21
в) активті элементтің типі;
г) жолақтың күшейтілетін жиілігі.
Күшейтілетін сигналдың сипаттамасына қарай бөлінеді:
а) Үздіксіз сигналдарды күшейткіш. Мұнда құру процесстерімен іске
асады. Негізгі сипаттамасы – жиіліктік алмастыру;
ә) Импульстік сигналдарды күшейткіш. Кіріс сигналдың соншалықты
жылдам өзгерісі, күшейткіштің шығысындағы сигнал формасының пайда
болуын анықтайтын өтпелі процесстер болып табылады. Негізгі сипаттамасы
– күшейткіштің импульстік алмастыру сипаттамасы болып табылады.
Күшейткіштің тағайындалуына қарай үшке бөлінеді:
а) кернеу күшейткіштері;
ә) ток күшейткіштері;
б) қуат күшейткіштері.
Бұлардың бәрі кіріс сигналының қуатын күшейтеді. Алайда, қуат
күшейткіштерінің өздері жоғарғы ПӘК кезінде (пайдалы әсер коэффициенті)
жүктемеге берілген қуатты беруге қабілетті.
Активті элементтің жұмыс істеу режиміне қарай бөлінеді:
а) Әлсіз сигнал режимі. Сызықты емес активті элемент квазисызықты
режимде жұмыс істейді. Кернеу немесе ток күшейткіштерінде қолданылады;
ә) Күшті сигнал режимі. Қуат күшейткіштерінде қолданылады.
Күшейткіштер активті элементтердің қолданылу типіне қарай шамдық;
транзисторлық; диодтық; параметрлік; ӨЖЖ күшейткіштер арнайы ӨЖЖ
аспаптармен және басқалардың көмегімен жұмыс істейді.
Күшейткіштердің жиіліктік алмастыру сипаттамасының тәуелділігінің
түріне және жиілік жолағының абсолютті мәніне қарай бөлінеді:
а) Тұрақты ток күшейткіштері (ТТК). Мұндай атау болудың себебі, өте
әлсіз сигналдардың өзгерісін (соның ішінде тұрақты) күшейтуге қабілетті,
сонда жұмыс жиілігінің жолағы нөлдік жиіліктен бірнеше жоғарғы шекаралық
жиіліктен бастау алады. Жоғарғы шекаралық жиіліктің f
ж
шамасы
күшейтілген сигналдың түріне тәуелді. Егер, осы ТТК-і арнаның
теледидарлық жүйенің бейнеленуінде қолданылса, онда f
ж
6-6,5 МГц-ті
құрайды, сондықтан бұл ТТК ереже бойынша, кеңжолақты күшейткіш болып
табылады;
ә) Төменгі жиілікті күшейткіштері (дыбыстық жиілікті күшейткіштер).
Атауы шартты, себебі, төменгі шекаралық жиілік төменгі жиіліктер
аумағында жоғарғы шекаралық жиілікке қарағанда үйлесімсіз төмен жатыр.
Жоғарғы шекаралық жиіліктің мағынасының өзі әр түрлі болуы мүмкін:
бірден – ондаған кГц-тен жүздеген МГц-ке дейін, мұндай күшейткіштердің
АЖС мынадай түрге ие: f
в
− f
н
2f
0
⁄
≈ 1;
б) Радиожиіліктік күшейткіштер (жолақты күшейткіштер, жоғары
жиілікті
күшейткіштер,
сұрыпталған
күшейткіштер).
Мұндай
күшейткіштердің АЖС мынадай түрге ие: f
0
/2∆f
0,7
≫ 1, себебі күшейткіштің
жиіліктік жолағы ортаңғы жиіліктен біршама кіші.
22
1.2 Өрістік транзисторлар
Өрістік транзистор, күшейту қасиеті өткізуші арна арқылы өтетін негізгі
тасымалдағыштар
ағымымен
және
басқарушы
электрлік
өріспен
анықталынатын, жартылай өткізгішті аспап. Өрістік транзисторды
униполярлы
транзистор деп атайды, өйткені оның жұмысы тек негізгі зарядты
тасымалдағыштарды (электрондарды немесе кемтіктерді) қолдануға ғана
негізделген. Сондықтан өрістік транзистордың арнасында, биполярлық
транзисторлардағы сияқты, негізгі емес көлемдік зарядтардың жиналып қалуы
және оларды сору сияқты үрдістер болмайды. Құрастыру және технологиялық
дайындау әдістері бойынша өрістік транзисторларды екі топқа бөлуге болады:
басқарушы р-n ауысуы бар өрістік транзисторлар және оқшауланған затворы
бар транзисторлар деп. Басқарушы p-n ауысуы бар өрістік транзисторлар
сызықтық сұлбалар, сызықтық күшейткіштер, аналогты кілттер және т.б.
құрылғыларда қолданылады. Бекітпесі оқшауланған өрістік транзисторларды
МДЖ (металл-диэлектрик-жартылай өткізгіштік) немесе МОЖ (металл-
кремний оксидті-жартылай өткізгіштік) - транзисторлар деп атайды. МОЖ-
транзисторлар екі топқа бөлінеді: арнасы орнатылған (көлемдік заряды
азайтылған – кедейленген) және арнасы индуцирленген (байытылған). Бірінші
топтағы МОЖ-транзисторлар сигналдардың сызықты күшейткіштерінде және
әр түрлі аналогтық электрондық құрылғылар сұлбаларында, ал екінші топтағы
МОЖ-транзисторлар
цифрлық
интегралдық
сұлбаларда
кеңінен
қолданылады.
МОЖ-транзистордың
биполярлы
транзистордан
артықшылығы:
статикалық режимде қорек көзінен тұтынатын қуаты аз, кіріс кедергісінің мәні
өте жоғары: R
кі
= 10
12
- 10
14
Ом, сол себепті кіріс сигналы көзінен
пайдаланатын қуаты аз. Кіріс кедергісінің жоғарғы мәні, бекітпе мен бастау
арасындағы басқарушы кернеудің шамасына және оң немесе теріс мәніне
байланыссыз, сақталынады. Кіріс және шығыс кернеулер деңгейлері шамамен
алғанда бір-біріне тең. Бекітпенің ағу тоғы өте аз және жоғары температурада
логикалық схемалар каскадтарының арасында тікелей байланысты
пайдалануға мүмкіндік береді. Интегралдық сұлбаларда қолданылады, бағасы
арзан. МОЖ транзисторлардың кіріс R
кір
кедергісі басқарушы U
бб
(U
бекітпе
бастау
)
кернеуінің шамасына тәуелсіз.
Төмендегі 1.2 суретте nМОЖ транзисторлардың шартты графикалық
белгіленулері көрсетілген.
а) ә) б)
1.2 сурет – а)Орнатылған арнасы бар МДП-транзистор, ә) Индуцирленген
арнасы бар, б) Басқарушы p-n ауысуы және n- арнасы бар өрістік
транзистор
