Диктант түрлері белгілі бір грамматикалық ережеге сай жүргізіледі

Құрастырған:

Тусупова Ботагоз Кусайновна

Сагинжанова Жибек Сагинжановна

Бастауыш сынгып мұғалімдері

Шешенқара ЖББОМ

Бұқар жырау ауданы

Қарағанды облысы

Диктант түрлері белгілі бір грамматикалық ережеге сай жүргізіледі. Ең алдымен ережені түсіндіріп алып, содан кейін ережеге сай келетін сөйлемдер айтылып, оқушыларға жаздыру керек. Бұл түсіндірме бойынша диктантты есту арқылы және көру арқылы жазатын, теріп жазатын, шығармашылық қабілеттерін шыңдайтын т.б. түрлері бар.

Қазақ тілі пәнінен білім, білік, дағдыны үнемі есепке алып отыру- бастауыш мектептегі оқу процесінің ең қажетті бөлігі.

ДИКТАНТ - латынның «дикто» деген сөзінен шыққан. Яғни «естіртіп айту» деген мағынаны білдіреді. Диктант оқушылардың сауаттылығын арттырып, сөздік қорларын байытады. Диктантты жаздыру арқылы оқушының білімді қандай деңгейде игергендігін тексеруге болады. Осы жұмысты ала отырып, емлелік, пунктуациялық қателермен жұмыс жасап, оқушының білімін толықтырып отыру қажет.

3

Ұсынылып отырған жинақта диктанттың бірнеше түрлері беріліп отыр:

Бақылау диктантының сөз саны стандартқа сай мына кесте бойынша беріледі:

5

Бақылау диктанты әр сыныпта жылына 5 рет алынады. Тоқсан сайын 1 реттен және оқу жылының қорытындысы бойынша 1рет. Диктантқа арнайы дәптер арналады. Мұғалім бақылау диктантын оқығанда бір орында тұрып оқуы керек.

6

Суретті диктант- берілген суретке қарап атын жазу (заттың) немесе суретке байланысты сөйлем құрау.

7

сайын бір рет өткізуге болады. Оған әр тоқсанда

Құстың ұшатынын бәрі біледі. Ал жыланның ұшатынын кім біледі?

Оңтүстік Азияның тропикалық ормандарында кездеседі. Олар ағаштың басында тіршілік етеді. Ұшу алдында олар бүйір терілерін қампитып, қамданып алады. Содан кейін денесімен тіреп қатты секіріп қалады да, қалықтап барып екінші бұтаққа қонады.
Тапсырма: Етістіктерді теріп жаз.

Шығармашылық диктант

(Қай) жерге су диірмені салынған. (Кім?) қасиетті даланың жұпар иісін мейірлене жұтты. Мұрат қарындаштарын (қайда ?) салды. (Кіммен?) бірге ауылға кетті.

9
Тапсырма: Көп нүктенің орнына жақша ішіндегі сұраққа жауап беріп, сөйлемді көшіріп жаз.
Бақылау диктант

Қайырымдылық

Жұмыс іздеген екеу келе жатып, елу- алпыс вагон тізбегін көрді. Темір жиекті тақтайды вагонның жиек теміріне іле алмай бір топ адам әбігерленіп жатыр.

-Әй, жұмысшылар, ана тақтайды көтерісіп жіберіңдер!

-Не деп жатырсың, қожайын? Біз саған әзірге жалданғанымыз жоқ.

Бір жағы шала ілініп тұрған ауыр тақтай екінші жағын қозғай бергенде жерге гүрс ете қалды. Қимылы ұшқалақтау біреу: «Ойбай, өлдім!»-деп безек қақты. Жас жұмысшы бір қолымен тақтайды көтеріп, бір қолымен безілдеп жатқанды суырып алды да:
10

-Әттеген-ай... оннан артық адам тақтайдың бір жағын көтере алмайды,ә? Аға, ар жағын сүйеп жіберіңізші, осынысын қойып берейін.

-Таста әрі! Ақша бермесе, қолыңды әуре қып керегі қанша? Тастай алмай жүрген жаның бар ма!

Жолдасының қатыгездігін ұнатпаған бала жігіт тіл қатпастан тақтайдың вагон жақ шетін көтеріп, жарты кездей тақтайды вагонның ішіне кіргізіп жіберді.

11

Тапсырма: Жуан қосымшалы сөздердің астын бір сызықпен, жіңішке қосымшалы сөздердің астын екі сызықпен сыз

Біз ең тату сыныппыз. Біз барлық кезде біргеміз, доспыз. Біздің сыныпта білімді де, биші де, әнші де бар. Қандай да бір іс шара ұйымдастырылса, біздер белсенділік танытамыз. Татулықты ту қылып, бірлікті ұранға айналдырған біздің сынып осындай.

12

Тапсырма: Берілген түбір сөздерге жұрнақтардың тиістісін жалғап, туынды сөз жасау және сөйлем құрау

Біздің ауылдың жайлауы таудың үстінде. Тау жоталары шұбатылып кетіп бара жатқан түйе көшіне ұқсайды. Мұнда биік шатқалдар мен жартастар көп. Малшылар бір–біріне таяу орналасады. Ауылда той да болып тұрады. Сондай тойлардың бірінде көкпар тартылды.

Атқа мінген жігіттер лезде дайын болды. Көкпар қызығын көру үшін ел түгел жиналды.

Жайлау жазық емес, сондықтан аттап басқан сайын өрге шығу керек.Көкпаршылар ат үстінде күш сынасып, көкпарға берілген серкені тартысып жүр. Серкені біреу жұлып алып, өңгере қашты. Басқалар оны қуып, қайтадан тартыс басталды.

13

Тапсырма: Малшылар, көкпаршылар сөздерінің тасымалдану жолын көрсету. Сөз құрамына талда

Сөз таптары

Шығармашылық диктант

Аспан, биік, ақын, қашады, Арман, ащы, оныншы, жүгір, алматы, таяз, қасқыр, тон, жабысқақ, асады, қос, аппақ, бұйра, елудей, Нұрзат, секір.

Тапсырма: Сөздерге сұрақ қойып, сөз таптарына топтап жаз.
Көру диктанты

Төбет

Сақ төбетім Жолдыаяқ,

Саңқылдайды қоймай-ақ.

Бөріге қой бермейді,

Ұрыға бой бермейді.
14

Тапсырма: Негізгі зат есім мен тәуелдеулі зат есімнің астын сыз.

Шығармашылық диктант

Аш, сөйлеме, баспа, керме, ора, кездес, ұшпа, орында, көмектес, төкпе, ойлан, айналма, жүгірме, итерме, биле.

Табан мен нәлім балықтарының шабақтарын өсіріп, жеткізу жайында басы да ауырмайды. Уылдырық шашты да жөніне кетті. Ал олардан шығатын шабақтар қалай жетіліп өссе де мейлі. Бір жағынан оларды кіналауға да болмайды. Мыңдаған шабаққа бір аналық қайдан қарап үлгірсін. Бақа да сол сияқты. Бір шашқанда мыңнан артық уылдырық шашады. Әрине, мұндай панасыздардың бәрінің бірдей шығынсыз өсіп жетілуі өте қиын. Су ішінде олардың қаншама жауы бар. Көбісін уылдырық кезінде жұтса, енді біразын кішкене шабақ, итбалық қалпында жейді. Сөйтіп азғана бөлігі есейіп жетіледі.

В. Бианки

Тапсырма: Дыбыстық талдау жасау.

16

Сөз тіркесі

Бүкіл сынып, ағаш қасық, әсем ән, үлкен үй, ақылды күшік, қалың киім, кешкі ұйқы, жаңбырлы күн, ғажайып түс, биік тау, әдемі гүл, жақсы адам.

Өрік, алма,

Шие, алша,

Жидек, жүзім піседі.

Қауын, қарбыз,

Қияр, сәбіз

Дүкендерге түседі.

Астық пісіп,

Орақ түсіп,

17

Қырман дәнге толады.

Бұл қай кезде болады?

Той басталды жаз келіп,

Қазан асты қаз келіп.

Ұзақ отты маздатты,

Тарғақ күріш тазартты.
Тапсырма: Сөз тіркесін сызбамен көрсет.

18

Бақылау диктант

Әлден уақытта жел соға бастады. Ағаштардың ұшар

бастары теңселіп, орман іші шуылдай жөнелді. Осы кезде бір ғажапты байқап қалдық. Тиіндер секіріп жүрген қарағайлардың түбінен бір неше кірпі жорғалап шыға келді. Олар бастарын жоғары көтеріп қатты да қалды. Аспаннан әлдебір нәрсе күткендей телміріп отыр.

Біз кірпілерге қарап тұрмыз. Ағаштың бастарынан кепкен саңырау құлақтар түсе бастады. Кірпілер дайын асты арқасындағы инедей тікендеріне шаншып алады. Осылайша іннің ішіне тасып жүр.

19

Бақылау диктант

Аққу-аса көркем құс. Оның салмағы жетіден он килограмға дейін жетеді. Мойны ұзын келеді. Түсі шымқай, ақ болады. Қара түстілері де кездеседі. Олар су өсімдіктерінің тамырларын және ұсақ жәндіктерді жейді. Аққулардың ең көріктісі және қолға ұстауға көнімдісі- сыбырлауық. Сыбырлауық Қазақстан жерін мекендейді. Бұларды парктер мен жеке су қоймаларында әсемдік үшін өсіреді. Аққу- сирек кездесетін құс. Сондықтан оны аулауға тыйым салынған.

Байлық байлық емес,

Бірлік - байлық.

20

Аттан тай озады,

Бітер іске болсын тап.

21

Тапсырма: Сызбаға сәйкес сөйлем құрап жазу.

Уыз деген не, білесің бе? Ол –жаңа туған малдың: сиыр, қой, ешкі, түйенің алғашқы сүті. Ол өте қою, тәтті болады.Кейде уыз көженің дәмін келтіру үшін тары мен шекер де араластырады. Сиырдың уызынан уыз көже жасап, бүкіл көрші-қолаңды шақырады. Уыз көже ішкен жұрт «ақ көбейсін» деп бата береді. Малдың төлдері уызға әбден тоюы керек. Уызына тоймаған төл жүдеу болып келеді. Сондықтан да үлкендер мал төлін әбден емізіп, уызына тойдырады.

Қопалы өзен-көлдердің маңына бара қалсаң, «әуп-әуп» деген дауыс естисің. Бұл оқпанның үні. Оның «әуп-әуп» деген үніне орай «әупілдек» десе, кейде өкірген тәрізді үн шығаратын болғандықтан , халық оны «көлбұқа» деп те атайды.

Оқпан қамыстардың арасында тіршілік етеді, мойын қауырсындары қамысқа ұқсап қоңыр болып келеді де, қамыс арасында отырғанда оны көре қою өте қиын.

23

Күндіз көзге түспей, қалың қамыс ішінде отырады. Түнде балық, жылан, ұсақ құстар мен сүт қоректілерді аулауға шығады. Оқпан қорегін ұстарда қаққан сияқты қозғалмай судың таяздау жерінде тұрады да, судың беті қозғалса болды, орнынан атылып ұмтылады. Секіріп көтерілген бақаларды, жас балапандарды осылайша ұстайды.

Ешқашан жолдастарыңа дөрекілік көрсетпе. Жәбірлейтін сөзбен атама. Мазақтайтын ат қойма. Өзіңі қолайлы орынға отыру үшін, ойын кезінде не басқа уақытта итермелеп, ұрып-соқпа.

Жолдастарыңмен амандасуды ұмытпа. Тіпті кішкентайлармен де амандас.

24

Үлкенмен де, кішімен де, қызбен де, ұлмен де достасуға болады. Егер досыңа бір нәрсе үшін ренжіп қалсаң, тез ұмытуға тырыс. Өштеспе! Досың сенен кітап не ойыншық сұраса, бер, қолын қайырма. Өзің досыңнан кітап не ойыншық алсаң, сол заттарға ұқыптылықпен қара. Осы ережелерді үнемі орында.

Инелік –ау, инелік,

Қаша берме именіп.

Түспей ақ қой торыма,

Қоншы келіп қолыма.

Анықтап бір қарайын,

25

Суретіңді салайын.

.

Күн ыстық. Көкшетау маңы. Айнала төңірек, жер дүние, жан жануар, жердегі өсімдік қазір маужырап, марғау тартып тұрған сияқты.

Қара жерге түгел жасыл жібек кілем төсегендей. Оның айнадай суында зеңгір аспанның суреті көрінеді.

Алдыңғы күні қалың нөсер жаңбыр құйып өткен еді. Жер беті қаптаған, құлпырған қалың жасыл шөп жаңа жасыл желекке оранған. Өсімдіктердің, бұталардың жасыл жапырақтары мен гүлдер кеше мен бүгін төтенше құлпырған. Айналаға қарап тұрғанда, жердің семіз қара топырағы жасыл ала шөптен көрінбейді. Қалың, бітік жасыл шөптерге араласа шыққан түрлі гүлдер жерге өрнек, түр береді.

27

Сөйлемнің бірыңғай мүшелері

Құстар бір орында отырмайды. Бұтақтан бұтаққа секіріп, бір ағаштан екінші ағашқа ұшып-қонумен болады. Тиын да осылай секіре алады, бірақ бірнеше мыңдаған шақырым қашықтыққа ұшып кетіп, қайтып келе алатын құс ғана.

Барқылдақ торғай, суықторғай, қарлығаш, шымышық, бозторғай, ләйлек сияқты құстар алысқа ұша алады. Сондықтан оларды жыл құстары деп атайды. Жазда олар біздің жерде тіршілік етіп, ұя салады, балапан шығарады. Суық түсісімен жылы жақтарға ұшып кетіп, қыс бойы тіршілігін сонда өткізеді де көктемде қайтып келеді.
Тапсырма: Сөйлемнің бірыңғай мүшелерін теріп жаз.
28

Сөз және оның мағынасы

Сөздік диктант
Ата- ана, бурыл ат, өткір қайшы, қосаяқ, он бес, күреңот, бала- шаға, қолғабыс, қып-қызыл, Екібастұз, мая-мая, келім-кетім алабұға, тарс-тұрс, жедел жәрдем.

Тапсырма: Күрделі сөздерді жасалу жолына қарай әр бағанға бөліп жаз.

Біріккен сөздер

Сөздік диктант

Көлбақа, селеубояу, Біршоғыр, Нұрболат, көктерек, Теміртау, алабұға, Барсакелмес, қосаяқ, Ақтөбе, Екібастұз, Темірболат, Жезқазған.

29

Бақылау диктант

Майдан үшін, жеңіс үшін көмір қажет. Қару-жарақ жасайтын зауыттарды іске қосатын да, жауынгерлерге киім-кешегі үшін мата тоқитын фабрикалардың станоктарына қуат беретін де осы көмір.

Кенші бұрғысымен өндірілген әрбір түйір көмір – жауға қарсы атылған оқ.

Сәкен аға өз бригадасына осы жайды түсіндіріп, шахтадан қайтып келе жатты. Ымырт үйіріліп барады. Қардың түскеніне екі-үш күн өтпей жатып-ақ бетін көмір ұнтақтары жауып, қара қошқылдана бастапты. Кеншілер табанымен тапталған жалғыз аяқ соқпақ жол, Сәкен ағаны жатаққа қарай асықтыра түсті.

30

Терме диктант

Тал гүлдеді. Той басталды. Ағаштар, бұталар әлі сұп-сұр болып, жалаңаш тұр. Орлардың арасында тал бір шоқ гүл сияқты. Гүлдері сап-сары алтындай болып жарқырайды. Саусақпен түртіп қалсаң, саусағың сап-сары болады. Шертсең болды алтын түтін бұрқ етеді. Иіскесең бал иісі шығады. Жан жақтан «қонақтар» тойға асығуда түкті, аю сияқты қанаттары икемсіз ара ұшып

31

келді. Келе гүлге қонып, оның тозаңына былғанды. Жортып, тез қимылдап, құмырсқа да жетті. Гүлге қонып, қарындары қампиып, жарылып кеткелі тұр.Кішкене қанаттары зырылдап, аяқтары сидиып, масалар да ұшып келді. Неше түрлі қоңыздар, шыбындар құж-құж етеді.

Бәрі де гүлге асығуда. Талдың гүлі түскен соң той бітеді.

Н. Сладков

Тапсырма:Қос сөздердің астын сызып, қалай жасаланын анықта.

Тапсырма: Берілген қысқарған сөздерді толық жаз.

32

Сөз таптары

Зат есім

Суретті диктант

Тапсырма: Суретке қарап сөйлем құрастыр. Зат есімнің астын бір түзу сызықпен сыз.

33

Тапсырма: Кім? сұрағына жауап беретін сөзді бағанның оң жағына, не? сұрағына жауап беретін сөздерді бағанның сол жағына жаз.

Мектепке ... қуанып келе жатыр. Олардың қолдарында құшақ құшақ ... бар. Оларды ... қарсы алды. Алғашқы ... соғылды. ... сынып бөлмесіне кірді.

Қоғалы шөлді жайлаған,

Қоғаның басын шайнаған,

Құраулап оны жылқышы,

Қыл арқанмен байлаған.

Ұ. Есдәулетов

34

Тапсырма: Септік жалғауы жалғанған сөздерді теріп жаз. Оларды сөз құрамына талда.

Көру диктант

Жаңылтпаш

Көк тырна,

Көп тырна

Тыраулап тек

Көп тұрма.
Қамаштан көріп қалашты,

Қалашқа Жарас таласты.

Бөлінсін десең, қалаш тең,

Таласпа, Жарас, Қамашпен.

Әсем әсем бе, Әсел әсем бе?

35

Тапсырма: Түбір зат есімді теріп жаз, өзің қалаған екі түбір зат есімді септе.
Шығармашылық диктант

Күй атасы

Күй атасы Құрманғазы бала кезінен домбыраға әуес болды. Ол ұзақ күйшіден тәлім алған. Құрманғазы орындаушылық шеберлігін шыңдап отырды. Есейе келе Құрманғазыны атақты күйші ретінде есімі бүкіл қазақ даласына тарайды.

Құрманғазының өмірі әділетсіздікке қарсы күреспен өтеді. Сан рет түрмеге отырды. Құрманғазы алғашқы күйін Исатай мен Махамбеттің қазақ хандарына қарсы көтерісіне арнайды.
Тапсырма: Атау септігіндегі зат есімдердің астын сыз, түбірмен белгіле.
36

Сөздік диктант

Қамшы, тұлпар, Ақтөс, мектеп, кесе, кептер, Асан, Жерұйық, жұлдыз, кереге, оқулық, темір, құмырсқалар, орындық, тошала.

Ағытар сырының бәрін де.

Тыңдасаң, көп нәрсе ұғасың,

Әлемді айналып шығасың.

(радио)

Күні-түні көз ілмей,

37

Тіліңді алмайды,

(сағат)
Таңмен көзін ашады,

Әлемге нұрын шашады.

(Күн)
Шетінен белдің қарап тұр,

Бетінен көлдің қарап тұр.

(Ай)
Тапсырма: Септік жалғаулары жалғанған сөздерді теріп жазып, сөз құрамына талда.

Төбені атша мініп ап,

Қамшысын жыланша иіп ап,

38

Оспанбай отыр ой бағып,

Еңбек, бақыт, ұлан, бас, сурет, табиғат, құм, балшық, кірпіш, сабақ, ата, тостаған, жапырақ, дәріхана, дәптер.

Жазда саяхатқа шығып, жеміс жидек терген кезде жыландарды көріп қаласыңдар. Сол мезетте олар шағады деп қорқасыңдар. Жылан неге шағады? Жылан өздігінен шақпайды. Жаздың ыстық күндерінде жылан денесі

39

күнге қызып, сергек болады. Ал жауын шашынды, бұлтты күндері жуасып, жайбірақат жүреді. Жыландар нашар көреді. Сол себептен қимылды, дыбысты сезгенде жасырынып қалуға тырысады. Міне сол сәтте жыланды адам да, жануарлар да байқамай, оған жақындай береді. Сонда жылан өзіне қастық ойлап тұр деген оймен шағып алады. Бірақ жыландарды жаппай қыра бермей, жер бетінен құрып бар жатқан бағалы аңдарды сақтағандай қамқорлыққа алу керек.

Шөже торғайлар ауладағы тақыр жерде тімтініп, табылған дәнді бір-бірлеп шоқып жеп жүрген. Үйінің

40

есігін қиғаштау ашып, торғайларға бір кісі бір түйір дәнді лақтырып жіберді. Нан шөпжеңдеп жүрген екі-үш торғайдың қасына топ ете түсті. Шошыған торғайлар бытырап ұша жөнелді. Қатер байқалмаған соң қайта оралып, әлгі нанға жақындады. Біреуі төне түсіп, бір шоқыды. Екіншісі бір шетіне жабыса кетті. Үшіншісі жетіп барғанда, талас басталды. Біріне–бірі ырық бермей шыр-пыр етеді. Сол аралықта балпанақтай қара торғай жерге қонды да, нанды көлденең тістеп алып, ұшып кетті.

Қ. Толыбаев

Аспанның төсі ...

Көзінен бұлттың жас ...

41

Найзағай от боп ...

Айтып отыр, келген болатын, оқы, айтты, жүгіріп келе жатыр, қызығып тұр, келетін болды, ойнап болған, баратын шығармын.

Ылғи мені жақтаған,

Бетімнен бір қақпаған.

42

Жақсы ісімді мақтаған.

Мен деп тыным таппаған.

Айбар деген баламын,

Жұмсауға мен жарадым.

Өзім биыл бестемін,

Саусағыммен санадым.

Күрескенді жығамын

Рас, бірде құладым.

Футбол десе шешініп,

Белсеніп мен шығамын.
43

Тапсырма: Өлең шумағындағы келер шақ етістіктерінің астын сыз, оларға сұрақ қой.

Шығармашылық диктант

Күту, отыру, жинау, тарату.

Жер бетіне сары ала жапырақтарын төгіп, қоңыр күзде келіп жетті. Тамыздан кейін сыңғырлаған қоңырауын соғып, балаларды оқу-білімге шақырып қыркүйек есік қақты.

44

Қыркүйек - бұл молшылықтың айы, береке бастауы. Бұл айда жаз бойы тыныштық құшағында тербеліп жатқан дала гүрілдеген мотор даусынан оянып, еңбек әуеніне бөленеді. Қыркүйекте дала төсін ән тербейді. Ол - астық әні.

Н. Рахмет

... ат - көлік,

Жаман ат –өлік.

45

Ауыр жолды нар жеңеді,

Жылқылы елге- бие қол.

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау танымас тірі жанды.

46

Үсті-басы ақ қырау, түсі суық

А. құнанбаев

47

Тапсырма: Берілген кестені пайдалана отырып, досыңды сипаттап жаз.
Өзіндік диктант

Өрік, ешкі, жылқы, бөлме, үй, оқушы, бала, тоқаш, тон, қозы, кемпірқосақ.

Ұзын тұмсықты тоқылдақ – Қазақстанның тұрғылықты құсы. Тоқылдақтың түрлері көп. Түсі шұбар. Өте жылдам қимылдайтын, еңбекқор құс. Ағаштың етегінен бастап жабысқаннан бұраңдадай орала отырып, жоғары өрлейді. Кейде ғана жолында кездескен ойыстар мен жарықтарға

48

тоқтайды. Егер қоңыз кездессе, ол- үлкен табыс, ал құрт болса да тамақ. Ол тұмсығымен көбінесе қураған кәрі ағаштардың қабықтарын тоқылдатады. Осындай ағаштардан өзіне ұя жасайды. Шіріген ағашты бірнеше сағат бойы тоқылдатып тесу арқылы өзі тұратын үйін дайындайды, осы ұяға жұмыртқа салады.

10-15, 2 , 43, 61, 25, 10032, 597, 100 15

100 15, 10-15, 2, 43, 61, 25, 10032, 597, 115.

49

Тапсырма: Берілген есептік сан есімдерді реттік сан есімге айналдырып жаз.
Бақылау диктант

Адам денесінде қанша су бар?

Тамақ жемеген адам бір айға дейін шыдай алады. Ал сусыз үш күнге ғана шыдайды. Шөлге ең шыдамды жануар-«шөл кемесі» атанған түйе сусыз сегіз тәулікке ғана шыдайды. Машинаның жүруіне жанармай қандай қажет болса, адам денесіне де су сондай қажет. Неге? Ересек адам денесінің жартысынан көбі судан тұрады.70 килограмм ересек адамның бойында 50 килограмм су болады.Егер судың мөлшері кемісе адам өледі. Ал бала денесінде одан да көп. Қырық килограмдық дененің 34 килограмы су, тек 6 килограмы ғана басқа заттар.

50

Өзіндік диктант

Тапсырма: Кестені толтыр.

Ешқашан, ешбір, ешкім, әрқайсысы, әрқилы, ешқайда, әркім, ештеңе, ешқандай, әркез, ешқайда, әрбір, әртүрлі.

Қазір, ертең, тез, артқа, асықпай, дереу, сәскеде, бүгін, ілгері, алдында, секеңдеп, лезде, түстен кейін, ауызба-ауыз.

(Қайда? ) түлеп, (қайда?) өскен,

Тек (қайда?) күн кешкен.

(қыран)

(қайда?) шаншып құйрығын,

Келеді шауып жүйрігім.

(қарақұйрық)

Естідім-ау Жеңіс күнін,

Дүрілдейді көк пен жер.

Қуанышпен күлім қағып,

Ойнақтайды қуанған ел.

Тапсырма: Өлең шумағынан шылауды тауып, шеңбермен қорша.

Сөйлемде қандай қызмет атқарып тұрғанын анықта.

53

Терме диктант

Сапар шегіп тым алыс,

Түзге де ол барыпты.

Толқынынан күнбағыс,

Қалпақ киіп алыпты.

Т. Бердияров
Қылшылдаған қыс мынау

Әбігерге түстің–ау

Торғай, торғай тоңдың ба?

Тұра алмайсың орныңда?!

Е. Қалиев
Дем алысы – үскірік, аяз бен қар,

Кәрі құдаң- қыс келіп, әлек салды

Ұлпадай бөркін киген оқшырайтып,

Аязбенен қызарып ажарланды.

А. Құнанбаев

54

Жаман бала қырысып,

Түске дейін жатады,

Шешесімен ұрысып.

Р. Тышқанбаев

-Жел де ауа кәдімгі,

Айтқаныма нана ғой!

Жел дегенің тек бірақ

Ойға-қырға шапқылап,

Байғыз таппас ауа ғой.

М. Әлімбай

Тапсырма: Өлең шумағынан шылауларды теріп жаз.
Одағай

Шығармашылық диктант

..., мынаның ұстатпауын қарашы!

55

..., мен де бүгінгі саяхатқа сыныптастарыммен бірге шыққанымда.

..., бұлардың бәріне не болды?

Түлкі, жабайы шошқа, құндыз үшеуі орман, тауды аралауға шықпақ болып келісті. Олар жолға шығып, өзенге де жетті. Өзенге көпір жасады. Олар көпірден үшеуі қатар өте алмайтын болғандықтан, бір-бірлеп өтпек болды.

-Сен бірінші өт,-деді жабайы шошқа құндызға.

-Сен үлкенсің, сені сыйлаймыз.

-Дұрыс! Құндыз бірінші өтуі керек, - деді түлкі.

Құндыз көпірмен өтіп барады. Бір кезде көпір түсіп

56

кетті де, құндыз суға кетті.

Құндыз жағаға шықты да, жөтеліп, сілкініп қалды.

-Ой, тамаша!

Шошқа мен түлкі қуанып кетті.

57