Бастауыш сынып оқушыларын оқу мен жазу арқылы сын тұРҒысынан ойлауды дамыту технологиясы іс-тәжірибемде

Ы.Алтынсарин атындағы №204 орта мектеп

Бастауыш сынып мұғалімі Туктибаева Мира Актлеуовна
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚУ МЕН ЖАЗУ АРҚЫЛЫ СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУДЫ ДАМЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ ІС-ТӘЖІРИБЕМДЕ

Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен тығыз байланысты. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады.

Тәрбиенің сан салалы, күрделі мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы – бастауыш мектеп. Бастауыш саты – білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады. Келешекте жалпы білім алу мен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың іргетасы осы бастауышта қаланбақ. Сондықтан, оның сипаты мен мазмұны, оқытудың әдістері мен формалары қазіргі жағдайда жан-жақты талданып отыр. Өйткені, баланың жеке бас қасиеттері, оның адамгершілігінің, белсенділігінің қалыптасуы мектепке дейінгі тәрбие мен бастауыш сынып-тарда жүзеге аспақ. Оқушының рухани күш-қуаты мен ерік жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті – жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты тұлға – Ұстаз. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.

Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп, аса жоғары қастерлеп, бағалаған. «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға», «Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болады» деп айтқан. ұлы Абай. Ал чехтің педагогы Я.А.Коменский: «Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын тынымсыз жалын иесі» деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.

Конфуций айтқан екен: «Танымның үш жолы бар: ең оңайы – еліктеу, ең ащысы – тәжірибе, ең мәртебелісі - ойлау» , - деп. Сондай-ақ, СТО бағдарламасы бойынша сабақты өту кезеңдерінің де үш сатысы бар. Біріншісі – тақырыпқа қызығушылықты ояту, екіншісі – мағынаны ажырату, танып білу, үшіншісі – ой толғану.

Сын тұрғысынан ойлауда оқушы болжайды, зерттеп, қорытып, өз ойын жеткізеді, негізін ашады, сұрыптайды, талқылайды, сын көзбен қарайды, пікірін дәлелдейді, пікір алмасады, ортақ пікірге келеді, мақсатқа жетеді, өзін-өзі басқарады, топпен жұмыс істеуге үйренеді, жан дүниесін өзгертеді, ойлауды дамытады, қызығушылықты арттырады, кез келген сабақты меңгереді, оқушы өзін-өзі тәрбиелейді.

Сократ: «Біреуді бір нәрсеге иландырғың келсе, құр сөзбен уағыздама, одан да бірге әрекеттен. Дені сау бала өзінің өмір сүрген уақытындағы табиғат заңы, саясат заңы білімін онсыз да біледі. Енді оны ғылымға түсірту – мұғалімнің жұмысы» - деп ұстаздың бақылаушылық рөлін белгілеп береді.

Осы күнге дейін үйренген стратегиялардың кейбір тиімді әдіс-тәсілдерін қазақ тілі мен әдебиеттік оқу сабақтарында қолданып жүрмін. Менің өз сабақтарымда оқу бағдарламасына сәйкес бірізді, жүйелі түрде қолданып жүрген әдістерім мынадай: 

1. Қызығушылықы ояту кезеңінде «Миға шабуыл», «Зерделеу», «Ой тізбелеу сандықшасы» «Ойлану, жұпта талқылау», «Лездеме», «Тірек сөздер», т.б. Білім алушылар өткізілгелі отырған тақырып бойынша не білетіндерін жазып, сандықшаға жинақтады. Өз айтқандарын мысалмен дәлелдеді. Толық және дәлелді жауап беру талап етілді. «Лездеме» стратегиясы. Оқушылардың білімімен қатар, алғырлығын, ойының шапшаңдығын бақылау мақсатында жүргізіп отырамын. Үйге берілген тапсырма негізінде немесе жаңа сабақ жайлы не білетіндерін байқау барысында сұрақтар қойып, тез және ұтымды жауап беру керектігін ескертемін. 

2. Мағынаны ажыратуда «Түртіп алу», «Бес жолды өлең», «Негізгі идеяны суреттеу», «Кубизм», «Шығармалар кестесі», «Сөздер сөйлейді», «Түртіп алу жүйесі», «Әлемді шарлау», «Қарама-қарсы элементтер», «Блумның сұрақ қою стратегиясы», «Көп деңгейлі сұрақ», «ЖИГСО», «Логикалық тізбек» т.б.

3. Ой толғаныс кезеңінде «Венн диаграммасы», «Еркін жазу», «Семантикалық карта», «Білемін, білгім келеді, үйрендім», «Автор орындығы», «Эссе», «Пікірталас», «Зерделі сұрақ, дәлелді жауап», «Идеялар тақтасы» т.б. стратегияларды әр сабақтың ерекшелігіне лайықты қолданамын. 

«Сын тұрғысынан ойлау» технологиясының философиясын терең түсініп, әдістерін тиімді пайдаланған кездегі жеткен жетістіктерім: білім алушы өз бетінше ізденуге үйренеді, сұрақ қойып, сұрақтарға жауап беруге машықтанады, тақырыпқа жан-жақты түсінігін аңғарта отырып ынтасын одан әрі дамытуға мүмкіндік жасалады, ой идеясының ішкі астарына үңілуге, өзекті мәселені терең барлауға бағыт беріледі, ақпаратты саралауға, жүйелі жүргізуге дағдыланады, өз өміріне, қоршаған ортаға сын көзбен қарауға үйренеді, білім алушының ой-қиялының дамуына, пікір айтуына еркіндік беріледі, шыншылдық, әділдікке дағдыланады, өзгенің пікірімен санасуға үйренеді.

1. 
   Қазақстан мектебі «Оқушылардың шығармышылығын дамыту» 2003ж
   
2. 
   «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту». Бағдарлама жобасы үшін дайындалған I-ІҮ методикалық құрал, 4 - 25 шілде. 1998 ж.
   
3. 
   Интернет желісі.