Тақырып 15. Қосжарнақтылар және дара жарнақтылар класы. Сарғалдақтар, Көкнарлар, Қалампырлар, Раушангүлділер, Бұршақгүлділер, Алқагүлдер қатарлары, Лалагүл тұқымдасы.
Сабақтың мақсаты. Қосжарнақтылар және даражарнақтылар класының кейбір өкілдерінің морфологиясымен, гүл бөліктерінің ерекшеліктерімен танысу.
Кеппешөпке Қосжарнақтылар класы. Сарғалдақтар, Көкнарлар, Қалампырлар, Раушангүлділер, Бұршақгүлділер, Алқагүлдер қатарлары, Лалагүл тұқымдастарын салады.
Морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты сипаттамалар төмендегі ссхемалар бойынша жүргізіледі.
1)Өсімдік
а)Ағаш , бұта,шөптесін өсімдік (көп,бір жылдық)
б)Қос жарнақты, дара жарнақты.
2)Тамыр системасы.
А)Кіндік,қосалқы,аралас тамырдан тұрады.
Б)Формасы:кінік тамырлы,шашақ тамырлы тармақталған тамырлы.
3)Сабақ
а)тік сабақтар,шырмалғыш сабақтар ,өрмелегіш сабақтар,жатаған сабақтар.
б)бұтақталған,бұтақталмаған.
в)такті,түксіз
4)Жапырақ
а)жай жапырақ:сағақты,отырмалы,қынапшалы.
б)жапырақтары шеті формасы:тұтас ,ара тәрізді,тиісті.дөңес.
в)күрделі жапырақтар,қосалқы жапырақшалары жоқ,қосалқы жапырақшалары бар,жапырақтары кезектесіп,қарама –қарсы ,топтасып, жертаған түзеді.
5)Гүл шоғыры.
а)Күрделі симподиальды: монохази , дихази, тирс.
Б)Күрделі моноподиальды: күрделі масақ, күрделі шатыр, сыпырғы, қалқанша, собық.
6)Гүл
а)актинаморфты,зигоморфты
б)гүл серігі: қосарланған, қарапайым , жалаңаш гүл
7)Жемісі
а)Жай: құрғақ көп дәнді: топтама , бұршаққап, бұршаққын, қауашақ, жидек
б)Біріккен топтама,біріккен тұқымша, біріккен жаңғақша, біріккен сүйекті жеміс. Осы морфологиялық белгілері арқылы анықтауыштар жәрдемінде анықталынады, нәтижеде тұқымдас, туыс,түрдің латын тіліндегі және қазақша аттары жазылады.
в)Суреттерін салу және талдау
1-сурет . Күйдіргі сарғалдақ: А-өсімдіктің жалпы көрінісі; Б-жемісінің жалпы
пішіні және ұзынынан кесіндісі; В-гүлінің ұзынынан кесіндісі; Г-күлтесі; Д-аталық; Е-көпбөлікті апокарпты геницей; Ж-аналық; З-гүл диаграммасы;
2-сурет. Бұршақ: 1-гүлдеп тұрған өсімдіктің сабағы; 2-піспеген жемістер; 3-гүлі; 4-гүлдің кесіндісі; 5-күлтелері (ж-желкен, е-ескек, қ-қайықша); 6- андроцей; .-тұқымның құрылысы
3-сурет .Май інжігүлі:А-жалпы көрінісі,Б-гинецей,В-түйіннің көлденең кесіндісі,Г-гүлдің ұзыннан кесіндісі,Д-аталық,Е-гүл диаграммасы,,Ж-жеміс жидек,З-гүл құрылысының схемасы:1-негізгі өсі(әрқашан вегетативтік өркен)
4-сурет. Жұмсақ бидай:А-гүлшоғыр күрделі масақ,2-масақша,3-аналық және лодикул,4-жеміс дәнек,5-жапырақ (а-тілше,б-құлақша).
Бақылау сұрақтары:
1. Тұқымдастардың құрамына кіретін негізгі туыстар мен түрлер қандай.
2. Тұқымдастардың өкілдерінің вегетативтік және репродуктивтік органдарының құрылысы қандай
3. Тұқымдастардың өкілдерінің шаруашылықтағы маңызы қандай.
4.Лалагүл өсімдіктері қандай белгілері бойынша даражарнақтылар қласына жатады.
5.Лалагүл тұқымдасына қандай өсімдіктер жатады
6.Гүлдерінің ерекшеліктері
7.Пиязшықтарының ерекшеліктері
8.Жергілікті жерде лалагүл өсімдіктерінің қандай түрі өседі
Қолданылатын әдебиеттер: Әметов.Ә.Ә. Ботаника. Алматы. 2000 ж.
В.Г.Хржановский, С.Ф. Пономаренко. Практикум по курсу общей ботаники. Москва. 1989г.
БІЛІМ АЛУШЫНЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ
1 Жасуша қабықшасы. Жасуша қабықшасының функциясы және маңызы.Химиялық құрамы.
2 Пластидтер.Құрылым ерекшеліктері. Пластидтің түрлері және маңызы.
3 Вакуоль. Плазмолиз.Деплазмолиз.
4 Жасуша қосындылары.
5 Өткізгіш шоқтар.Олардың өсімдік өміріндегі маңызы.
6 Тірек ұлпасы.Колленхима, склеренхима, склереид.
7 Жабындық ұлпа. Эпидерма. Құрылысы және функциясы.Лептесік аппараты.
8 Ассимиляциялық ұлпаның жалпы сипаттамасы.Функциясы.
9 Сабақтың кеңістіктегі түрлері.
10 Өсімдіктің вегетативті көбеюі. Екпе. Олардың түрлері.
11 Қосарынан ұрықтану.
12 Жатынның типтері. Тозаңдану және ұрықтану тұқым мен жемістің түзілуі.
13 Гүлшоғыр. Гүлшоғырдың классификациясы және маңызы.
14 Плаундар бөлімі.Сипаттамасы және ерекшеліктері.
15 Қосжарнақтылар класының тұқымдастары: күрделігүлділер, крестігүлділер.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Н.М.Мухитдинов, Ә.Б.Бегенов, С.С.Айдосова. Ботаника. Өсімдіктер морфологиясы және анатомиясы. Алматы. 2001ж.
2. Әметов.Ә.Ә. Ботаника. Алматы. 2000 ж.
3. Ботаника. Андреева И.И., Родман Л.С., М., 2005 г.
4. Карипбаева Н.Ш., Полевик В.В., Силыбаева Б.М., Ботаниканың оқу практикумы. Семей. 2012ж.
5. Силыбаева Б.М. Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы -2012 ж
Қосымша әдебиет
6. В.Г.Хржановский, С.Ф. Пономаренко. Практикум по курсу общей ботаники. Москва. 1989г.
7. Горышина Т.К. Экология растений. М., 1979.
8.А.Г.Еленовский., М.П.Соловьева., В.Н.Тихомирова. Ботаника. Москва., 2006.
9.О.Абдрахманұлы. Өсімдіктер систематикасы. Төменгі сатыдағы өсімдіктер. Астана-2012.
Достарыңызбен бөлісу: | 
