Бұл зерттеуде көрсетілген пікірлер мен қорытындылар Сорос -Қазақстан Қорының

 

5 

Қысқартылған сөздердің тізімі 

АМУ – Абай ат. Алматы мемлекеттік университеті 

ЖАӨ –жалпы аймақтық өнім 

ЖСДМҚ –Алматы қ. бойынша жастар саясатын дамыту мемлекеттік қоры 

МЗТО – Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы 

ҚызПИ– Қыздар педагогикалық институты 

ҚазҰАУ– Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

ҚМЭБИ – Қазақстандық менеджмент, экономика және болжамдау институты 

ІІМ – ҚР Ішкі істер министрлігі  

ХВҚ – Халықаралық Валюта Қоры 

ХЕҰ– Халықаралық еңбек ұйымы 

БҒМ – ҚР Білім және ғылым министрлігі  

АЕК – айлық есептік көрсеткіш 

ШОБ – шағын және орта бизнес 

АШМ – ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі  

ЕХӘҚМ – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі  

ҮЕҰ – үкіметтік емес ұйым 

БҰҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымы 

ЭЫДҰ – Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы  

ТВҚ – төлқұжат-виза беру қызметі 

ҚР – Қазақстан Республикасы  

БАҚ – бұқаралық ақпарат құралдары 

КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы 

ОӨК – оқу-өндірістік комбинаты 

ЖЖА – жекеменшік жұмыспен қамту агенттігі 

 

 

 

6 

1. 

Кіріспе 

Аймақтардың экономикалық дамуының бірқалыпты болмауы  ішкі көші-қонның артуына 

ықпал  етуде.  Оған  қоса,  қала  мен  ауылды  жерлердегі  табыс  пен  даму  мүмкіндіктерінің  

арақашықтығы  елдің  барлық  аймақтарына  тән  жағдай.  Село  мен  ауылда  орта  мектеп 

түлектерінің  жұмыс  табуға  мүмкіндігі  жоқ.  Село  мен  ша

ғын  қалалардағы  жұмыс 

орындарының  болмауы  және  әлеуметтік  инфрақұрылымның  төмен  деңгейі  ауыл 

тұрғындарының  ішкі  көші-қоны  мен қалаларға  жылыстауының  негізгі  себептеріне 

айналып отыр

1

Алматы  көшіп-қонушылар  үшін  барынша  тартымды 

қала

. 

Ішкі  ж

әне  шетелдік 

инвестициялармен қатар   өзге  де  экономикалық  мүмкіндіктердің  жоғары  деңгейі,  бос 

жұмыс  орындарының  жалпы  көбеюі  елдің  өзге  аймақтарынан  көшіп-қонушылардың 

көбірек келуіне себеп болып отыр.  

. 

Алматыға  жұмыс  іздеп  келген  көшіп-қонушылардың  заңды  түрде  жұмысқа  тұру  мен 

тұрғын үй алу мүмкіндіктері шектеулі. Нәтижесінде Алматының айналасында тұрғындары 

тұрғылықты  жері  бойынша  тіркелмеген,  өз  тұрғын  үйіне  қатысты  меншік  құқығы  жоқ, 

сапалы коммуналдық және әлеуметтік қызметтерге қол жеткізе алмайтын және негізінен 

экономиканың  бейресми  секторында  жұмыс  істейтін  бірқатар  ірі  елдімекендер 

(ықшамаудандар) құрылды

2

Ішкі  көші -қон  мәселесін  зерттеу  экономикалық  даму  саясаты  мен  стратегиясын  әзірлеу 

үшін  қажет.  Миграциялық  ағымдарға  тұрақты  түрде  мониторинг  жүргізбей  және  ілеспе 

факторларға  баға  бермей  жұмысқа  орналасу  мәселесінен  бастап  қоныстану 

орындарындағы  тұрғын  үйлердің  жетіспеушілігі  мәселесіне  дейін  бірқатар  әлеуметтік-

экономикалық мәселелерді шешу мүмкін емес. 

.  

Ішкі  көшіп -қонушылардың  басым  бөлігін  жастар  құра йды.  Осы  жағдайда  жастар  мен 

жастардың  көші-қон  мәселесіне  жеткілікті  көңіл  бөлінбеуде .  Жұмыспен  қамту,  табыс, 

ақша  жинақтау,  шығындар,  білім  алу  мен  денсаулық  сақтауға  қол  жеткізу  жастарға 

қатысты экономикалық мәселелерді қамтыса, бірге тұру, неке, ажырасу, туылу, гендерлік 

теңдік,  қылмыс  пен  топ  арасындағы  қатынастар   жастардың  әлеуметтік  мәселелерін 

қамтиды.  Ресми  және  бейресми   саяси  институттарға  сенім  артумен  қатар  олармен 

байланыстары – саяси мәселелер.  

«

Жастар  олардың  лайықты  өмір  сүруге  деген  талпынысы  мен  с

ұраны

мдарын 

қанағаттандыратын,  және  оларға  болашаққа  деген  сенімдік  көзқарасты  ұсына  алатын 

саяси  және  экономикалық  ж үйені  құруға  мүдделі.  Мұндай  жүйенің  жоқтығы,  әсіресе 

смартфондар мен әлеуметтік желілер арқылы байланысып, пікір алмасып отыру жеңілдеп 

кеткен қазіргі  уақытта  жастар  қақтығысының  өрбуіне  себепші  болады»,  -  деп  санайды 

жастардың  мәселелерін  зерттеумен  айналысатын  Халықаралық  валюта  қорының  (ХВҚ) 

мамандары

3

Осы орайда Алматы қаласының мысалында жастардың ішкі көші-қон мәселелерін арнайы 

зерттеу ерекше өзекті және уақтылы шара. 

.  

                                                

1

 

Махмұтова  М.  Тұрғындардың  аз  қамтылған  топтарының  (ішкі  көшіп  қонушылардың,  оралмандардың) 

қажеттіліктері мен проблемаларын талдау және оларды шешу механизмдері бойынша ұсыныстарды әзірлеу. 

Қоғамдық саясатты зерттеу  орталығы, 2008 ж. ҚР Үкіметінің жанындағы Экономикалық кеңес берушілер  

қызметі шеңберінде. 

Зерттеудің мақсаты Алматы қ. жастардың ішкі көші-қонының ағыны мен құрамын және 

сонымен байланысты әлеуметтік мәселелерді зерттеу.  

2

Сол жерде. 

 

3

 IMF, Finance & Development,  March 2012 

 

 

7 

 

Зерттеудің міндеттері мыналарды қамтиды: 

1) 

Мемлекеттің ішкі көші-қон мен жастар саясаты саласындағы саясатын талдау ,  оны 

жүзеге асырудың тиімділігіне баға беру. 

2) 

Ішкі  көші -қон  мен  жастар  көші-қоны  бойынша  статистикалық  деректерді  талдау, 

жастардың облыстардан Алматыға ішкі көші-қонының статистикасына шолу. 

3) 

Алматыға  елдің  әртүрлі  аймақтарынанкелген  1000  жастардың  арасында 

социологиялық сауалнама жүргізу. 

4) 

Зерттеудің нәтижелері бойынша ұсыныстар әзірлеу. 

Зерттеудің әдіснамасы 

Осы  зерттеу  шеңберінде  жастар  деп  14  пен  29  жас  аралығындағы  жастар  түсініледі . 

Мұндай  категориядағы  жастардың  таңдалуы  халықаралық  және  ұлттық  заңнамада 

қолданылатын  анықтамалармен  негізделген.  Мысалы,  Халықаралық  еңбек  ұйымының 

(

ХЕҰ) құжаттарына сәйкес «жастар жұмыссыздығы» термині 15 пен 24 жас аралығындағы 

жастарды қамтиды .  Бұ л  жағдайда  ҚР  2 00 4  ж.  7  шілдедегі  №  581  «

Қазақстан 

Республикасындағы  мемлекеттік  жастар  саясаты  туралы»  заңында  (1-баб.  1-тармақ)  

жастар  термині  14  пен  29  жас  аралығындағы  жастарды  қамтумен 

Зерттеу мақсаты үшін  ішкі  көші-қон деп  «жаңа тұрғылықты жерін  іздеу мақсатымен не 

сондай  оймен  елді

ң  бір  аймағындағы  адамдардың  елдің  екінші  аймағына  жылжуы 

түсініледі. Мұндай көші-қон уақытша немесе тұрақты болып отыруы мүмкін. Ішкі көшіп- 

қонушылар  жылжып  отырады,  алайда  туып-өскен  елінің  шекарасының  ішінде  қалып 

отырады (мысалы, ауылды жерлерден қалаларға көшу)»

біршама  кең  түрде 

анықталған.  

4

Зерттеу  барысында  елді

ң  әртүрлі  аймақтарынан  Алматыға  келген 

14 

пен  29  жас 

аралығындағы  бір  мың  респонденттен  сауалнама  алынды.  Сауалнама  респонденттің 

қалауы бойынша қазақ не орыс тілінде жүргізіліп отырды.  

. 

Сауалнама 2012 жылдың наурыз-мамыр айларында жүргізілді.  

Барлық  сұхбаттар  дәстүрлі  қағаз  әдісін  қолданумен  көзбе-көз  түрде  өткізілді.  Сұхбат 

алушылар  сауалнама  пара

қтарын  қатысушылардың  жауаптарына  негізделе  отырып 

толтырды. Респонденттер «дайын іріктеме» және «қар жентегі» әдістеріне сай таңдалды. 

«

Дайын іріктеме» әдісі сауалнама жүргізу үшін сұхбат беруге келіскен тұлғалардан сұхбат 

алуды  білдіреді.  Біздің  жағдайда  сұхбат  сауалнама  жүргізілген  жерлерде  кездескен  

тұлғалардан  ғана  алынды.  «Қар  жентегі»  әдісі  сұхбат  беруге  келісуі  мүмкін 

респонденттерді өздерінен сұхбат алынып қойған респонденттер арқылы анықтап отыруға 

мүмкіндік береді.     

Мақсаттық  топтың  жабықтығы  зерттеу  жүргізу  үшін  белгілі  бір  қиындықтар  тудырып 

отырды.  Бұл  мәселені  шешу үшін  сұхбат  беруге  келіскен  тұлғалардың  аты-жөні  немесе 

мекенжайы  көрсетілмеді,.  Жастардың  басым  бөлігі  сұхбат  алушылармен  байланысқа 

шықпай  отырды.  Жас  көшіп-қонушылардың  барынша  мұқтаждық  көріп  отырған  және 

осал категориялары сауалдарға жауап беруден бас тартып және тұтастай алғанда сұхбат 

алушылардың  олардың  диалогқа  шақыруға  деген  әрекеттеріне  сенімсіздікпен  қарап 

отырды.  

Алматы  қаласы  студенттерінің  арасында  сауалнама  ҚМЭБИ, Әл -Фараби  ат. ҚазҰУ, 

Сәтпаев  ат.  ҚазҰТУ,  ҚазҰАУ,  Абылай  хан  ат. ҚазХҚжӘТУ , ҚызПИ,  АМУ  және  өзге 

                                                

4

Халықаралық көші-қон ұйымы (2005). Көші-қон саласындағы терминдердің // Халықаралық көші-қон 

құқығы №2. –9-бет