Білім беруде мультимедиа-технологияларды пайдалану

1. 
   Кибернетика ғылымы нені зерттейді?
   
2. 
   Жүйелік талдау әдісі қандай теорияға сүйенеді?
   
3. 
   Ақпарат теориясы дегеніміз не?
   
4. 
   Оқыту мазмұнына байланысты қолдану үшін мультимедиалық технологияларды таңдауды қалай жүргізуге болады?
   

1.6 Мультимедиалық технологиялар - таным процесiн

жетілдірудің тиімді құралы
Тұлғаның сана-сезімінің дамуы таным процесі арқылы жүзеге асырылады. Таным дегеніміз табиғаттағы заттар мен құбылыстардың қасиеттері мен өзара қарым-қатынастарының адам санасында идеалды образдар жүйесі ретінде бейнеленуі. Танымның қалыптасуы ұзақ және күрделі процесс. Таным процесі барысында тұлғаның қоршаған орта жөніндегі алған білімі тереңдей түседі, заттар мен құбылыстардың шынайы болмысын тани алады. Яғни, таным процесінде тұлғаның өмірге, қоғамға, болмысқа деген көзқарасы дамиды.

Тұлғаны дамытудағы мультимедиалық технологиялардың мүмкіндіктерін танымның сезімдік және логикалық формаларына қатысы

тұрғысынан қарастырайық.

Таным процесі нақты сезінуден басталып, абстрактілі ойлауға (ақыл-ой) өтеді. Яғни, психо-физиологиялық тұрғыдан танымның бастапқы кезеңі түйсіктен, қабылдаудан, елестетуден тұрады. Бұл кезең танымның сезімдік формалары деп аталады. Танып-білудің бірінші сатысы – түйсік пен қабылдаудан басталып, соның негізінде ойша елестету пайда болады. Яғни, таным адамның сезім мүшелеріне әсер етуден басталады. Сондықтан да бұл сатыны сезімдік форма деп атайды.

Түйсік деп сыртқы дүние мен құбылыстардың жеке қасиеттерінің адамның сезім мүшелеріне тікелей әсер етуден пайда болатын мидағы бейнелерді айтамыз. Яғни, түйсік сананың сыртқы әлеммен байланысы.

Түйсік ақпаратты өңдеу барысында қандай жүйе басымдық роль атқарады, сол әрекетті орындайды. Мысалы, графикалық ақпаратты өңдеуде түйсік образды және вербальды кодтау жүйесі ретінде қатысады, бірақ, образды жүйенің әсері жоғары болады. Ал, мәтіндік ақпаратты өңдеуде, керісінше, вербальды кодтау жүйесі басым болады да, образды жүйенің әсері аз болады. Абстрактілі ақпаратты өңдеуде толығымен вербальды жүйе қолданылады, образды жүйе әрекетсіз қалады.

Түйсікте заттар мен құбылыстардың жеке сапалары мен қасиеттері сәулеленетін болса, қабылдауда олар мида тұтастай зат күйінде бейнеленеді. Яғни, қабылдауда заттардың және құбылыстардың формасы, дыбысы, түсі, иісі т.с.с. қасиеттері тұтас күйінде толық бейнеленеді. Қабылдау – түйсіктегідей бір анализатордың ғана емес, бірнеше анализаторлардың бірлескен қарекеттерінің нәтижесі. Мәселен, адам ұсынылған бейнемәліметті көру және есту анализаторларының өзара байланысып жұмыс істеуі нәтижесінде қабылдайды. Қабылдау ерікті және еріксіз болып бөлінеді. Еріксіз қабылданған ақпараттың 24 сағаттан кейін 50%-ы ұмытылады екен. Студенттің немесе оқушының оқу материалын қабылдауы, оның зейін аударуына байланысты. Зейін аударуды сенсорлық (көрінетін, естілетін) немесе ойлау оқиғаларына ақыл-ой күш жігерін шоғырландыру негізінде анықтауға болады.

Оқыту процесі әрқашанда студенттің немесе оқушының меңгере алатын ақпаратынан көп ақпараттан тұрады. Сондықтан да үлкен көлемді ақпарат ағынын пайдалану кезінде студенттер мен оқушылар зейінін тек қажетті мәліметтерге ғана аудару керек. Когнитивті психологияның мамандары зейін аударуға келесі факторлар әсер етеді деп есептейді: түйсік, адамның көзінің ақпаратты өткізу қабілеті, қызығушылығы. Қызығушылық студенттің, оқушының оқу материалына терең үңілуіне, білуге құмарлығының оянуына түрткі болады. Оқу пәндерін салыстыруға, сол арқылы қандай да бір ой қорытындысын шығаруға көмектеседі. Қызығушылық деңгейді жоғарылатуды әртүрлі типті мәліметтерді (мәтіндік, дыбыстық, бейнелік т.б.) бір оқыту жобасына біріктіруге мүмкіндік беретін мультимедианы қолдану арқылы қол жеткізуге болады.

Оқытудың нәтижелілігі ақпаратты қабылдауға мүмкіндік беретін сенсорлы-персептік процестердің ерекшелігіне, яғни, пайдаланушының ақпаратты қабылдауына, ол ақпаратты жадыда сақтауына, және қажетті уақытта пайдалану мүмкіндігіне байланысты болады. Белгілі бір уақыт аралығында берілетін ақпарат көлемі қабылдаушының физиологиялық ерекшелігіне сәйкес өзгеріп отыруы қажет. Жас ерекшелігіне сәйкес организмнің белгілі бір уақыт аралығындағы өңдейтін ақпарат мөлшері ақпараттық жүктемені құрайды. Бұл жүктеменің организмге оң немесе теріс әсері белгілі бір бағыттаушы және қорғаныс рекацияларына байланысты болады. Ақпараттық жүктеме бағыттаушы реакцияларды туғыза отырып қорғаныс рефлекстеріне әсер етпесе, онда ол оң ақпараттық жүктеме болып саналады. Мұндай жоғары тиімділікті оқыту процесіне қол жеткізу үшін ақпараттық жүктеме көп болмауы керек. Мультимедиалық технологиялар оқу материалын жеке тұлғаның ақпаратты қабылдау ерекшелігін ескере отырып мәлімет көлемін порция түрінде реттеп ұсынуды жүзеге асырады.

Таным процесіне әсер ететін факторларға образды танып білуді де жатқызуға болады. Студент пен оқушыға қойылатын талап – ұсынылған ақпаратты ажырата білу және оны меңгеру. Мультимедиа дыбыстан, графиктен, бейнеақпараттан, мәтіннен құралған әртүрлі типті ақпаратты игеру үшін барлық мүмкіндіктерді ұсынады. Осының нәтижесінде ынта, қызығушылық белгілі бір сезім рецепторларына ықпал жасайды, әртүрлі сенсорлық жағдайлар ақпаратты түрліше түйсінуге әсер етеді.

Қабылдауды адамның сенсорлық қызығушылығын ашатын қабілеті ретінде де қарастыруға болады. Ақпаратты қабылдаушы адамның неғұрлым көрнекілік, дыбыстық ақпаратты алу және оған қайта оралу мүмкіндігі көп болса, соғұрлым ақпарат иконалық жадыға көп жазылады. Бұл тұрғыда да, мультимедиа өтілген материалға қайта оралу байланысын тиімді қамтамасыз ете алады. Иконалық жады адамға болашақта өңдеу үшін, маңызды ақпараттарды іріктеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, көрнекілік әсер арқылы қабылданған ақпаратты сақтауды, және оған жылдам қол жеткізуді де иконалық жады сипаттайды.

Оқыту процесінде ақпаратты өңдеудің бастапқы кезеңін сипаттайтын бөлімі қабылдаудың көлемін зерттеу болып табылады. Оқу құрылымының интерактивтілігі ақпаратты қабылдау көлемін көбейтеді.

Танымның келесі әрі жоғары баспалдағы – елестету. Елестету – бұрын қабылданған, бірақ, қазір көз алдымызда жоқ заттың немесе құбылыстың бейнесін жаңғырту. Қабылдау адамның сезім мүшелеріне әсер ету арқылы жүзеге асырылса, елестету бұрынғы түйсіну мен қабылдау негізінде орындалатын процесс.

Сонымен, танымның сезімдік формалары ретінде ұғымдарды қалыптастыру сатыларының сұлбасы мынадай жүйеде құралады: түйсік → қабылдау → елестету.

Енді танымның логикалық формаларын қарастырайық. Ұғым, пікір, ой қорытындысы танымның логикалық формаларына жатады. Танымның сезімдік және логикалық формалары өзара тығыз бірлікте болады.

Ұғым дегеніміз объективті құбылыстарды, қасиеттерді, қатынастарды бейнелейтін ойлаудың формасы. Яғни, ұғым – заттар мен құбылыстар туралы санада қалыптасқан ой. Ұғымда заттардың жалпы және негізгі қасиеттері бейнеленеді. Ойлау – ой қорытындылары формаларының бірі. Ой қорытындылары – бірнеше пікірден жаңаша бір пікір шығару тәсілі. Яғни, ойлаудың логикалық формасы – пікір. Пікір ақиқат немесе жалған пікір болуы мүмкін. Танымның бұл логикалық формалары іс-әрекет үстінде жүзеге асырылады. Өйткені, іс-әрекет кезінде субъект сыртқы дүниемен өзара әсерлеседі. Соның нәтижесінде заттар мен құбылыстардың психикалық образы жасалынады. Сондықтан іс-әрекет – бұл да категория, танымның практикалық формасына айналған. Іс-әрекеттің автоматты түрге келтіріліп (даңдыланып), практикада пайдаланылуы – танымның соңғы нәтижесі.

Оқыту процесінің басты мақсаты – студенттер мен оқушыларға табиғат пен қоғам жөнінде ғылымда жинақталған білімді меңгерту, сол білімді өзінің күнделікті өмірінде дұрыс пайдалана алатын іскерлік, дағды қалыптастыру деп айта аламыз. Танымның түйсіну, қабылдау, елестету сияқты сезімдік формалары арқылы білім меңгеріледі десек, ұғым, пікір, ой секілді танымның логикалық формалары арқылы ебдейлік, ал танымның іс-әрекет секілді практикалық формасы арқылы дағды қалыптасады.

Ал, оқыту процесінде білім, ебдейлік, дағдыны (компетенттілік) қалыптастыруда қазіргі таңда мультимедиалық технологиялардың маңызы ерекше. Мультимедиалық технологиялар тұлғаның табиғат пен қоғам туралы ғылыми білім шеңберінің кеңейуіне, тереңдеуіне септігін тигізеді. Мысалы, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің биологиялық дамуын, түсінуге қиын, ұзақ және қысқа мерзімде өтетін, көзге көрінбейтін физикалық, химиялық процестер мен құбылыстарды динамикада, визуалды түрде ұсыну арқылы мультимедиалық технологиялар студенттер мен оқушылардың диалектикалық ойлай білуін қалыптастырады.

Таным процесінде тұлғаның материалистік диалектикалық ойлауын дамыту үшін әртүрлі әдістер қолданылады. Табиғаттағы құбылыстарды бақылай білуге, оларды талдауға, олардың заңдылықтарын түсініп, практикада қолдана білуге үйрету үшін Я.А.Коменский «алтын ережеге» санаған көрнекілік әдісін жиі қолданамыз.

Оқыту процесін жақсартудың тиімді әдістерінің бірі – ақпарат берудің сөздік-логикалық және көрнекілік тәсілдерінің үйлесуі, яғни оқытушының сөзбен түсіндіруінің сәйкесті көрнекі құралдармен бекітілуі. Үздіксіз монотонды әңгіме тыңдап отырған адамның назары тітіркендіргіштің біркелкілігінен – сөйлеушінің даусынан 20 минуттан кейін-ақ басқа жаққа ауа бастайды екен. Егер әңгіме қандай да бір объектілерді көрсетумен қатар жүрсе, естумен қатар көру анализаторы да жұмыс жасайды. Адамның көз алдына көрнекі образдың пайда болуы ұсынылған материалды толықтай меңгеруге септігін тигізеді. Көрнекілік әдіс «жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық» деген нақылдың бекер айтылмағандығын айқындай түседі. Көрнекілікті жүзеге асыру мультимедиалық технологиялардың негізгі, басты мүмкіндіктерінің бірі. Оқу материалын көрнекілік әдіспен түсіндіруде оқытушы мультимедианы пайдалану негізінде табиғаттағы құбылыстарды, процестерді, заңдылықтарды демонстрациялайды. Бұл кезде оқытушының қызметі – көрсету, демонстрациялау болса, студенттер мен оқушыларға білім беру көзі көрнекілік құралдар, мультимедиа болып табылады да, ұсынылған оқу материалынан қорытынды жасау, демонстрация фактілерін бақылау, содан ой-тұжырым қалыптастыру студенттер мен оқушылардың іс-әрекеті болып саналады.

Мультимедиалық технологиялар зерттелетін құбылыстардың, объектілердің, процестердің тек сыртқы сипатын ғана емес, олардың ішкі мәнін, сондай-ақ, табиғаттың және қоғамның жеке құбылыстары арасындағы байланыстарды ашып көрсетуге мүмкіндік береді.

Мультимедианы пайдаланудың артықшылығы мынада: мысалы, кескін немесе сурет – адамның ой-санасында белгілі бір бейнені, ұғым-түсінікті қалыптастыруға, мәтін және дыбыс – қозғалыстағы бейнелік әрекетті онан әрі дамыту негізінде образдың ішкі болмысын аша түсуге, музыка – эмоционалдық көңіл-күйдің көтерілуіне әсер етеді.

Қорыта айтқанда, таным процесінің заңдылықтарын зерттейтін таным теориясының атқаратын мынадай міндеттерін оқыту процесінде мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы түсіндіруге болады:

• 
  объектінің болмысын, даму заңдылықтарын ашып көрсету;
  
• 
  объектінің ішкі табиғатын ашу арқылы оның болашақтағы даму бағытын айқындау;
  
• 
  объектілерді зерттеу жөніндегі ғылыми саланың дамуына ықпал жасау;
  
• 
  заңдылықтардың практикада қолданылуын ұғындыру т.б.
  

1. 
   Таным процесі дегеніміз не?
   
2. 
   Танымның сезімдік формалары арқылы тұлғаны жетілдірудегі мультимедиалық технологиялардың мүмкіндіктері қандай?
   
3. 
   Танымның логикалық формаларын дамытуға мультимедианың ықпалы қандай?
   
4. 
   Мультимедиалық технологияларды пайдалану арқылы таным теориясының қандай міндеттерін шешуге болады?
   

7. 
   Мультимедиалық ресурстарды дайындаудың бағдарламалық
   

болады.

Мультимедиалық ресурстарды жасау үшiн қолданылатын инструменталдық құралдар арнайы (авторлық орта) және әмбебап (бағдарламалау жүйелерi) болып бөлiнедi. Бiрiншi түрде электрондық материалдар автоматты түрде авторлық орта негiзiнде, ал, екiншi түрде бағдарламалау тiлдерiн пайдалану негiзiнде жасалынады. Visual Basic немесе Delphi т.б. визуалды жобалау жүйелерiнiң пайда болуына байланысты бұл екi түрдiң арасындағы айырмашылық азаюда.

Қарапайым мультимедиалық өнім дайындау бағдарламаларын қарастырайық.

Сурет, графика өнімдерін дайындау бағдарламалары.

Adobe Photoshop – сандық кескіндермен, растрлық графикамен жұмыс жасауға арналған. Бұл бағдарлама кескіндерді әртүрлі жағдайда әсерлеу, безендіру жұмыстарын орындайды. Растрлық графика файлдары GIF және JPEG форматында сақталады. Бұл форматтағы кескіндер боялған нүктелер мен пиксельдердің дискретті тізбегінен құралады. Кескін көлемін үлкейту кезінде пиксельдер анық байқалады.

Macromedia Flash анимациялық өнімдер жасауға арналған. Бұл бағдарлама пайдаланушыға растрлық графикамен қатар векторлық графиканы да пайдалануға мүмкіндік береді. Векторлық графикада кескінді ұсыну кезінде геометриялық формулалар пайдаланылады. Сондықтан да векторлық графиканың растрлық графикаға қарағанда көлемі аз болады, тез өңделеді.

Қазіргі кезде бұл бағдарламаның жетілдірілген түрі Flash MX бағдарламасы интерактивті векторлық анимация жасауды іске асырады.

Дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеу бағдарламалары.

Sound Recorder – дыбыстық файлдарды өңдеуге арналған Windows операциялық жүйесінің қосымша бағдарламасы. Бұл бағдарлама дыбыстық файлды құру, ашу, өңдеу (дыбыстық файлды үзінділерге бөлу, қиып алу, оны басқа дыбыстық файлмен біріктіру, дыбысты беру жылдамдығын өзгерту, дыбыстық файлды қандай да бір эффектімен толықтыру т.б.) сақтау жұмыстарын орындайды.

Dragon Naturally Speaking Sound Record - Dragon Naturally Speaking лингвистикалық тіл үйрету бағдарламасының қосымшасы. Мұнда дыбыстық файлды іске қосу, тоқтату, дыбыстық жазба жұмысын жүргізу функциялары орындалады.

Бейнеақпаратпен жұмыс жасау бағдарламалары.

IuVCR бағдарламасы - Microsoft DirectShow технологиясының базасында құрылған. Ол бейнемәліметтерді AVI және WMV типті форматта жазып алуды жүзеге асырады. TV-тюнермен немесе бейнеграббер тақшасымен жабдықталған компьютерді іuVCR бағдарламасының көмегімен сандық бейнемагнитофонның атқаратын жұмысын қоса орындау үшін пайдалануға болады. Бағдарлама сонымен қатар, компьютерді теледидарлық каналдарға бейімдеуді жеңілдетеді.

Canon Home Edition Video – бейнемәліметтерді өңдеу, клиптерді импорттау, дыбыстық ақпаратты бейнеақпаратқа кірістіру, нәтижені түрлі бейнеформатта сақтау жұмысын атқарады.

Adobe Premiere - бейнемәлімет өңдеу, бірнеше бейнеүзінділерден жаңадан бейнефильм құрастыру және мультимедиа, презентацияларға бейнероликтер дайындау үшін қолданылады. Adobe Premiere 6.0 нұсқасында RealNetworksRealMedia, Microsoft WindowsMedia, Apple QuickTime web-форматтары көмегімен сандық бейнемәліметтерді Интернетке шығару мүмкіндігі қарастырылған. Сонымен қатар, бұл бағдарлама Adobe компаниясының After Effects, Photoshop, GoLive секілді бағдарламаларымен байланыста жұмыс атқара алады.

Мультимедиалық оқыту бағдарламаларын дайындау үшін көп жағдайда әртүрлі HTML- редакторлар қолданылады.

HTML (Hyper Text Markup Languge) тілі мәтін, сурет, музыка, бейнемәлімет, анимация секілді ақпарат түрлерін гиперсілтеме негізінде байланыстыру үшін қолданылады. HTML-редактордың жетілдірілген MS Front Page, Macromedia Dreamweaver секілді нұсқалары бар.

Front Page редакторы MS Office бағдарламалық жабдығының құрамына кіреді. Бұл редактордың негізгі кемшілігі – шектен тыс, өте көп кодтармен жұмыс істейді.

Ал, Macromedia Dreamweaver бағдарламасы негізгі кодтарды ғана генерациялайды. Мұнда бағдарламаның визуалды мүмкіндігінің көмегімен HTML кодтарды жазбай-ақ, жобаның дизайнын тез құруға, өзгертуге болады. Dreamweaver визуалды редакторларға жататындықтан, жұмыс нәтижесін экраннан бірден көріп отыруға болады. Бұл бағдарламаның тағы бір ерекшелігі дайындалған мультимедиалық оқыту бағдарламасын тікелей Интернет желісіне шығаруға мүмкіндік береді.

1. 
   Мультимедиалық ресурстар дайындау бағдарламалары неше түрге бөлінеді?
   
2. 
   Macromedia Dreamweaver бағдарламасы мен HTML тілінің айырмашылығы қандай?
   
3. 
   Adobe Premiere бағдарламасының бейнемәлімет өңдеудегі негізгі мүмкіндіктері қандай?
   

7. 
   Мультимедиалық оқыту бағдарламаларын дайындау
   

Мультимедиалық оқыту бағдарламаларында оқу материалын студенттердiң, оқушылардың бiлiм деңгейлерiне байланысты әртүрлi құрылымдау және оны жаңа мәлiметтермен, иллюстрациялармен толықтырып отыру мүмкiндiгi қарастырылады. Иллюстрация:

• 
  мәтіндік ақпаратқа түсіндіру немесе толықтыру мақсатында қосымша кескін, сурет, дыбыс секілді басқа типті ақпараттарды кірістіру;
  
• 
  мәтіндік ақпараттың мазмұнын қосымша екінші бір мәтіндік ақпаратпен толықтыру.
  

В.Г.Казаковтың пiкiрiнше, мультимедиалық оқыту бағдарламалары әдiстемелiк зертхана, компьютерлiк графика және анимация зертханасы, бейнезертхана, дыбыс өңдеу зертханасы, жүйелiк және қолданбалы бағдарламалау зертханасы бiрiктiрiлген арнайы зертханада дайындалуы керек. Себебi, мультимедиалық оқыту бағдарламалары даралап оқытуда көп пайдаланатындықтан оның сапасы жоғары болуы керек. Және де студенттiң, оқушының танымдық iс-әрекетi көп жағдайда оның тұлғалық ерекшелiктерiне байланысты болады. Сондықтан да, мультимедиалық оқулықтарды дайындау өте күрделi және көп еңбектi қажет етедi. Сонымен қатар, мультимедиалық жобаны дайындауда жоғары деңгейдегi инструменталды бағдарламалық жабдық қажет. Мультимедиалық оқыту құралын дайындауда, әсiресе, пән оқытушысының маңызы зор. Себебi, оқытушы пәнге қатысты оқу материалын терең меңгеруiне байланысты оқулықты қалай дайындау керектiгiн жақсы бiледi. Бiрақ оқытушының өз мамандығына сәйкестi кәсiби бiлiмiмен қатар, компьютерлiк технологияларды жетiк меңгере бiлуi керек, дизайндық, сценарий құрушылық сияқты өз мамандығына қатыссыз өнердi де игеруi қажет. Мұнымен бiрге, оқытушы бағдарламалық-аппараттық құралдар және мультимедиалық оқулық құру технологиясын жақсы игеруi керек.

Осы себептен мультимедиалық жобаны дайындау бiрнеше авторларды құрайды.

Мультимедиалық оқыту бағдарламаларын дайындау кезiнде басшылыққа алатын негiзгi ұстанымдарды ескеруіміз керек.

Оқытуда мультимедиалық технологияларды пайдалану мәселесі, бiрiншiден, оқу ақпаратын ұсыну және орналастыру үшін техникалық құралға, екiншiден, оқу ақпаратына қол жеткiзу үшін компьютерлiк желiге байланысты. Сондықтан да мультимедиалық оқыту бағдарламаларын, курстарды дайындау кезiнде ескеретiн ұстанымдардың бiрi оқу материалын орналастыру және тарату болып табылады.

Жалпы, ақпараттық оқу материалын екi топқа бөлуге болады: пайдаланушының қолындағы (локальдық компонент) және оқу орталығының серверiндегi (желiлiк компонент) оқу материалдары.

Локальдық компонентке баспа өнiмдерiн, магниттiк таспадағы бейне және дыбыстық жазбаларды, лазерлiк дискiлердегi ақпараттарды жатқызуға болады.

Серверде орналасқан желiлiк компоненттердi әдiстемелiк тұрғыдан қамтамасыз ету кезiндегi ескеретiн екiншi қажеттi ұстаным оқу материалының интерактивтiлiк ұстанымы болып табылады.

Желiлiк мультимедиалық оқулықтарды ұйымдастырудың негiзi ақпараттық, телекоммуникациялық технологиялар болып саналады. Телекоммуникациялық технологиялар оқу материалын тасымалдау үшiн немесе оларға енудi ұйымдастыру үшiн қолданылады. Оқу материалдарын интернет арқылы ұсыну кезiнде пайдаланушының сервермен байланыс орнату ұзақтығын немесе байланыстың үзiлiп кетуi сияқты өзге де online-технологияның ерекшелiктерiн ескермеу оқыту процесiнiң барысын бұзады және студенттiң, оқушының қашықтан оқыту жүйесiне, өздiгiнен бiлiм алу жүйесiне деген көзқарасын негативтi түрде өзгертедi. Сонымен қатар, көбiнесе оқу материалдарын дайындау үшiн скриптiлiк тiлдер негiзiнде жұмыс iстейтiн HTML, VRML редакторлары пайдаланылса, ал, оны ұсыну үшiн Іnternet Explorer, Netscape Communicator браузерлерiнiң әртүрлi нұсқалары пайдаланылады. Сондықтан да ескеретiн тағы бiр жағдай, оқу материалын дайындау барысында бұл браузерлер қолдай алмайтын нұсқауларды қолданбау қажет. Бұл мультимедиалық оқыту бағдарламаларын дайындаудың үшiншi ұстанымы.

Кез келген оқытудың жаңа формасы, мысалы, желiлiк немесе қашықтан оқыту психологиялық және педагогикалық негiздеудi қажет етедi. Сондықтан да, мультимедиалық оқыту бағдарламаларын дайындауда білім берудің сапасына және нәтижелiлiгiне әсер ететiн психо-педагогикалық ұстанымдарды анықтау қажет.

Үлкен көлемдегi ақпарат сәйкестi тасымалдаушыны қажет етедi. Қазiргi кезде кеңiнен қолданылатын және кең тараған CD ROM технологиясы мультимедиалық курстардың қажеттiлiгiн өтеуге жарайды. Интерактивтi мүмкiндiктi мультимедиалық оқыту бағдарламалары өз құрамына әртүрлi түрдегi ақпаратты: мысалы, мәтiндi, статикалық және динамикалық графиканы, дыбыстық және бейне жазбаларды бiрiктiре отырып, студентке, оқушыға оқыту процесiнiң белсендi қатысушысына айналуына мүмкiндiк бередi. Себебi, ақпарат пайдаланушының сұранысына сәйкес берiлiп отырады. Мультимедиа технологиясын қолдану пайдаланушының ақпаратты жеке қабылдау ерекшелiгiн барынша ескеруге мүмкiндiк бередi. Осылайша, бiзге қажеттi бесiншi ұстаным шығады. Бұл - оқу ақпаратын жеке тұлғаның ерекшелiктерiн ескере отырып ұсыну ұстанымы.

Компьютерлiк технологияларды қолдана отырып оқытуда өзiндiк жұмыс негiзгi болғанымен, оқыту процесiнiң басты субъектiлерi студент пен оқытушы, оқушы мен мұғалiм болып есептеледi. Студенттiң оқытушымен бiрдей таңдау құқығы болуы сапалы бiлiм берудiң негiзi болып табылады. Жоғарыдағы принциптердi қолдану осы шарттарды сақтауға мүмкiндiк бередi.

Бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың нәтижелерi көп жағдайда пайдаланылатын мультимедиалық оқыту бағдарламаларының сапасына байланысты. Жыл өткен сайын бiлiм беру жүйесiнде оқытуға арналған мультимедиалық оқыту бағдарламаларының саны артып келедi. Оқытуға арналған бағдарламалық жабдықтарды пайдалануды талдау мынадай қорытындыға алып келедi: компьютерлiк бағдарламалық жабдықтардың педагогикалық тұрғыдан сапасының төмен болуы, бiрiншiден, оны дайындау кезiнде оқытудың дидактикалық принциптерi ескерiлмеуiне, екiншiден, оқытудың жаңа технологияларын пайдалануда дәстүрлi оқытудың әдiстерi мен формаларының қатысы ескерiлмеуiне байланысты. Яғни, оқытудың жаңа технологиялары дәстүрлi оқытуды қаншалықты деңгейде ауыстыра алады деген сұраққа бiржақты шешiм қабылдауға болмайды.

Қазiргi таңда мультимедиалық оқулықтарды оқыту процесiне енгiзудiң және тиiмдi пайдаланудың нақты педагогикалық талаптары толық айқындала қойған жоқ.

Сапалы түрде мультимедиалық оқыту бағдарламаларын құрудың алғышарты – ең алдымен олардың түрлерін ажырата бiлу. Оларды оқытатын, бақылаушы, тренажерлық, анықтамалы-ақпараттық, имитациялық, моделдеушi, демонстрациялық, оқу-ойын түрiндегi бағдарламалар деп бөлуге болады.

Мультимедиалық оқыту бағдарламаларын білім берудегі дидактикалық ерекшелiктерiне байланысты топтастыруда ғалымдар әртүрлi пiкiрлер айтады. Мысалы, Т.А.Яковлеваның келтiрген бағдарламалар топологиясында „студент-компьютер” жүйесiндегi реактивтi өзара қарым-қатынасты жүзеге асыратын бағдарлама – тренажерлiк бағдарламалар болып табылады. Автордың пiкiрiнше, мұндай бағдарламалар студенттiң компьютерлiк технологиямен жұмыс iстеу тәжiрибесiнiң жинақталуына септiгiн тигiзедi. Ал, Н.В.Василенко реактивтi iс-әрекетке негiзделген бағдарлама ретiнде бақылаушы бағдарламаларды қарастырады. Мұндай бағдарламалар қанағаттанарлықсыз нәтиже көрсеткен студентке қайталау мүмкiндiгiн бередi. Сонымен қатар, автордың ойынша, студент пен компьютер арасындағы қарым-қатынастың келесi түрi – активтi қарым-қатынаста алгоритмдiк тренажерлық бағдарламаларды пайдаланудың маңызы зор. Себебi, оларды қолдану кезiнде жауап таңдаудың және алдағы жасалатын қадамның дұрыстығы анықталады. Мұндай бағдарламалар студенттiң алгоритмдiк ойлау дәрежесiн арттырады. Активтi қарым-қатынастан интерактивтi қарым-қатынасқа өтудi жүзеге асыратын бағдарламалардың келесi типi – инструменталды оқу ортасы. Инструменталды оқу ортасының мысалы ретiнде В.В.Яворский мен О.П.Петкевичтiң қарастырған автоматтандырылған ақпараттық-анықтамалық оқыту жүйесiн келтiруге болады. Авторлардың пiкiрiнше, мұндай бағдарламалық жабдық қажеттi ақпаратты алу үшiн сұраныс жасайтын әртүрлi жас деңгейiндегi пайдаланушыларға арналған. Сондай-ақ, интерактивтi қарым-қатынастың жоғары сатысындағы бағдарламаларға Т.А.Яковлева имитациялық, модельдеушi, оқу-ойын түрiндегi және демонстрациялық бағдарламаларды жатқызады.

Дайындалатын мультимедиалық оқыту бағдарламаларының типi анықталғаннан кейiн оны дайындаудың кезеңдерiн және оған қойылатын талаптарды белгiлеу керек.

Мультимедиалық оқыту құралдарының бiрнеше ерекшелiктерi бар. Бiр жағынан атқаратын қызметiне байланысты оларды оқулық ретiнде сәйкестi түрде оқу кiтабына арналған принцип негiзiнде топтауға болады. Екiншi жағынан алғанда олар электрондық басылымдарға жатады, және оған электрондық басылымдарды топтау принциптерi қолданылуы мүмкiн. Үшiншi жағынан жасалу технологиясына байланысты олар бағдарламалық жабдық болып табылады, және оған жалпы Қазақстандық өнiм классификаторын қолдануға болады. Сондықтан да оқыту қызметiндегi мультимедиалық оқулықтарды топтауда аталған барлық ерекшелiктер қарастырылуы қажет.

Оқыту мақсатындағы мультимедиалық оқыту бағдарламаларын мынадай ерекшелiктерiне сәйкес жiктеуге болады:

• 
  мультимедиалық оқулықтың оқыту процесiндегi алатын орны мен маңызына сәйкес қызметтiк ерекшелiк;
  
• 
  құрылымдық ерекшелiк;
  
• 
  ақпараттың жинақталу ерекшелiгi;
  
• 
  оқу материалының ұсынылу формасына байланысты ерекшелiк;
  
• 
  белгiлi бiр мақсатқа арналып жасалу ерекшелiгi;
  
• 
  баспалық эквивалентiне байланысты ерекшелiк;
  
• 
  ақпараттың табиғатына байланысты ерекшелiк;
  
• 
  электрондық өнім мен пайдаланушының арасындағы қарым-қатынасқа байланысты ерекшелiк;
  
• 
  ақпараттың таралу технологиясына байланысты ерекшелiк.
  

1) Бағдарламалық-әдiстемелiк (жұмыс жоспарлары, жұмыс бағ-дарламалары);

2) Оқу-әдiстемелiк (әдiстемелiк нұсқаулар, оқу пәнiне сәйкес материалдар, курстық, дипломдық жұмыстарды орындауға арналған нұсқаулар);

3) Оқытушылық (оқулықтар, лекциялар, конспектiлер);

4) Қосымша (практикумдар, жаттығу жинақтары).

Мультимедиалық оқыту бағдарламалары құрылымы бойынша былай жiктелуi мүмкiн:

1) Бiр томды мультимедиалық басылым - бiр ғана ақпарат тасымал-дағышта шығарылған мультимедиалық басылым.

2) Көп томды мультимедиалық басылым – екi не онан да көп бөлiмдерден тұратын, әрқайсысы бөлек ақпарат тасымалдағышта жазылған, құрылымы бiрдей мультимедиалық басылым.

3) Мультимедиалық серия – мақсаты, тақырыбы, мазмұны, өрнектелуi жағынан бiрдей сериялық мультимедиалық басылымдар.

Жалпы, мультимедиалық өнімдер ақпараттың ұйымдастырылу формасына байланысты бiр шығарылымды және жинақ түрiнде бөлiнуi мүмкiн. Бiр шығарылымды мультимедиалық басылым бiр ғана шығармадан тұрады, ал, жинақта бiрнеше оқу әдебиетi жинақталуы мүмкiн.

Жалпы, материалдың берiлу формасына сәйкес оқу басылымдары мынадай топтарға жiктеледi:

1) Конфекциондық оқу басылымдары. Олар оқытудың ақпараттық қызметiн iске асырады.

2) Бағдарламаланған оқу басылымдары.

3) Проблемалап оқытуға арналған оқу басылымдары. Мұндай оқу басылымдары логикалық ойлауды жүзеге асырады.

4) Комбинациялық немесе әмбебап оқу басылымдары, яғни, жоғарыда келтiрiлген модельдердiң кейбiр элементтерiнен тұрады.

Белгiлi бiр мақсатқа арналған мультимедиалық оқыту бағдарламалары мынадай топтарға бөлiнуi мүмкiн:

• 
  оқушыларға арналған;
  
• 
  бакалавр мамандығына арналған;
  
• 
  дипломды мамандарға арналған;
  
• 
  магистрлерге арналған т.б.
  

• 
  баспа оқу құралының электронды аналогы;
  
• 
  өздiк мультимедиалық оқыту бағдарламасы – баспа аналогы жоқ электрондық құрал.
  

• 
  мәтiндiк (символдық) электрондық құрал;
  
• 
  бейнемәлiметтiк электрондық құрал;
  
• 
  графикалық электрондық құрал;
  
• 
  дыбыстық мәлiметтен тұратын электрондық құрал;
  
• 
  комбинациялық құрал болып бөлiнедi.
  

• 
  детерминирлi мультимедиалық оқыту бағдарламасы – пайдалану-шыға өзгерiс енгiзуге мүмкiндiк бермейтiн, оқу материалының мазмұнын, параметрiн тек автор ғана өзгертуге құқығы бар бағдарлама;
  
• 
  детерминирлi емес мультимедиалық оқыту бағдарламасы – оқулық параметрiн, мазмұнын, өзара қарым-қатынас әдiсiн пайдаланушының өзгертуiне мүмкiндiк беретiн бағдарлама болып бөлiнедi.
  

• 
  локалдық мультимедиалық оқыту бағдарламасы – локалды пайдалануға арналған, яғни, белгiлi бiр тиражбен ақпарат тасымалдаушы құрылғыларда дайындалған мультимедиалық оқулық;
  
• 
  желiлiк мультимедиалық оқыту бағдарламасы – телекоммуникациялық желi арқылы кез келген пайдаланушының жұмыс iстеуiне қажеттi электрондық оқу құралы болып бөлiнедi.
  

1. 
   Қажетті деңгейде мультимедиалық оқыту бағдарламасын құрудың мәселелерiн қоя бiлу, оқытудың дидактикалық мақсатын, студенттер мен оқушылардың меңгеруге тиiстi бiлiмдерiн, дағдыларын айқындау.
   
2. 
   Мультимедиалық оқыту бағдарламасы үшiн оқу материалын таңдау және талдау.
   
3. 
   Оқыту әдiсiн таңдау.
   
4. 
   Оқу материалын құрылымдау.
   
5. 
   Эксперименттiк тексеру және оны түзету.
   
6. 
   Мультимедиалық оқулықты оқыту процесiне енгiзу.
   

• 
  педагогикалық (дидактикалық, әдiстемелiк т.б.);
  
• 
  арнайы;
  
• 
  эргономикалық;
  
• 
  эстетикалық;
  
• 
  бағдарламалы-техникалық;
  
• 
  бiлiм беру деңгейi бойынша.
  

Бiрiншiден, мультимедиалық оқыту бағдарламасы мазмұны ғылыми мазмұнды болуы керек. Бұл жағдайда оқытылатын объектiлердi, құбылыстар мен процестердi шындық және виртуалды тұрғыдан модельдеу, имитациялау студенттiң, оқушының құбылыстар мен процестердiң заңдылығын өзi ашқандай сезiнуiне әсер етiп, олардың эксперименттiк-iзденушiлiк әрекеттерiн қалыптастырады. Сонымен қатар, эксперимент студенттердi, оқушыларды ғылыми-зерттеу әдiстерiне жақындата түседi.

Екiншiден, мультимедиалық оқыту бағдарламасын кез келген адамның пайдалану мүмкiндiгi болуы керек. Бұл жағдайда ұсынылатын оқу материалы, оқу-iс әрекетiн ұйымдастырудың формалары мен әдiстерi студенттер мен оқушылардың дайындық деңгейiне және жас ерекшелiгiне сәйкес болуы керек.

Үшiншiден, ұсынылған оқу материалын меңгеру қарапайымдылығы жоғары болуы керек.

• 
  белгiлi бiр пәнге байланысты дайындалған мультимедиалық оқулықтың сол пәннiң типтiк бағдарламасына сәйкес болуы;
  

• 
  оқу материалы тек берiлетiн бiлiмдi ғана емес, сол бiлiм қаралатын ғылыми саланың перспективалары мен даму тенденцияларын қамтуы керек, және жаңа теориялық, практикалық мәлiметтермен толықтырылып тұруы керек. Бiрақ, мультимедиалық оқыту бағдарламасы кәдiмгi оқулықтар мазмұнын қайталамауы керек, яғни, тақырыпқа қатысты ақпарат нақты әрi қысқа берiлуi тиiс;
  

• 
  оқу курсында оқытылатын процестер мен құбылыстар, объектiлер қасиеттерiн, ғылыми негiзделген фактiлер жиынтығын ұсынатын сандық, мәтiндiк, графиктiк, дыбыстық, бейнелiк т.б. ақпараттар мультимедиалық оқыту бағдарламасының негiзгi объектiсi болуы керек.
  
• 
  мультимедиалық оқыту бағдарламасының интерфейс құрылымы көрнекi, түсiнiктi болуы керек;
  
• 
  мультимедиалық оқыту бағдарламасындағы имитациялық, компьютерлiк модельдер оқытылатын құбылыстар мен процестердiң параметрiн, сандық мәндерiн өзгерту мүмкiндiктерiмен жабдықталуы керек.
  

• 
  берiлетiн мәлiмет мазмұны мен формасына байланысты топқа бөлiнiп, бiр-бiрiмен логикалық байланыста болатындай түсiнiктi түрде берiлуi керек; лекция мазмұнын қамтитын негiзгi; зертханалық және практикалық тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықтама, библиографиядан тұратын көмекшi; қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тiзiмдерi бөлiмдерi қамтылуы керек;
  

• 
  әрбiр экрандық кадрдың ауысу жылдамдығын пайдаланушы өзi реттеп отыруы керек. Сонымен қатар, оқу материалы 2-3 экрандық беттен артық болмауы тиiс. Егер мәтiн көлемi бiрнеше экрандық беттi қамтитын болса, онда экранда пайда болатын оң жақ тiк, төменгi көлденең жылжыту сызықтарын пайдаланушының көп қолдануына тура келедi. Мұның өзi пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледi және мәтiндi жоғары-төмен, оңға-солға жылжыта беру оның шыдамдылығына да әсер етедi;
  
• 
  берiлген бiлiмдi меңгеру мақсатында дайындалған тестiлеу сұрақтарының уақыты студенттiң, оқушының қалауына байланысты болуы керек;
  
• 
  бiр қатардағы мәтiн 62-65 таңбадан аспауы тиiс. Себебi, материалды баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемдi параққа дұрыс түсетiндей болуы керек.
  

Ал, әдiстемелiк талап оқу пәнiнiң ерекшелiктерiн, сол пәнге сәйкестi ғылым заңдылықтарын зерттеу әдiстерiнiң ерекшелiктерiн, ақпарат өңдеудiң әдiстерiн ескеру қажеттiлiгiн қамтиды.

Мультимедиалық оқыту бағдарламасы адаптивтi, яғни, студенттiң немесе оқушының оны жеке пайдалану мүмкiндiгiнiң болуы керек. Бұл жағдайда ұсынылған оқу материалын пайдаланушының жеке жағдайда қабылдау мүмкiндiгi ескерiледi.

Екiншiден, оқу материалының кешендiк визуалды деңгейi жоғары болуы керек. Бұл талапты жүзеге асыру үшiн компьютерлiк графика көмекке келедi.

Үшiншiден, интерактивтi мүмкiндiгiнiң болуы.

Төртiншiден, мультимедиалық оқыту бағдарламасы пайдаланушының интеллектуалдық потенциалын арттыруға септiгiн тигiзуi керек. Бұл жағдайда ұсынылған бiлiмге байланысты тұлғаның көрнекiлiк-образдық, теориялық ойлау дәрежесi артады.

Эргономикалық талап:

• 
  пайдаланушының тұлғалық ерекшелiктерiнiң ескерiлуiн;
  
• 
  интеллектуалдық және эмоционалдық қабiлеттiлiктi қалпына келтiру заңдылықтарының ескерiлуiн;
  
• 
  оқу мотивациясының деңгейiн жоғарылатуды қамтиды.
  

Мұнымен қатар, мультимедиалық оқыту бағдарламасының жұмысы компьютерде орнатылған операциялық жүйелерге байланысты болмауы керек, яғни, ол қажеттi шрифтермен, драйверлермен жабдықталған болуы керек.

Мультимедиалық оқыту бағдарламаларының жұмысына мына қызметтердi жатқызуға болады: пайдаланушыны тiркеу, мәлiметтердi қорғау, навигация, оқулық мазмұнына жалпы шолуды ұйымдастыру, оқу траекториясын анықтау, тестiлеу.

• 
  пайдаланушыны тiркеу қызметi пайдаланушы жөнiндегi мәлiметтi енгiзу немесе жою жұмысын атқарады;
  
• 
  мәлiметтердi қорғау қызметi оқулық мазмұны мен құрылымының бүтiндiгiн сақтайды;
  
• 
  навигация қызметi оқулық мазмұны бойынша қажеттi орынға жылжу мүмкiндiгiн береді;
  
• 
  оқулық мазмұнын қарау қызметi пайдаланушыға қажеттi тапсырмаларды орындауды, ағымдық бақылаудан өтудi талап етпей-ақ, оқулық мазмұнымен танысуға мүмкiндiк туғызады;
  
• 
  оқу траекториясын анықтау қызметi пайдаланушыға оқу материалдарын игерудi өз қалауы бойынша, тест бойынша және толықтай таңдау мүмкiндiгiн береді. Пайдаланушы өз қалауы бойынша оқу материалымен танысқысы келсе тақырыптар тiзiмiнен қажеттi модульдiң, блоктың, сабақтың нөмiрiн белгiлеу арқылы таңдай алады. Тест бойынша таңдауда пайдаланушының мультимедиалық оқыту бағдарламасындағы барлық материалдарды меңгеру деңгейiн анықтау кезiнде дұрыс жауап бере алмаған модульдер, блоктар, сабақтар енгiзiледі. Ал, толық таңдауда автоматты түрде оқу траекториясына барлық модульдер, блоктар, сабақтар енгiзiледі;
  
• 
  тестiлеу қызметiнде сұрақтар мен жауап нұсқалары, олардың орналасуы оқу курсының барлық сұрақтары жинақталған мәлiметтер қорынан кездейсоқ таңдау әдiсi арқылы берiледі. Пайдаланушы қанағаттанарлықсыз нәтиже көрсеткен жағдайда дұрыс жауап берiлмеген сұраққа еркiн өту мүмкiндiгi қарастырылады.
  

1. 
   Мультимедиалық оқыту бағдарламасындағы материал оқыту мазмұнына қаншалықты сәйкес келедi?
   
2. 
   Мультимедиа-қосымшадағы ұсынылған оқу материалы мазмұнының ашылу деңгейi қандай?
   
3. 
   Пайдаланушы мен мультимедиалық оқыту бағдарламасы арасындағы интерактивтiк қарым-қатынастың деңгейi қай дәрежеде?
   
4. 
   Қандай оқыту әдiсi пайдаланылады?
   
5. 
   Материал мазмұнының құрылымы қалай ұйымдастырылған? Студент немесе оқушы оқыту жолын өзгерте алады ма?
   
6. 
   Мультимедиа-қосымшада керi байланыс ұстанымы қамтылған ба?
   
7. 
   Мультимедиа-қосымша графиктiк, анимациялық, дыбыстық, бейнелiк ақпараттарды жоғары деңгейде ұсына алады ма?
   

Міне осындай жоғарыда көрсетiлген талаптарды қанағаттандыра алатын мультимедиалық оқыту бағдарламалары студенттердiң, оқушылардың анықтама-ақпараттық, танымдық-iзденушiлiк әрекеттерiне толық жауап бере алады.

1. 
   Мультимедиалық оқыту бағдарламасын дайындау қандай кезеңдерден тұрады?
   

түрлерін атаңыз.

3. Мультимедиалық оқыту бағдарламаларын дайындаудың ұстаным-

дары қандай?

4. Оқыту мақсатындағы мультимедиалық оқыту бағдарламаларын

қандай ерекшелiктерiне байланысты жіктеуге болады?

5. Мультимедиалық оқыту бағдарламасына қойылатын бағдарламалы

-техникалық талаптарды атап көрсетіңіз.

Медиатеканы ұйымдастыру мынадай мақсатты жүзеге асыру қажеттілігінен туындайды: оқыту сапасын жоғарылату мақсатында білім саласындағы барлық тұтынушылардың ақпараттық сұранысын қанағаттандыру.

Медиатека латынның media – орта, жиынтық деген сөзінен, гректің theke –қойма деген сөзінен шыққан. Яғни, визуалды, дыбыстық, бейнелік, телекоммуникациялық құралдардың бір ортаға жинақталуын білдіреді.

Медиатека - кітап, мерзімді басылым, дыбыстық және бейнелік таспалар, CD, DVD секілді құралдарда ақпараттық ресурстарды жинақтау ортасы. Медиатека – кітапханалар мен ақпараттық технологияларды өзара байланыстыра пайдалану. Медиатека – оқу орындарының ақпараттық инфрақұрылым орталығы.

Медиатеканы ұйымдастырудың негізгі шарттарының бірі – оқушылар мен студенттерге тек қажеттi ақпаратты жеткiзiп берудi ғана емес, олардың түрлi шығармашылық жұмыспен айналысуына мүмкiндiк туғызуы тиіс. Осыған байланысты медиатеканың қазіргі заманға сай ақпараттық технологиялармен жабдықталуы және интернетке қосылу мүмкiндiгi қарастырылған болуы керек. Медиатека құрамына тек кiтапханалық қор ғана емес, әртүрлi ақпарат көздерiн пайдаланушы орта: бейне-, дыбыстық қорлар, электрондық оқулықтар мен оқытушы бағдарламалық қамсыздандыру бөлiмi, оқу залы, телестудия орталығы, мультимедиалық лекциялар өткiзуге арналған бейнепроектормен жабдықталған оқу дәрiсханасы, бейнежазбаларды пайдалануға арналған оқу кинозалы, лингофондық дәрiсханалар, интернет-зал т.б. кiредi. Мұндай медиатеканы ұйымдастыру бiр жылдың ғана жұмысы емес, өйткенi, ол, белгiлi бiр мөлшерде материалдық шығын мен педагог мамандар ұжымының шығармашылық еңбегiн қажет етедi.

Медиатеканы әсіресе, жоғары оқу орындарында ұйымдастыру, шын мәнінде іс жүзіне асыруға мүмкін болатын процесс. Өйткені, жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық базасы кітапханалар негізінде қазіргі талапқа сай медиатекалар ұйымдастыруға толық мүмкіндік береді. Сондықтан да, кiтапханалар жоғары деңгейдегi сұранысты толық қамтамасыз ету үшiн түрлi ақпаратты пайдалануға жағдай туғызатын орталық болып қайта жабдықталуы қажет. Өйткені, көпшілікке арналған кітапханалардың басым бөлігі қазіргі күні баспа өнімдерінде (кітап, газет-журналдар) берілген ақпаратты ұсыну қызметімен ғана айналысып келеді. Визуалды, аудитивтi, аудиовизуалды ақпарат түрлерiн сол кiтапхананың немесе басқа кiтапханалардың қорынан, ғылыми орталықтардан, бейнеқорлар мен дыбыстық қорлардан компьютерлiк желiлiк байланыс арқылы алып пайдалануды жүзеге асыру үшiн медиатекалар ұйымдастырудың қажеттілігі айқындала түседі.

Медиатеканың тағы бір артықшылығы: сирек кезедесетін кітаптардың электрондық нұсқасын әлемнің кез келген түкпіріндегі кітапханалардан іздеп табуға мүмкіндік береді. Дүниежүзіне танымал әлем классиктерінің кездесе бермейтін шығармаларын әлемдік кітапханалардан электрондық нұсқасын көшіріп алып, пайдалануға болады. Ал, қандай кітапты қай кітапханалардан табуға болатыны жөнінде Интернетте орналасқан арнайы анықтамалық Web-сайттар арқылы табуға болады. Мысалы: http://www.online.ru/sp/eel/russian/ Ресей онлайн серверінен орыстың ұлы классиктері А.Блок, М.Булгаков, Н.Гоголь, Ф.Достоевский, А.С.Пушкин, Л.Н.Толстой шығармаларына қол жеткізуге болады.

Медиатекаларды ұйымдастыруды және пайдалануды кезең-кезеңмен жүзеге асыруға болады:

1-кезең:

1) Нормативтік құжаттарды дайындау (мысалы, медиатеканы пайдалану ережесі т.б.).

2) Медиатеканың материалдық-техникалық базасын құру.

2-кезең:

1) Педагогикалық процестің барлық қатысушыларына ақпараттық қажеттіліктеріне сәйкес ақпараттық қор ұйымдастыру.

2) Білім беру процесіне қатысушылардың кәсіптік, өзіндік т.б. іс-әрекеті үшін әртүрлі ақпарат көздерін пайдалануды қамтамасыз ету.

3) Медиатека базасындағы пайдаланушылардың барлық іс-әрекетінің сұранысын қанағаттандыру.

4) Медиатеканың материалдық-техникалық базасын кеңейту.

Медиатеканы ұйымдастыруда орындалуға тиісті міндеттер қатарына мыналарды жатқызуға болады:

• 
  білім мазмұнына қатысты ақпаратты жинау, өңдеу, жүйелеу және оны пайдаланушыға жеткізу;
  
• 
  компьютерлік каталог жасау;
  
• 
  мәліметтер банкін құру;
  
• 
  қажетті ақпаратты іздеп табу және оны пайдалана білу әдістемесін оқытушылар мен студенттерге меңгерту;
  
• 
  дыбыстық және бейнелік материалдар, слайдтар дайындау, программалық жабдықтар құру, олармен тұтынушыларды қамтамасыз ету.
  

1. 
   Медиатека дегеніміз не?
   
2. 
   Медиатеканы ұйымдастырудың алғышарттары қандай?
   
3. 
   Медиатеканың қызметі қандай?
   
4. 
   Медиатеканың құрамы неден тұрады?