Целью данной работы: произвести исследования на компьютерной

63 

 

R

в 

= 400 2∙3,14∙7

⁄

∙ (ln 2∙7 0,018

⁄

+

1

2

ln 4∙(0,8+0,5∙7)+7 4∙(0,8+0,5∙7)-7

⁄

) =38,7Ом. 

 

мұндағы h=h

0

+0,5l=4,3м. 

 

                                       R

г 

= ρ 2πι

⁄

⋅ln (2l

2

b∙һ

0

⁄

),                              (4.7)  

  

                    R

г

=(400 2

⁄

∙3,14∙7) ln(2∙ 7

2

0.03

⁄

∙0.8) =75.6 Ом. 

 

Белгілі а – мен вертикаль электродтар санын табамыз: 

 

                                      n

= P a

⁄ = 2(A+B)/𝑎,                                      (4.8) 

 

n= 2(75+50) 3

⁄

=84 дана. 

 

Жерге қосу құрылғысының толық кедергісі: 

 

                                  R

т 

= R

в

 R

г

/(R

в

 η

в

+ R

г

 η

в

 n),                                 (4.9) 

 

R

т

=  68,7∙75,6 (68,7∙0,94+75,6∙0,5∙84)

⁄

=0,9 Ом. 

  

 

Электродтарды қолдану коэффициенттері:  η

в

=0,94; η

г

=0,5. 

Бұл    кедергі    талап    етілген    кедергіден    (5  Ом)    төмен,    яғни  

қауіпсіздікті  арттырады.  Төмендегі  4.4  суретте  Қорғанысты  жерге  қосу 

электродтарының грунтта орналасуы көрсетілген.  

4.4 сурет – Қорғанысты жерге қосу электродтарының грунтта орналасуы 

 

Бұл  ЕҚ  және  ӨТҚ  бөлімін  қорыта  келе,  трансформатордың 

электромагниттік шу деңгейін есептегенде, трансформатордың шуы L

сум

 = 111 

дБА, ал жерге қосу құрылғысының толық кедергісі R

т

= 0,9 Ом –ға тең болды. 

 

 

 

64 

 

5 Экономикалық бөлім

 

5.1 Ғылыми-зерттеу элементтері бар тақырыптарды дәлелдеу

 

Дипломдық  жұмыстың  тақырыбына  сәйкес,  ғылыми  –  зерттеу 

эксперименталды  жұмыстарына  керекті  шығындарды  табу  керек.  Ғылыми  – 

зерттеу  жұмысын  жоспарлағанда  ең  жауапты,  күрделі  жұмыс  еңбек 

сыйымдылығы  жұмысын  есептеу  болады,  олай  дейтініміз,  көбінесе,  еңбек 

шығыны осы жұмыстың негізгі бөлшегі болып табылады.

 

Ғылыми  –  зерттеу  жұмыстарының  еңбек  сыйымдылығын  есептегенде 

жартылай нормативті мәліметтерді қолдануға болады.

 

Ғылыми  –  зерттеу  жұмыстарына  жататын  тақырыптардың  еңбек 

шығындарын  табарда  еңбек  сыйымдылығын  тура  есептейтін  тәсіл 

пайдаланылады. 

Әр жұмыс түріне байланысты күн есебінде циклдің ұзақтығын, іріленген 

түрінде төменгі өрнек бойынша табуға болады. 

5.1.1 Дайындауға кеткен материалдық шығындарды есептеу. 

ЖЖ 

екітактылы 

қуат 

күшейткішінің 

дайындалуына 

кеткен 

радиоэлементтердің тізімін кестеге  енгіземіз: 

5.1  кесте  –  Күшейткіштің  дайындалуына  кететін  материалдық  шығындарды 

есептеу 

Заттың атауы

 

Марка

 

Бірлік 

өлшемі

 

Саны

 

Бірлік 

бағасы

 

Сомасы

 

(теңге)

 

 плата

 

 СФ-2

 

 г

 

 1

 

 500

 

  500

 

Ферриттік сақина   FT50-43 

 г 

3 

50 

  150 

 Мыс сымы 

ПЭТВ-2 

0,75 мм 

 

кг 

 

 1 

 

2400 

 

  2400 

 

 Мыс сымы 

ПЭТВ -2 

1,0 мм 

 

кг 

 

1 

 

2350 

 

  2350 

 

Конденсатор 

 

-    

 

мкФ 

 

5 

 

15 

 

  75 

 

  Резистор 

-   

 

Ом 

 

5 

 

15 

 

  75 

 

Реттегіш                                

резистор 

-   

 

Ом 

 

1 

 

25 

 

  25 

 

    

 

65 

 

5.1 кестенің жалғасы 

Өрістік 

транзистор 

IRF 510 

-   

2 

150 

  300 

Стабилитрон 

D1N4728 

 

3v9 

 

1 

 

20 

 

  20 

 

 Барлығы 

 

 

5895 

 

 

Сонымен, материалдарға кеткен  барлық шығындар 5895 тг құрайды. 

5.1.2  Еңбек шығынын есептеу. 

ЖЖ  екітактылы  қуат  күшейткішінің  дайындалуы  келесі  этаптардан 

тұрады: 

а) материалдарды жинақтау (8 сағ.); 

ә) модельдеу және  есептеу (15 сағ.); 

б)Сызбаны дайындау (6 сағ.); 

в)Сызбаны платаға түсіру (9 сағ.); 

г) радиоэлементтерді  платаға дәнекерлеу ( 5 сағ.); 

ғ) эксперименттік тексеру ( 2 сағ.); 

Барлық  дайындауға кеткен уақыт 45 сағат. 

 

                                          

t

n

=  T q

n 

∙7k

⁄

 ,                                                  

(5.1) 

 

мұндағы Т – этап еңбек сыйымдылығы, норма – сағат;

 

q

n 

 – этаптағы орындаушылар саны; 

 

 7 – жұмыс күнінің ұзақтығы, сағат; 

 

 k – уақыт нормасының орындалу коэффициенті, (k =1,1). 

 

Алынған  t

n

  –  деректі  бір  толық  күнге  дейін  айналдыруға  болады.  Әр 

этаптың цикл ұзақтығын біле отырып, ғылыми – зерттеу тақырыбының ізденіс 

жұмысының графигін жасауға болады.  

Ғылыми  –  зерттеу  жұмысының  өзіндік  құнының  шығын  статьяларына 

кіретіндер:

 

а) негізгі іскерлердің еңбекақысы (тура қатысатын іскерлер);

 

б) қосымша еңбекақы;

 

в) еңбек ақы қоры;

 

г)  еңбекақы  қорынан  әлеуметтік  салыққа  аударма  (11  %  -  еңбекақы 

қорынан  есептелінгенде,  10  %  -  зейнеткерліқ  аударманы  еңбекақы  қорынан 

алып тастағанда).

 

д) амортизациялық аударма;

 

е) коммуналды төлем ( электр энергиясы);

 

ж) материалдар шығыны;

 

з) үстеме  шығыны  (әкімшілік  және  т.б.  өндіріске  байланысты 

шығындар). 

66 

 

Осы жолмен бағдарламаның нәтижелерінің техникалық – экономикалық 

негізделуі  табылады,  ол  негіздеу  бағдарлама  нәтижелерінің  өмірлік  цикл 

бастамасынан басталуы керек. 

Ай сайынғы жетекшінің еңбекақысы 120000 теңге, ал орындаушынікі  - 

40000 теңге. Бір айда 26 жұмыс күні бар. Жұмыс күні 8 сағаттан тұрады. Яғни,  

еңбекақыны  1  сағатқа  есептеу  үшін,  оны  жұмыс  күндерінің  санына  және  1 

күндегі  жұмыс сағатына бөлу керек.  

Бұдан, мынадай формуланы аламыз: 

 

                       1сағаттағы еңбекақы = Еңб.ақы 26∙8

⁄

 ,                    (5.2) 

 

мұндағы   Еңб.ақы – ай сайынғы қызметкердің жалақысы.  

Бұдан жетекшінің 1 сағаттағы еңбекақысы: 

 

1 сағаттағы еңбекақы = 120000 26∙8

⁄

=576,92 ≈577 тг. 

Орындаушының еңбекақысы: 

1 сағаттағы еңбекақы = 40000 26∙8

⁄

=192,31 ≈192 тг. 

 

5.2 кесте –  Еңбекақы. Өндіріс жұмыскерлерінің негізгі еңбекақысын есептеу

 

Жұмыс 

мазмұнының 

атауы

 

Орындаушы

 

Еңбек 

сыйымдылығы

 

норма - сағат

 

Бір 

сағаттық 

жұмыстың 

еңбекақысы

 

Еңбекақының 

сомасы

 

Тақырыпты    

таңдау

 

 Орындаушы, 

жетекші

 

 1;1

 

 577;192

 

 769

 

Материалдарды 

жинақтау 

Орындаушы    8 

577;192 

6152 

Модельдеу 

және есептеу 

Орындаушы, 

жетекші 

 15;1 

577;192 

3457 

Сызбаны 

дайындау 

Орындаушы 

 

  6 

192 

1152 

Сызбаны 

платаға түсіру 

Орындаушы    9 

192 

1728 

Дәнекерлеу 

Орындаушы; 

жетекші 

 5;5 

577;192 

3845 

Эксперимент 

Орындаушы; 

жетекші 

 2;2 

577;192 

1538 

Барлығы 

 

18641 

  

 

67 

 

Енді  тестілеуге  кеткен  электр  энергиясын   есептейміз. ЖЖ  екітактылы 

қуат  күшейткіші  1  қорек  көзінің  көмегімен  жұмыс  істейді.  Ал,  тестілеуді 

осциллографта жүргіздік.  Тестілеу 2 сағатқа дейін созылды. 1 генератордың 

энергия тұтынуы  100 кВт/сағ, ал осциллограф  – 90 кВт/сағ құрайды. Электр 

энергиясының шығынын келесі формуламен есептейміз: 

                                                 С

эл 

= W

∙ T∙S,                                             (5.3) 

        мұндағы W – тұтыну қуаты, кВт; 

 Т – жұмыс уақытының саны, сағ/жыл; 

 S – электр энергиясының кВт/сағ бағасы, кВт/сағ. 

Бұл жерден барлық  энергия тұтыну 190 кВт/сағ. 1 киловатт энергияның 

бағасы  –  физикалық  түр  үшін  21  тг.    Бұдан,    тестілеуге  кеткен  энергия 

шығыны 3990 тг құрайды.  

Барлық  шығын  статьяларын  қосып,  жалпы  шығынның   (C)  сомасын 

табамыз. 

                                 С = ФОТ + О

с

+ А + Р

м

 + Н +Э,                             (5.4) 

мұндағы ФОТ  - еңбекақы қоры  (негізгі және қосымша еңбекақы); 

О

с

 – әлеуметтік салық (11%); 

А – амортизациялық аударма; 

Р

м

 – материалдық шығындар; 

Н – үстеме шығын. (50%-ға дейін барлық шығыннан алғанда); 

Э – электр энергиялық шығындар. 

Ос = 0,11 ∙ (ФОТ − ФОТ ∙ 0,1) = 1678 тг. 

Амортизациялық    аудармаларды    біз,  қорек  көзң  мен  осциллографтың 

бағасының  сомасынан  5  %  алдық.  1  қорек  көзінің  бағасы  –  9000  тг,    ал 

осциллограф – 10000 тг.  Бұдан алатынымыз: 

А = 5 100

⁄

∙(9000+10000)=950 тг. 

Үстеме шығындар барлық шығындардың жартысын құрайды: 

Н= 1 2

⁄

∙(18641+1560+950+5895+3990) = 31036 тг. 

Барлық шығын: 

С = 18641+1560+950+5895+14078+3990=76150 тг. 

 

 

 

68 

 

5.1.3  Интеллектуалды еңбектің бағасы.  

Баға – бұл өзіндік құн, таза табыс және НДС қосындысы: 

 

                                             Ц = C + П,                                              (5.5)

 

 

 

мұндағы Ц – баға;

 

           

      С - өзіндік құн;

 

          

      П – таза табыс. 

Заттың  бастапқы  бағасын  табатын  кезде  тиімділіктің  болжам  деңгейін 

аламыз, бұл жағдайда тиімділіктің байланыс саласы бойынша орташа деңгейін 

20 – 40 % аламыз. 

 

                                              Ц

п

 = C

∙ (1 + Р/100),                                       (5.6)

 

 

 

мұндағы Р – тиімділік 20 %;

 

            

      Ц

п

 – бастапқы баға. 

 

Ц

п

 = 76150

∙ (1 + 20/100) = 91380 тг. 

 

   

Сату бағасын қосымша салық бағасымен (НДС) есептеп табамыз 

 

                                                      Ц

р

 = Ц

п

 + НДС,                                          (5.7)

 

 

 

    

Қосымша салық бағасы НДС 12 % (2009). 

 

Сонымен,   

                    

Ц

р

 = Ц

п

 

∙ 1,12, 

 

Ц

р

 = Ц

п

∙ 1,12 = 91380∙1,12 = 102346 тг. 

 

Қосымша  баға  салығы  өзгеріп  тұруы  мүмкін.  Сондықтан  есептеу 

жылында  олардың  көрсеткішін  біліп  отыру  керек.  Нарықтық  экономика 

кезінде сату бағасымен (Ц

р

) шектелуге болмайды, нарық бағаларын қолдануға 

болады, олар интеллектуалды еңбекке, қажеттілікке байланысты.

 

Егер дайындау жұмысы тәжірибелік – конструкторлық болса, онда басқа 

шығындарды да қосу керек (шала бұйымдар, электроэнергия, жинақ заттары т. 

б. шығындары).

 

Бұл жұмыстың тақырыбы бойынша қорытындылай келе, ЖЖ екітактілі 

қуат  күшейткішіне  кеткен  материалдық  шығындарды    есептедім. 

Күшейткіштің  өзіндік  құны    56762  тг  құрады.    Күшейткіштің  бағасы 

қолжетімді  және  радиоэлектроникада,  радиотехникада  қолданылады. 

69 

 

Нарықтық  экономикада  сату  бағасымен  шектелмейді,    нарық  бағаларын 

қолдануға болады, олар интеллектуалды еңбекке, қажеттілікке байланысты. 

 

 

 

Қорытынды 

Бұл  дипломдық  жұмысты  қорытындылай  келе,  ЖЖ  екітактылы 

күшейткішті  өрістік  транзисторларда  зерттеу  жұмысы  жүзеге  асырылды. 

Күшейткіштің компоненттерінің сан мәндерін өзгерте отырып, оның әр түрлі 

жағдайдағы АЖС-ін алынды.  

Күшейткіштің 

принципиалды 

сұлбасының 

артықшылығы: 

Күшейткіштің  транзистор  бекітпесінің  ығысу  кернеуіне  берілген  тізбегіне 

кернеу тұрақтандыруы 3,9 В болатын VD1 стабилитроны қосылған.  Алайда, 

оның негізгі тағайындалуы тұрақтандыру кернеуі емес, керісінше күшейткіш 

транзисторының  радиатор  температурасынан  тәуелділігінің  ығысу  кернеуін 

реттеуі  болып  табылады.    Температураның  жоғарылауына  байланысты, 

транзистор арқылы тыныштық тоғының төмендеуінен ығысу кернеуі азаяды. 

Күшейткіштің  принципиалды  сұлбасының  кемшілігі:  Компоненттердің 

сан  мәнін  өзгерту  барысында  Бірақ  АЖС  формасы  кең  жолақты  емес,  тар 

жолақты  формаға  ие  болды.  Себебі,  MOSFET  өрістік  транзисторы 

күшейткіштің принципиалды сұлбасына өте сезімтал болып келеді.  

Есептеу бөлімінің нәтижесінде трансформатордың орам саны  𝑤=13-ке, 

индуктивтілігі  L = 0.094 мГн тең. 

ЕҚ  және  ӨТҚ  бөліміндегі  электромагниттің  шу  деңгейін  есептегенде, 

трансформатордың шуы L

сум

 = 111 дБА, ал жерге қосу құрылғысының толық 

кедергісі R

т

= 0,9 Ом –ға тең. 

Экономикалық  бөлімдегі  күшейткіштің  дәнекерленуіне  кеткен  барлық 

шығындар 5895 тг құрайды. Ал,  ғылыми-зерттеуге кеткен уақыт 45 сағат, ал 

шығындардың қосындысы  С = 76150 тг құрайды.  

 

 

 

 

 

 

 

 

70 

 

                                     Қолданылған әдебиеттер тізімі 

1 Беседин В.

  

«РА на IRF510» // [ Интернет страница журнала “Amateur  

Radio”].    URL:  http://www.cqham.ru/PA_IRF510.htm  (дата  обращения 

10.01.2015). 

2  Степанов  Б.  «QRP  –  усилитель  мощности»  //  [  Интернет  страница 

портала 

«radioman-portal»]. 

URL: 

http://www.radioman–

portal.ru/pages/168/print.shtml ( дата  обращения 20.02.2015). 

3 

Под 

редакцией 

 

Шахгильдяна 

В.В. 

Проектирование 

радиопередатчиков. – 4-е издание, переработанное и дополненное. –М.: Радио 

и связь, 2003. 

4  Бачурин  В. В.,  Ваксембург  В. Я.,  Дьяконов В. П. и др. Схемотехника 

устройств на мощных полевых транзисторах: Справочник // Дьяконов В. П.. – 

М.: Радио и связь, 1994.  

5  Дьяконов  В.  П.,  Максимчук  А.  А.,  Ремнев  А.  М.,  Смердов  В.  Ю. 

Энциклопедия  устройств  на  полевых  транзисторах  //  Дьяконов  В.  П..  –  М.: 

СОЛОН-Р, 2002.  

6  Изюмов Н.М.,  Линде Д.П. Основы радиотехники.  – М.,Л.:  "Энергия", 

1965. 

7  Под  редакцией  Андреевская  Т.М.  Классификация  усилителителей.  – 

РЭ, МГИЭМ, 2004.  

8  Под  редакцией  «FullRef»  //  [Интернет  страница  «Өрістік 

транзисторлардың 

жұмысы»]. 

URL:http://fullref.ru/job_be0da4b2d0f5b27392f288c76bbb1fd2.html 

(дата 

обращения 11.05.2015). 

9 Долин.П.А.  Основы  техники  безопасности  в  электроустановок: 

Учеб.Пособие для Вузов – 2-ое изд.,перераб и доп. –М.:Энергоатомиздат,1984. 

10 Защита персонала от поражения электрическим током. Методические  

указания    дипломному    проекту.    Санатова    Т.С.,Кошилько    Л.П.  –  Алматы: 

АЭИ,1996. 

11 Холодов  Ю.А.  Реакция  нервной  системы  человека  на  

электромагнитные поля. – М.: Наука, 1992.  

12  Николаева  С.А.  Принципы  формирования  и  калькулирования 

себестоимости. – М.: Аналитика – пресс,1997. 

13  Бирман  Г.,  Шмидт  С.     Экономический  анализ  инвестиционных 

проектов  // Пер. С анг.; Под ред Л.П. Белых. – М.: ЮНИТИ. – Банки и биржи, 

1997. 

14  Голубицкая  Е.А..,  Жигульская  Г.М.  Экономика  связи.  –  М.:  Радио  и 

связь,1999. 

15  Менеджмент  предприятий  электросвязи:Учебник  для  вузов  /  Е.В. 

Демина, Н.П.Резникова,А.С. Добронравов, В.В.Макаров. – М.:  Радио и связь, 

2005. 

71 

 

16  Базылов  К.Б.,  Алибаева  С.А,  Нурмагамбетова  С.С.  Бітіруші 

жұмысының  экономикалық  бөлімі  үшін  әдістемелік  нұсқаулар.  Бакалавр  –

Алматы: АИЭС,2009. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

72 

 

А қосымшасы   

Принципиалды сұлба 

 

     

 

     3.15 сурет  -  Күшейткіштің принципиалды схемасы 

 

73