Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

293 

 

мұндағы  бала.  Балаларға  дауыстап  сөйлеу  бұл  әдісте  мүлдем  жоқ.  Ұйымдастырушысы 

балаларға әр сала жайлы қызықтыра мағлұмат береді. Балалардың жас ерекшеліктері әр түрлі, 

3пен  6  жас  бірге  өз  қалауларымен  жұмыс  жасайды.  Бұл  жастың  қабілетін  ашуға,  үлкеннің 

кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге мүмкіндік берері сөзсіз. Қай салада жұмыс жасау бала 

қалауында: зертханада, жаратылыстану, аспан әлемі, асхана, қолөнер, бейнелеу, сумен, т. б. 

Еркін  жұмыс  жасау  барысында  жетістігін  өзі  көріп,  қатесін  де  өзі  жөндеуі  -  ішкі  дүниесін 

тәртіпке  баулып,  жеке  адамгершілік  қасиеттерін  дамытады  деп  ойлаймын.  Пайдаланған 

заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс аяғында тап солай жинастырып, 

тазартып қояды. 

 Монтессории  технологиясына  тоқталатын  болсам,  монтессории  бұл  мектеп  жасына 

дейінгі балаларға қызықты ой  – өрісінің дамуымен толықтырылуны тамаша әсерін тигізеді. 

Монтессрии технологиясы  бұл бұрыннан келе жатқан технология, бірақ оны көп қолданбайды 

ал, енді қазір міне қайтадан қолға алуда.Монтессории технологиясының маңызы ақыл  – есі 

кем  балалалрға  қолдануға  болады,  сонымен  қатар  мен  өз  тәжірибемде  осы  монтессории 

технологиясын жиі қолданамын. Монтессории технологиясының құралдарының өзі балалар 

үшін қызықты , құралдарына қарап отырып түр – түстерінде ажыратуына үлкен көмегін береді. 

Монтессории технологиясы әртүрлі көптеген зоналарға бөлінеді:  ХХІ ғасыр табалдырығын 

білім  мен  ғылымды  инновациялық  технологиялық  бағытты  дамыту  мақсатымен  атауымыз 

үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр 

болмайды. Жас ұрпаққа мән - мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру - бүгінгі күннің басты 

талабы екені бәрімізге белгілі. 

Баланың  жеке  тұлға  ретіндегі  дамуы  өзіндік  көзқарасының  қалыптасуы,  ой  -  өрісінің 

кеңеюі  балабақша  қабырғасында  басталатыны  сөзсіз.  Қай  кезеңде  болмасын  балабақшада 

Монтессори  әдісі  еш  уақытта  орнын  жоғалтқан  емес.  Бала  табиғатында  білуге  құмар, 

тумысынан  -  ақ  өсуге,  жетілуге  ұмтылысы  басым.  Сондықтан  да  қарқынмен  дамып  бара 

жатқан  мына  заманда  балабақшадағы  педагогтардың  ұлттық  қалып,  ұлттық  мінезді  сақтай 

отырып,  бала  тәрбиесінің  әдістерін  тынбай  ізденіп,  жиі  жаңартып  отыруы  заңдылық. 

М. Монтессори әдісі балаларға жауапкершілікті сезінуге, өздігінен шешім қабылдауына, топта 

да, жеке де жұмыс жасай алуына, таңдау жасай алуына, өз уақытын ұйымдастыра білуіне, өзіне 

сеніммен қарауына мүмкіндіктер береді, қолайлы жағдай туғызады. 

1946  жылы  Г.С  Альтшуллер  шығармашылық  әдіснама  бойынша  жұмысын  бастады. 

ТРИЗ  атауы  кейінірек    70  ж  пайда  болады.      ТРИЗ  технологиясын    Г.С.Альтшулер  ойлап 

тапқан.  Шығармашылық  тапсырмаларды  орындау  теориясы  адамның  шығармашылық 

мүмкіндіктерін  дамытудың  жаңа  әдістемесі  үшін  негіз  болып  табылады.  Шығармашылық 

мүмкіндіктердің  көріне  бастауынығ  себебі-  балалық  кездегі  елестету    деңгейінің 

жоғарлығымен  ,  балалардың  ойлауын  танымдық  бағытынығ  дамуымен  түсіндіріледі. 

Мектепке дейінгі балалық шаққа бейімделген  ТРИЗ технологиясы баланы шығармашылық 

тапсырмаларды орындауды үйретеді және оның бойында шығармашылық қажеттілікті дамыта 

отырып, оның қызығушылығына сүйене отырып, шығармашылыққа жүйелі түрде жетелеуге 

мүмкіндік береді.   ТРИЗ және оның принциптері тек техникалық қана емес, сонымен қатар 

басқа  да  шығармашыл  ық  тапсырмаларды  шешуге    қолайлы.  ТРИЗ  күшті  ойлаудың  жалпы 

теориясына    жетудің  жолындағы    бір  кезең.Күшті  талантты  ойлау-бұл  ең  алдымен  жүйелі 

ойлау: жүйенің өзі-осы шақ,  үстілік жүйе- келер шақ, астылық жүйе - өткен шақ. 

Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әдіс-тәсілдер төмендегідей: 

Жүйелік жақындау 

Компоненттік,  құрылымдық,  функционалды  және  генетикалық  жақындаудың 

элементтер  негізінде  қоршаған  ортаның  жүйелік  көріністерінің  бастауларын  қалыптастыру. 

Бір-бірімен тығыз байланыста болатын бөлімдерден құралған жүйені біртұтас ретінде түсінік 

беру,  объектінің  осы  шақтағы,  өткен  шақтағы  және  келер  шақтағы  жағдайын  бөліп  ала 

отырып, уақыт және кеңістік туралы ұғым беру. 

·  Каталог әдісі 

294 

 

Балаларды кез-келген таңдалған сөздің белгілерді екінші бір кез-келген басқа кітаптан 

алған сөзге ауыстыруға үйрету. 

· Қарама-қайшылықты шешу әдісі – ұсынылған заттар мен құбылыстарды әр қырынан 

қарау; 

· Сиқырлы объектілер әдісі – балаға  таныс объектінің сипаттарын екініші бір объектіге 

таңып айту, қолдану; 

· Салыстыру әдісі – заттар мен объектілердің ұқсастық, ерекшеліктерін анықтау. 

Осы әдістерді жүзеге асыру үшін келесі ойындарды қолдануға болады.1-10 дейінгі өткен 

және өтетін сандарды бекітуде «Не жетпейді?» «Ертегі түстері», «Бейне құрастыр» ойындары 

кең қолданылады. Балаларға математикалық бойжазарлар, соның ішінде цифрлар туралы да 

қызықты  болады.  Мысалы:  Мұрны  таяқ.  Қандай  сан?(1)    Қай  цифры  жүйрік?  (  3)  Қай  сан 

көтергіш кранға ұқсайды?(7) Оқу жылында балалар заттар қасиетін: түсін, пішінін, өлшемін 

ажыратуды үйренеді. Ол үшін ұқсас және өзгеше қасиеттерін анықтауға жаттығулардың мәні 

зор: «фигуралар несімен ұқсас және қандай айырмашылықтары бар?» «Не өзгергенін анықта?» 

«Цифрлық кеcте» «Фигураларды аяқта» «Арық затты тап» «Нүктелер жаттығуы». 

Бұл  әдістің  мақсаты  -  балалардың  табиғи  мінезін,  қабілетін,  тәрбиешінің  нұсқауымен 

емес,  өз  еркімен  тәуелсіздік  рухында  тәрбиелеу.»Өзімнің  жасауыма  мүмкіндік  бер»дейді 

мұндағы  бала.  Балаларға  дауыстап  сөйлеу  бұл  әдісте  мүлдем  жоқ.  Ұйымдастырушысы 

балаларға әр сала жайлы қызықтыра мағлұмат береді. Балалардың жас ерекшеліктері әр түрлі, 

3 пен 6 жас бірге өз қалауларымен жұмыс жасайды. Бұл жастың қабілетін ашуға, үлкеннің 

кішіге мейірім, қамқорлығын сезінуге мүмкіндік берері сөзсіз. Қай салада жұмыс жасау бала 

қалауында: зертханада, жаратылыстану, аспан әлемі, асхана, қолөнер, бейнелеу, сумен, т. б. 

Еркін  жұмыс  жасау  барысында  жетістігін  өзі  көріп,  қатесін  де  өзі  жөндеуі  -  ішкі  дүниесін 

тәртіпке  баулып,  жеке  адамгершілік  қасиеттерін  дамытады  деп  ойлаймын.  Пайдаланған 

заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс аяғында тап солай жинастырып, 

тазартып  қояды.Монтессории  технологиясын  пайдаланғанда    тәрбиеші  балаларға  бағыт  - 

бағдар  беріп ғана қояды ал, балалар өздері өз еркіменен жұмыс жасайды, қайсы бөлімге барып 

жұмыс  істеймін  десе  де  өздері  біледі.  Өйткені  мен  өз  жұмысымда  осы  монтессории,  триз 

технологияларын қолданғанда балаларға қатты ұнайды. ТТШТ(ТРИЗ) – проблемаларды шешу 

әдіснамасын жасайтын және жүйелердің  даму обьективті заңдылықтарын зерттейтін ғылым. 

 Ал,  енді  жаңа  технологияның  екінші  түрі  ол  триз  технологиясы  болып  табылады.  

Мектепке  дейігні  шақтағы  бала  тілін    дамытуда  ТТШТ  технологиясын  қолдану  арқылы 

балалардың  түсінігін  кеңейтіп  ,  сөздік  қорын  молайтып  ,  ұғымын  байыту  мен  қатар  ойлау 

белсенділігін  арттыру,  тілдерін  ширатып  ,  өз  бетімен  жұмыс  жүргізуін  дамыту  мен  сөз 

таптарын меңгертуі  мен өз ойын еркін жеткізеді. Сондай  – ақ балалардың шығармашылық 

қабілеттерін  дамытуда    ТТШТ  технологиясын  қолдану  арқылы    байланыстыра  сөйлеуге 

байланыстыра сөйлеуге , сөздік қорын молайтуды дамыту. Мектепке дейінгі   шақ    адамзат  

өміріндегі  ең   шешуші  кезең  болып   келеді.  Өйткені  осы  кезеңде   баланың  бойындағы  

табиғи    бар      дарындылықты    жан-  жақты    дами    бастайды.Сондықтан  да    осы      шақтағы  

баламен  анағұрлым  жан- жақты  дамытушылық  әрекеттер  жүйелі   жүргізілсе,  соншалықты  

жұмыс    нәтижелі    болады.    Міне      осыған    сәйкес    жеке    тұлғаны    дамытуда  «Тапқырлық  

тапсырмаларды  шешу  теориясы»   технологиясын   қолданудың маңыздылығы зор. 

 ТТШТ  авторы  Г.  С.Альтшуллер.  Ол  адам  техникалық  проблемаларды  шешу  әдісін 

жасап шығарған, сондықтанда мен өз тәжірибемде триз жаңа технологиясын қолданғанды жөн 

көрдім. ТТШТ – ны ұзақ қолданса, өнертапқыш баланың ойлау қабілетін жетілдіреді.кейбір 

психологтар    шығармашылықты  былай  деп  бағалайды:  ол  яғни,  алғырлық,  білімпаздық,  

жүйелілік, түп нұсқалық ал, тапқырлық тапсырмаларды шешу теореясының мақсаты – ойлау 

стилін жетілдіреду, ереже қылу. 

Яғни    адамның  өмірге  деген  көзқарасынан  шығармашылық  туындайды,  ол  өмірдегі 

өзгерістерді  ,  дамуды  қабылдауына  байланысты  болады.  Баланың  шығармашылық 

потенциясының  тұлға  ретінде  даму  мәселелерібілім  мақсатының  біріне  жатады.  Балабақша 

жағдайында ерте жастағы  балалардың шығармашылық қабілеттерінің дамуы түрлі бағыттағы