Қазақстан экономикасындағы өнеркәсіптің орны мен ерекшеліктері

2. Қазақстан экономикасындағы өнеркәсіптің орны мен ерекшеліктері

Қазақстан әлемдегі экономикасы жоғары дамыған 30 елдің қатарына кіру стратегиялық міндетін қойып отыр. Қарқынды экономикалық өсім және өсіп-өркендейтін қоғамның негізі тек шикізаттық сектормен шектелмейтін қазіргі бәсекеге қабілетті және дамыған нарықтық экономика болып саналады. Сонымен қатар елдің барлық тұрғындарының жоғары сапалы және алдыңғы әлеуметтік тұрмыс жағдайларының стандарттарын қамтамасыз ететін әлеуметтік бағытталған қоғам құруды қарастырады.

Бәсекеге қабілетті экономика – бұл ең алдымен жаңа техникалық жетістіктерге, қазіргі заманғы жоғары технологияға, адам капиталы мен жоғары еңбек өнімділігіне негізделген өндірісті жаңғырту мен мен әртараптандыру нәтижесіндегі тиімді экономика. Тиімді экономика өнімнің өсімін қамтамасыз етеді, демек, оған жұмыспен қамтылған тұрғындардың санын өсіру арқылы емес, еңбек өнімділігін арттыру арқылы жетеді. Қазақстан экономикасы саяси, экономикалық-әлеуметтік және қоғамдық өмірінде жүріп жатқан өзгерістер экономикалық өсімнің жаңа тетіктерін іздеу мен қатар экономикалық тиімділікті қамтамасыз ету үшін кәсіпорындар алдына бірқатар маңызды экономикалық мәселелер қояды. Ұлттық экономикадағы кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызмет көрсеткіштері өсу қарқынының кәзіргі экономика өсімін тұрақтандыруда алатын орны үлкен.

Өнеркәсіп - бұл Қазақстан экономикасының жетекші секторы. Өнеркәсіп өндірісінің үлесі ЖІӨ-нің (Жалпы ішкі өнім) шамамен 30% -ын құрайды, республика экономикасында жұмыс істейтін барлық адамдардың шамамен 20% өнеркәсіптік кәсіпорындарда жұмыс істейді. Өнеркәсіптік өнімнің физикалық көлемінің өсу қарқыны жылына 10% -ды құрайды. Қазақстанның өнеркәсіптік өндірісіндегі жетекші рөлді тау-кен өнеркәсібі өндірісі 60% құрайды. Қазақстан өнеркәсібінің ерекшелігі оның ең бай минералдық қорымен ерекше жабдықталуы болып табылады. Тау-кен өнеркәсібінің үлесінің ауқымды ұлғаюы әлемдік нарықта оларға деген сұраныстың артуына байланысты республиканың мұнайгаз және уран қорларының қарқынды дамуымен байланысты.

Халық саны әлем халқының 0,25% -на жуық Республика аумағында, вольфрамның әлемдік қорының 50% -тен астамы, уран қорының 21% -ы, хром құрамындағы кендердің 23% -ы, қорғасынның 19% -ы, мырыштың 13% -ы, мыс пен темірдің 10% -ы шоғырланған. Қазақстан әлемдік деңгейде мырыш, хром, вольфрам және ванадий кен орындары бойынша 1-ші , уран қорлары 2-шіі, асбест қорларында 3-ші , валластонит, рений, марганец, фосфат, кен және газ қорларында 4-ші, темір рудасы бойынша 7-ші, көмір, мыс және алтын қорлары 9-шы орында.

Кәсіпорындардың өндірістік-шаруашылық қызметіне талдау жүргізу, нақты мақсаттарға іс жүзінде қол жеткізу үшін оның экономикалық жағдайын жан-жақты қарастыру, оның ішінде кәсіпорынның тиімділігін көтеру жолдарын анықтау маңызды. Осылайша, экономикалық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік қарым-қатынастағы экономикалық потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің және оның серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы экономикалық қызығушылықтары қаншалықты деңгейде кепілдендірілгенін бағалайды. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі мен табыстылығының нақты дұрыс бағасын алу- ол кәсіпорынның даму бағытын бақылауға, оның өндірістік-шаруашылық қызметіне кешенді түрде баға беруге мүмкіндік береді және тиімді жолмен басқарушылық шешімдерді қолданумен кәсіпорынның өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметі арасында байланыстырушы қызметін атқарады.

Қазақстанның өнеркәсібі сан алуан салалардан тұрады. Өнеркәсіптік кәсіпорындар өнімдері ұлттық экономиканың ауқымды бөлігін құрайды. Қазақстанның мұнайгаз өнеркәсібі мемлекеттің ұлттық экономикасының жетекші саласы болып саналады. Қазақстан Республикасының мұнай және газ ресурстарын шығаруды игеру есебінен экономикада үлкен даму келешегі бар. Әлемнің мұнай державаларының ішінде барланған мұнай қорларының көлемі бойынша 12орын, газ және конденсат бойынша 15 орынды алады.Қазақстан Республикасының территориясында 200 ден астам мұнай және газ кен орындары орналасқан. Болжамды алынатын мұнай ресурстары 13 млрд тонна көлемінде бағаланады, ал табиғи газ 7,1 трлн м3 . Осы ресурстардың шамамен 70% Қазақстанның батыс өңірінде орналасқан. Мұнайды өндіру 55 кен орындарында жүргізіледі. Ең ірі мұнайгаз кен орындарына Кашаган, Теңіз (мұнай), Өзен (мұнайгаз), Қарашығанақ (мұнайгазконденсаты), Жаңажол (мұнайгаз-конденсаты), Қаламқас (мұнайгаз) жатады. Мұнай саласы еліміздің бюджетті табысы мен валюталық түсімдерінің, ЖІӨ-нің басым бөлігін қамтамасыз ететін, Қазақстан Республикасы экономикасының негізгі және динамикалық дамушы бөлігі болып отыр. Қазақстан аумағындағы табиғи газдың барланған қоры Батыс қазақстанда орналасқан, соның ішінде Ақтөбе (шамамен табиғи газдың 40%-ы), Батыс Қазқстан (шамамен 16%), Атырау (шамамен 14%) және Қызылорда (шамамен 10%) облыстарында шоғырланған. Елдің қалған өңірлерде газдың барланған ресурсы шамамен 20%-ы орналасқан. Конденсат ресурсының айтарлықтай бөлігі Каспий теңізі секторында шоғырланған,негізінен Батыс Қазақстан(46%) және Ақтөбе (45%) облыстары өңірлерінде.Қазақстанда үш мұнай өңдеу зауыты жұмыс істейді. ҚР тиісті әр түрдегі өнімдердің кең ауқымын - бензин, дизельді және қазандық отын, авиация үшін керосин және басқа да көптеген мұнай өнімдерін шығарады. Бұл сала дамыған мұнай-химиялық сегментке жақын. Елде әр түрлі пластик, талшық, шиналар шығарылады.

Қазақстандағы мұнай өнеркәсібінің даму ерекшелігі - ол мемлекеттік және жеке кәсіпорындардың табысты интеграциясының үлгісі болып табылады. Қазақстанның отын өнеркәсібін ірі корпорациялар ғана емес, шағын және орта кәсіпорындар да ұсынады. Қазақстанның мұнай өнеркәсібін дамытуға көптеген шетелдік инвесторлар белсенді қатысады.

Қазақстандағы көмір өнеркәсібі тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар ЕврЭО-тың барлық экономикалық аймағында да барынша белді өнеркәсіптердің бірі болып табылады. Елде жан басына шаққандағы көмір өндіру, сондай-ақ қорлар бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады. Оның ең үлкен қоры Орталық Қазақстанда, сондай-ақ, солтүстік-шығысқа қарай шоғырланған.

Қазақстан Республикасының жетекші салаларының арасында түсті металлургия бар. Қазақстан сапалы мыс, мырыш, титан, сирек кездесетін түрлі металдар өндіреді. ҚР мыс өндірісіндегі әлемдік көшбасшылардың бірі, оның негізгі бөлігі Батыс Еуропа елдеріне экспортталады. Қазақстан әлемдік алтын нарығында маңызды орында болып табылады. Елде 170-тен астам кен орны бар.

Қазақстанның металлургиялық өнеркәсібі темір кенін өндіру сегментінде де дамыған. ҚР тиісті темір рудасы бойынша әлемдік көшбасшылардың бірі. Сонымен қатар, резервтердің едәуір бөлігі қол жетімді санатқа жатады. Қазақстанда шығарылатын темір рудасының негізгі көлемі экспортталады.

Инжиниринг Қазақстандағы тағы бір маңызды саланың үлгісі болып табылады. Мемлекет әр түрлі мақсаттарға арналған жабдықтар, станоктар, сорғылар шығарады. Қазақстан Республикасының машина жасау саласының кәсіпорындары шетелдік инвестициялармен белсенді қарым-қатынас жасайды - ресейлік, шетелдік, ЕврЭО мемлекеттерінің өкілдері инвестицияларды тартуда.

Құрылыс материалдарын өндіру - Қазақстанның индустриясын ұсынатын табысты индустрияның тағы бір мысалы. Мемлекет цемент, құбырлар, шифер, линолеум, түрлі панельдер, керамика және басқа да өнімдерді шығарады. Құрылыс материалдарының негізгі көлемі ұлттық ресурстық база есебінен өндіріледі.

Қазақстанның химия өнеркәсібі де мемлекеттің экономикасы үшін маңызды. Оның жетекші сегменттерінің бірі - фосфор өндірісі. Кейбір бағалаулар бойынша, Қазақстан оны шығарған ТМД нарығының көшбасшыларының бірі болып табылады. Сондай-ақ елімізде хром қосылыстарын, бояулар мен лактар шығаратын ірі кәсіпорындар бар.

Қазақстан Республикасының химиялық кәсiпорындарының экспорт құрылымы технологиялық лимиттiң төмен көрсеткiштерiмен сипатталатын органикалық емес химия өнiмдерiнiң басым бөлiгi болып табылады.

Қазақстанның тамақ өнеркәсібі ел экономикасының ең серпінді сегменттерінің бірі болып табылады. Тиісті саланың құрылымында астықты өңдеу, сүт өндіру, нан, ет өңдеу, жемістер мен көкөністерді өсіру кәсіпорындарының қызметі басымдыққа ие. Қазақстанның азық-түлік импортында елеулі қажеттіліктері бар. Бұл импортты алмастыру құралы ретінде тиісті сегменттің әрі қарай өсу перспективаларын алдын ала анықтай алады.

1. 
   
   жүктеу 22,57 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: