Бухгалтерлік есеп

246
  Дт                      Кт                        Сома                       Ескерту
1210        —        6010         =        4000000             3 типті операция
А (+)                   П (+)
ә) 
Тауарларды қолма-қол ақшаға өткізуден. Бұл операциялар да 
№ 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынған кіріс» 
шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Табыстар  тауарларды 
қолма-қол  ақшаға  өткізуден  пайда  болатындықтан,  шаруашылық 
операциялар  №  6010  шоттың  кредитінен  №  1010  шоттың  дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
  Дт                          Кт                                    Құжаттар
1010           —         6010                Шот-фактуралар, жүкқұжаттар, 
                                                                квитанциялар, чектер
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шот орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1010) баланстың активі 
мен  пассиві  көбейетін  3  типті  «Активті-пассивті»  операция  орын 
алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  ақша  қаражаттары,  екінші 
жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі қызметтен түскен табыстар 
көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  2007  жылы  наурыз  айының  31 
жұлдызындағы  тауар-ақша  есебіне  сәйкес,  2500000  теңгеге  дайын 
өнім  қолма-қол  ақшаға  сатылды.  Бұл  жағдайда  бухгалтерлік 
проводка төмендегіше болады: 
   Дт                         Кт                     Сома                     Ескерту
 1010           —       6010         =      2500000           3 типті операция
 А (+)                      П (+)
 
б) 
Материалдық емес активтер мен негізгі құралдарды өткізуден. 
Бұл операциялар № 6210 «Активтердің шығуынан түсетін кірістер» 
шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Кірістер  негізгі  емес 
қызметтен түсетіндіктен, шаруашылық операциялар № 6210 шоттың 
кредитінен    №  1210,  2110,  1220,  1230,  1240  шоттардың  дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:

247
                 Дт                            Кт                      Құжаттар
1210, 2110, 1220—1240  —   2610  Шот-фактуралар, жүкқұжаттар, 
                                                                     өткізу актілері 
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1210, 1220) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары, 
екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі емес қызметтен түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  2007  жылы  сәуір  айының 
10  жұлдызындағы    №  625  шот-фактураға  сәйкес,  2600000  теңге 
сомаға  бағдарламаларды  қамтамасыз  ету  өткізілді.  Бұл  жағдайда 
бухгалтерлік проводка төмендегіше болады:  
   Дт                      Кт                   Сома                         Ескерту
1210        —        6210        =      2600000            3 типті операция
А (+)                   П (+)
в) 
Негізгі  құралдарды  жою  нәтижесінде  материалдар  кіріс 
етуден.  Бұл  операциялар  №  6210  «Активтердің  шығуынан  түскен 
кірістер»  шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Табыстар 
негізгі  құралдарды  жоюдан  пайда  болатындықтан,  шаруашылық 
операциялар  № 6210 шоттың кредитінен  № 1315, 1317 шоттардың 
дебетіне жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады: 
      Дт                              Кт                             Құжаттар
1315, 1317          —        6210          Негізгі құралдарды жою туралы
                                                                актілер, жүкқұжаттар  
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1315, 1317) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның материалдық ресурстары, 
екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі емес қызметтен түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

248
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  сиыр  қораның  ескі  ғимаратын 
жою нәтижесінде 2007 жылы тамыз айының 1 жұлдызындағы  не-
гізгі  құралдыжою  туралы    №  1  акті  мен  жүкқұжаттарға  сәйкес, 
850000  теңге  сомаға  құрылыс  материалдары  қоймаға  кіріс  етілді. 
Бұл жағдайда бухгалтерлік проводка төмендегіше болады:
  Дт                         Кт                 Сома                        Ескерту
1317          —         6210       =      850000             3 типті операция
А (+)                      П (+)
г) 
Бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен сыйақылар есептеу-
ден.  Бұл  операциялар  №  6120  «Дивидендтер  бойынша  кірістер» 
шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді.  Табыстар  дивидендтер 
мен сыйақыларды есептеуден пайда болатындықтан, шаруашылық 
операциялар № 6120 шоттың кредитінен  № 1270 шоттың дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:  
  Дт                    Кт                                        Құжаттар
1270       —      6120                   Жалпы жиналыстың хаттамалары,
                                                       дивидендтер мен сыйақылар
                                                         есептеу бойынша есептер 
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шот орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1270) баланстың активі 
мен  пассиві  көбейетін  3  типті  «Активті-пассивті»  операция  орын 
алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары,  екінші 
жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  негізгі  емес  қызметтен  түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
  келтіреміз:  акционерлік  қоғамда  өткен  жылдың  нәти-
жесінде  салынған  акциялар  бойынша  2007  жылы  ақпан  айының 
19 жұлдызындағы № 1 келісім мен дивидендтер есептеу бойынша 
есептерге сәйкес, 240000 теңге сомада дивидендтер есептелді. Бұл 
жағдайда бухгалтерлік проводка төмендегіше болады: 
  Дт                      Кт                   Сома                         Ескерту
 
1270        —        6120       =       240000              3 типті операция
А (+)                   П (+)

249
ғ) 
Өкіметтің  атқарушы  органдарының  субсидияларын  алу.  Бұл 
операциялар  №  6230  «Мемлекеттік  субсидиялардан  алынатын 
кірістер» шотының кредиті бойынша бейнеленеді. Табыстар субси-
диялар  алудан  пайда  болатындықтан,  шаруашылық  операциялар  
№  6230  шоттың  кредитінен    №  1010,  1040  шоттардың  дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:  
        Дт                         Кт                                Құжаттар
1010, 1040        —      6230       Өкіметтің атқарушы органдарының 
                                                          шешімдері, төлем құжаттары  
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1010, 1040) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын алады. Бір жағынан кәсіпорынның ақша қаражаттары, екінші 
жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  негізгі  емес  қызметтен  түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
 келтіреміз: кәсіпорынға ауылды қолдау бойынша бағдар-
ламаны орындау шегінде Республика Үкіметінің қаулысына сәйкес, 
облыстық  әкімшілік  тарапынан  3500000  теңге  сомада  бюджеттік 
қаржылар бөлінді. Бұл жағдайда бухгалтерлік проводка төмендегіше 
болады: 
   Дт                       Кт                      Сома                       Ескерту
1040         —        6230        =       3500000            3 типті операция
А (+)                    П (+)
д) 
Айыппұлдар  мен  айыптар  өндіруден.  Бұл  операциялар  № 
6280  «Басқа  да  кірістер»  шотының  кредиті  бойынша  бейнеленеді. 
Кірістер  айыппұлдар  мен  айыптарды  (МСИ-нан  басқа)  есептеуден 
пайда болатындықтан, шаруашылық операциялар № 6280 шотының 
кредитінен № 1210, 2110, 1220—1240, 1250, 1280 шоттардың дебетіне 
жасалады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
           Дт                           Кт                                 Құжаттар
     1210, 2110
  1220—1240                   727                Келісімдер, айыппұлдар мен 
    1250, 1280                                        айыптарды есептеу бойынша  
                                                           есептер, соттың материалдары 

250
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  дебеттік  жағында  тек  қана 
активті  шоттар орналасқан. Бұл жағдайда (№ 1210, 1250) баланстың 
активі мен пассиві көбейетін 3 типті «Активті-пассивті» операция 
орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  дебиторлық  қарыздары, 
екінші жағынан бір мезгілде сол сомаға негізгі емес қызметтен түскен 
табыстар көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.
Мысал
 келтіреміз: кәсіпорында жеткізіп берушіге өз уақытында 
материалдарды жеткізіп бермегені үшін 2007 жылы қаңтар айының 
9 жұлдызындағы № 13 келісім шарттары мен айыппұлдарды есептеу 
бойынша  42000  теңге  мөлшерінде  айып  есептелді.  Бұл  жағдайда 
бухгалтерлік проводка төмендегіше болады:
  Дт                        Кт                    Сома                      Ескерту
1280         —        6280         =       42000             3 типті операция
А (+)                     П (+)
 
Енді кірістердің кему (жабылу) жағдайларын қараймыз.
Бұл  жағдайларда  кірістер  дебет  бойынша  өтеді.  Бұл  жерде  біз 
кірістерді жазудың ерекшеліктеріне назар аударуымыз керек.
а) 
Пайдаға (залалға) кірістерді жабу. Бұл операциялар № 6010, 6110—
6160, 6210—6280, 6310, 6410—6420 «Түскен кірістер» шоттарының  дебеті 
бойынша  бейнеленеді.  Кірістер  жыл  соңында  шығыс  етілетіндіктен, 
шаруашылық  операциялар  №  6010,  6110—6160,  6210—6280,  6310, 
6410—6420  шоттардың  дебетіне  тек  қана    №  5410  «Есепті  жылдың 
пайдасы (залалы)» шотының кредитінен жасалады. Бұл операциялардың 
ерекшелігі, олардың жылдың соңында тек қана 1 рет жасалатындығынан 
тұрады. Бухгалтерлік жазу төмендегіше болады:
            Дт                             Кт                                 Құжаттар
6010, 6410—6420      —     571                  Нұсқаулардың ережелері
Жазудың  дұрыстығын  тексереміз:  кредиттік  жағында  тек  қана 
пассивті  шот  орналасқан.  Бұл  жағдайда  (№  5410)  баланстың  пас-
сивінде  тек  қана  өзгерістер  болатын  2  типті  «Пассивті-пассивті» 
операция  орын  алады.  Бір  жағынан  кәсіпорынның  кірістері  жабы-
лады,  ал  екінші  жағынан  бір  мезгілде  сол  сомаға  пайданың  есебі 
көбейеді. Бұл жағдай жазудың дұрыстығын білдіреді.

251
Мысал
  келтіреміз:  кәсіпорында  жыл  соңында  бухгалтерлік 
есеп  шоттары  Жұмыс  жоспарының  ережелеріне  сәйкес,  жиынтық 
табысты анықтау үшін өнім өткізу бойынша табыстар № 5410 шотына 
жабылады.  Бұл  жағдайда  бухгалтерлік  проводка  төмендегіше  бо-
лады:
   Дт                        Кт                  Сома                         Ескерту
6010          —        5410      =     4800000              2 типті операция
П (-)                      П (+)
Сонымен, біз 6 бөлімнің шоттары бойынша шаруашылық опера-
цияларды құру үлгілерін қарап талдадық. 

252

жүктеу 2,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: