуды талап етеді. Мына жағдайда да қоса айта кетуге болады. Еліміздің экономикасын тез жетілдіріп дамытуға тек ішкі жиынтық қор-қаражатының жетіспеуі ғана емес, сонымен

Сөйтіп шетелдік инвестицияның қалыптасуына ыңғайлы жағдай жасау ұлттық және шетелдік инвесторлар қызметтерін біртіндеп сөйлестіруге әсерін тигізуде. Республика әлемдік практикада "ұлттық тәртіп" ретінде анықталған жағдайды анықтауға тырысуда. Қазіргі кезде шетелдік инвесторлар өте тиімді жағдайда тұр. Тек экономикалық және саяси елде таза ұлттық тәртіп болады және шетелдік инвесторға тиімді болады. Қазақстанда шетелдік инвесторлар сенімін пайдаланатын тыңғылықты экономикалық саясат қажет. Сол мерзім бітуіне сәйкес инвестициялаудың ескі тәртібін нақты "ұлттық тәртіп" негізі ретінде ұсынуға болады. Бүгінгі инвесторға жеткілікті дәрежеде ыңғайлы жағдай жасалуда және сыртқы инвесторлармен орын алған келіспеушіліктер жойылуда.

Инвестиция көлемінің динамикасынын бағалауға сүйене отырып Қазақстандағы инвестицияның талдауын жасауға болады. 1990 жылдардың басында жиынтық сұраныстың төмендеуіне инвестициялық сұраныстың төмендеуі байқалды. 1998 жылдары бұл жағдай дүниежүзілік, аумақтық және ресейлік қор нарықтарында дағдарысқа (кризис) дейін нашарлады.

Статистикалық деректері бойынша 1995-1996 жылдары терең инвестициялық дағдарыс болғанын көруге болады, мұнда, арзандату қарқыны ЖІӨ-ң төмендеу қарқынынан жоғары. 1997 жылдан 2004 жылға дейін ахуал өзгереді. Инвестиция көлемі тезірек жоғарылайды (1-кесте).

Инвестициялық сұраныс жағдаяттың (конъюктура) өзгеруіне әсер етеді. Оның әсері әр салаларда бірдей емес. Энергетикалық отын кешенінде оның икемділігі төмендеу және өңдеу өнеркәсіп салаларында жоғарырақ. Егер, соңғы 15 жылдағы инвестиция көлемінің динамикасын бақылайтын болсақ, онда келесідей көрініс аламыз: 1991-1996 жылдары – құлдырау; 1997-2001 жылдары – инвестиция өсуі; 2002-қазіргі кезге дейін - өсу қарқынының тұрақтануы. Инвестицияның салалық құрылымын талдауы өндіруші салалар жағына қарай ауытқуды көрсетеді. Сонда, 1998 ж. мұнай өндіру мен кен өндіруге инвестицияның жалпы көлемінің 34,5 % келді, ал басқа салаларға тек 25 %, сәйкесінше 2003 ж. 32,8 % және 31,5 %.

Инвестиция құрылымындағы сәйкессіздіктер тиімділік деңгейі бойынша салалар дифференцияларының күшеюіне алып келмеуге болмайды. Жоғарырақ тиімділік кен өндіру салаларында, кері тиімділік химиялық өнеркәсіпте және машина мен жабдықтар өндірісінде.

Қазақстандағы институционалды инвесторларға коммерциялық банктер, сақтандыру компаниялары, инвестиция және зейнетақы қорлары жатады. Бұл институттардың инвестициялық ролі мыналарға негізделеді:

• 
  ақша қаражаттарының дәстүрлі салалардан жаңаларға, яғни, бос ақша қаражаттарын аккумуляциялау, инвесторларды қаражаттардың тиімді пайдалану туралы хабардар ету, тәуекелдерді басқару, тәуекелдерді сақтандыру бойынша қызмет көрсетулерді кеңейту, үрдістерді мамандандыру арқылы тиімдіректеріне ауысу;
  
• 
  жаңа кәсіпорындарды ұйымдастыру және оларды басқаруда қатысу, несиелеу жүйесін жақсарту жолымен тұтыну белсенділігін және инвестициялық сұранысты ынталандыру.
  

Екінші деңгейлі банктер несиелерінің құрылымын талдау несиелеу объектілер кескінінде (в разрезе) келесі тенденцияларды анықтады. Айналым құралдарын сатып алуға несиелер ең көп үлес салмақты қамтиды – 2000 жылы 81 % және 2005 жылдың маусымында 57 % , позитив ретінде соңғы 5 жылда 24 % құлдырау тенденциясын айтып кетуге болады. Негативті болып негізгі қорларды сатып алуға несиелердің төмен деңгейі келеді, соңғы 5 жылда шамамен – 5,6 %, бірақ, осы көрсеткіш өсуінің оң динамикасын айта кеткен жөн – 2000 жылы 2,7 %-дан 2004 жылы 9,4 % (3,4 есеге өскен). Жаңа құрылыс пен реконструкцияға несиелер жағдайы: 2000-2005 жылдар аралығында несиелер көлемі 1 % -дан 5,9 %-ға өскенмен төмен деңгейде қалып отыр. Сонда, екінші деңгейдегі банктер қызметі, бір жағынан, инвестициялық саясаттың мақсаттарына сай келмейді, ал екіншіден, банктер институционалды инвестициялардың ішінде ең дамығандары бола отырып өз потенциалын жеткіліксіз пайдаланады.

Қазақстанның даму банкі мемлекеттік институционалдық инвесторлардың бірі болып табылады. Қазақстанның Даму Банкінің үш жылдық тәжірибелік жұмысы кезінде қаржыландыруға 55 инвестициялық жобалар мен экспорттық оперциялар, 1033,5 млн. АҚШ доллары Банк қатысуымен 555,7 млн. АҚШ доллары эквиваленттік жалпы соммаға, мақұлданған және қабылданған. Осы жобаларды жүзеге асыру 60 мың жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік береді.

Қазақстанның Даму Банкі – “ұзын” инвестициялық жобаларды (20 жылға дейін) ең төмен пайызға (орташа 8-9 жылдық пайыз) несиелейтін, бүгінгі таңда Қазақстандағы жалғыз қаржылық институт. 2002 жылдан бастап Даму Банкі ел экономикасының нақты секторын несиелеу көлемін үнемі үлкейтіп отырады. Жылдық өсім шамамен 100 % құрайды. Даму банкінде ең аз маржа – 1,4 - 1,5 %, коммерциялық банктерде – 5-6 %.

Инвестициялық қорлар инфрақұрылымдық облигациялар арқылы салымдар жасайды. Мемлекет жеке сектордың бос ақша қаражаттарын ірі инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру үшін – электр желілерінің құрылысы, машина құрылыстық газ және мұнай құбырлары, темір және автокөлік жолдарын – мобильдеу негізгі мақсаты болып табылады. Оның бірінші жобасы Шар - Өскемен теміржолдарын салу, кезекте – Жезқазған-Бейнеу теміржолының құрылысы, Солтүстік-Батыс электр желілері және тағы да басқа.

Қазақстандағы институционалды инвесторларға жинақтаушы зейнетақы қорлары 2005 жылдың аяғына салымшыларының зейнетақы жинақтары 610,3 млрд. теңгені құрады, ал, зейнетақы жинақтарының жалпы соммасындағы таза инвестициялық табыстың үлесі 23,7 % құрайды.

Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметінің талдауы келесі көріністі бейнелейді. Мемлекеттік құнды қағаздарға инвестициялар үлесі төмендеді, сонымен қатар ҚР-ң қаржы Министрлігінің құнды қағаздарына 2001 жылы 53,8 %-дан 2005 жылы 24,4 %-ға дейін. Шетел имитенттерінің құнды қағаздарына салымдар 2001 жылы 3 % -дан 2005 жылы 2 %-ға дейін азайды, сонымен қатар, халықаралық қаржы ұйымдарының құнды қағаздарына 2001 жылы 3,6 %-дан 2005 жылы 0,6 %-ға дейін. Толықтай, мұны біз позитивті динамика ретінде бағалаймыз, немесе шетел активтеріне инвестицияларды кеңейту ресми ұзақмерзімді капиталды шығаруға жағдай жасайды деп есептейміз.

Отандық экономикалық агенттердің мемлекеттік емес құнды қағаздарына инвестициялардың өсуін оң тенденция ретінде қарастырамыз: 2000 жыл 23,2 %-дан 2005 жылы 34,6 % -ға дейін.

Экономиканың нақты секторындағы №1 артықшылық Каспий теңізінің Қазақстандық секторын меңгерудің мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру болып келеді. Бұл құжат, 2003 жылы мамырда Президент Жарлығымен бекітілген, елдің мұнай салаларын 2015 жылға дейін дамытуды болжайды. Сонымен қатар, оның бағыттарына халықаралық ынтымақтастық, көмірсутекті кешенді және қалдықсыз пайдалануға келісім шарттар жасау арқылы елдің тәуекелін азайту.