Жедел пневмония
–
ерте жастағы балаларда жиі кездесетін жұқпалы
(инфекциялық) ауру. О
сы жас тобындағы сҽбилер жедел пневмониямен жиі ауырады.
Аурудың жоғарғы деңгейі бірінші жылы байқалады, ал екінші жылда бҧл кҿрсеткіш
ҥштен бірге, 3-ші жылда – ҥш есе, ал 10-14 жаста – жеті есе кем болып келеді. Ерте
жастағы балаларда бейарнамалы ҿкпе аурулары ішінде жедел пневмония 55,5% қҧрайды,
ал 5-9 жаста бҧл кҿрсеткіш 2 еседей (26%) тҿмендейді.
Этиологиясы.
Ерте жастағы балалардың этиологиялық қҧрылымына 5 тҥрлі фактор
кіреді: микробты, вирусты, микробты-паразитарлы, саңырауқҧлақты, микоплазмалы.
1. Қазіргі уақытта балалардағы жедел пневмонияның жиі кездесетін қоздырғышы –
пневмококк (20% Пфейфер гемофиласы, стрептококк) жатады. Патогенді
стафилококк грам бойынша боялмайтын теріс грам флораныңда (протей, ішек
таяқшасы, клебсиелла, кҿк-жасыл рең таяқшасы жҽне т.б.) алатын орындары ерекше.
2. Вирустар 5 категорияға бҿлінеді:
а). Микровирустар (грипп, парагрипп, респираторлы-сентициальды);
б). Аденовирустар;
в). Ішек вирустары (ЕСНО жҽне коксаки);
г). Ротавирустар (1, 2, 3 типтері);
д). ДНК – цитомегалия вирусы;
Вирустар маңызы:
1) Вирустар пневмонияның тікелей қоздырғышы болуы мҥмкін.
2). Олар тыныс алу жолының кілегей қабығы мен альвеолдардың эпителиясын бҧзып,
микробтың ҽрі қарай енуіне жол ашады.
3). Вирусты инфекция тҧрақты тҥрде тамыр жҥйесін бҧзып, микробты жҽне басқа да
инфекцияның генерализациялануна жағдай жасайды.
4). Вирусты инфекцияның сенсибилизациялау ҽсері туралы да деректер бар.
5). Респираторлы вирустар кҿп мҿлшерде гуморальды жҽне тіндік имунитетті
тҿмендетеді, сонымен қатар, агрессивтілігі мен вирулентілігін кҥшейтеді.
3. Микоплазма – микоплазмалы пневмония қоздырғышын 1944 жылы М. Итон (АҚШ)
ашқан.
4.
Pneumocyti carini
(микроскопиялық паразит, Карини пневмоцистісі).
5. Саңырауқҧлақты факторлар (кандидомикозды).
258
Ерте сҽбилік жаста аталмыш пневмония қоздырғыштары не жеке этиологиялық
фактор есебінде, немесе тҥрлі ассоциацияланған тҥрінде кездеседі: микробпен - микроб,
вируспен - вирус, вируспен - микроб, вирус - микоплазмалы, микробты - пневмоцисттік
жҽне басқалар.
Ерте жастағы балалардың пневмониясының патогенезінің ҿзіндік ерекшеліктер бар,
ол организмнің ҿзіндік реактивтілігі жҽне қарсыласуымен, бала организімінің анотомия-
лық-физиологиялық ерекшелігімен айқандалады. Ҿкпенін функциялық элементтерінің,
оның сегментерінің жеткіліксіз жіктелуі бронхтардың эластикалық жҽне бҧлшық ет
тінінің ҽлсіз дамуы, сонымен бірге ҿкпе тінінде қан жҽне лимфа тамырының болбыр
дҽнекер тканін кҿп болатындығын ескерту қажет.
Бронхтардың қорғаныс механизмдері, жыбырлағыш эпителийдің функциясы жҽне
жҿтелу реакциялары ҽлсірейді, ол тыныс жолдарында секреттің тҥзілуінің тоқтауына жҽне
онда микроорганизмдердің кҿбеюіне себепкер болады. Кҿмей кеңірдек, бронхтар салыс-
тырмалы тар, ал, кілегей қабығы қан тамырлары мен лимфа тамырларына бай, мҧрынның
кілегей қабығының сҽл ісуінен, мҧрынның тар жолынан ауаның ҿтуі қиындайды. Сондық-
тан, бала ауыз арқылы демала бастайды. Ол ҿкпенің аэрогенді инфекциялануын жеңілде-
теді жҽне тыныс алу жолдарының кілегей қабықтарының салқындауына ҽсерін туғызады.
Сҽбидің ҿмірінің алғашқы бірінші айлығында кеуде қуысынң тыныс алу экскурсиясы
ҽлсіз, ол қабырға аралық бҧлшық еттердің кҿлденең орналасуна байланысты. Егерде осы
жастағы балалар кҿп уақыт кҿлденең жағдайда болатындығын ескерсек, онда неліктен
пневмонияның пайда болуын жеңілдететін ҿкпенің артқы тҿменгі бҿлігінде қан
айналысының іркілісі болатындығы тҥсінікті болады. Ерте жаста тыныс алу бҧлшық
еттерінің нервті реттелуі жетілмеген, сонымен бірге клеткалық жҽне гуморальдық
имунитеттің жеткіліксіз болуыныңда маңызы бар.
Пневмонияның дамуына жағдай жасаушы факторлар болып тҿмендегілер саналады:
а) Эпидемиологиялық режимді сақтамау;
б) Тиімді тамақтанбау, кҥтімнің нашарлығы, кҥн тҽртібінің тиімсіздігі;
в) Баланың салқындауы немесе ыссылауы;
д) Дене шынықтырудың жеткіліксіз болуы.
Тыныс жеткіліксіздігінің пайда болу себептеріне альвеолда вентиляцияның азаюы,
альвеола-капиллярлық мембранадан газдардың диффузиясының шектелуі, периальвеоляр-
лы қан айналысының бҧзылыстары жатады. Тыныс жолдарының ҿткізгіштігінің бҧзылуы,
саңалауда кілегейдің, іріңнің, эпителийдің десквамация ҿнімдерінің жинақталуымен жҽне
ҿкпе тінінің ыдыраумен, сонымен бірге кілегей қабықтың ісінуімен (шеменімен), бронхтар
мен бронхиолалардың тарылуымен тҥсіндіріледі.
Альвеолалық вентиляцияның шектелуі альвеола қуысында экссудаттың жҽне басқа
заттардың жинақталуына, сурфактанттың жетіспеушілігіне жҽне альвеола қабырғасының
ҿзара жабысуына да байланысты болады. Тыныс жетіспеушілік жҽне циркуляторлы
бҧзылыс нҽтижесінен гипоксемия мен гиперкапния пайда болады. Гипоксемия жағдайын-
да қара-пурпур тҥсті тотықпаған (қанықпаған) гемоглобин мҿлшері азаяды. Сондықтан –
тері жамылғысы жҽне кілегей қабықтарында цианоз пайда болады. Гипоксемия жҥрек
бҧлшық еттерінің вагустық ҽсерге сезімталдығын жоғарылатады, ал, ол жҥрек
жҧмысының кҧрт ҽлсіреуіне, кейде жҥректің тоқтап қалуына дейінгі жағдай туғызады.
Козғалыс қозғыштығы, дірілдеу, кома, естен тану, гипертермия, анық бозару,
кезеңді тҥрдегі тыныс алу, тахикардия болуы мҥмкін. Гиперкапния ҽсерінен демікпе
кҥшейеді, ми тамырлары кенейеді, ми сауыты ішінің қысымы кҿтеріліп (қатты бас ауру
пайда болады) вагус жҥйесінің қозуы кҥшейеді де, брадикардия пайда болып, жҥрек
ырғағы бҧзылып, жҥректің тоқтап қалуы мҥмкін. Гиперкапнияның ҽсерінен тері
тамырлары кенейеді (тері гиперемиясы) жҥрекке тҥсетін салмақ ҧлғаяды.
Калий мен хлоридтер азаяды. Бҥйректің қан ағысының жылдамдауына байланысты
гиперкапнияның ҽсерінен газды ацидоз қосылады. Себебі, ацидоз гемоглобин мен
оттегінің байланыстылығын тҿмендетіп, оттегінің ҿкпеден тканьдерге тасымалдауын
259
тежеп, тіндегі демалыс қҧбылысын шектейді. Айтылған патофизиологиялық ҿзгерістер,
орталық жҥйке жҥйесі, жҥрек, бауыр, бҥйрек ҿте сезімтал болып келетін, оттегінің
жетіспеушілігіне ҽкеліп соқтырады. Тін демалысының бҧзылуы клеткалардың
демалыстық ферменттерінің активтілігінің ҽлсіреуіне байланысты.
Токсикоз гипоксиясымен қосылып, бала организмінің қорғаныс кҥштерін тҿменде-
теді, спецификалық иммунитетті ҽлсіретеді немесе толық тежейді. Мҥшелердегі трофика-
лық жҽне дегенеративтік ҿзгерістердің пайда болуына, эндогенді гипервитаминозға,
алмасу ауытқуларына жҽне тағы басқа бҧзылыстарға ҽкеліп, соқтырады. Жаңа туылған
сҽбилердің жҽне преморбидті жағдайы нашар балалардың иммунитеті ҽлсіз жҽне
адаптациялық қорғаныс механизмі жетілмеген болғандықтан, пневмония ҿте ауыр жҽне
ҧзақ дамитын болып келеді. Ерте жастағы балалардың ҿкпе қабынуының морфологиялық
жҽне рентгенологиялық кҿріністерінің ҽртҥрлігі тҥсіндіріледі.
Бала организмінің реактивтілік қабілетінің ҿзгерістерін жастық жҽне жекелік
ерекшеліктерімен тҥсіндіріледі.
Егер бала организмінің конституциялық-аллергиялық бейімділігі бар гиперэргиялық
реакциясы болса, туғаннан кейін-ақ жедел басталатын жҽне кҥшті динамикалық круппоз-
ды (бҿлікті, сегментті, кҿп сегментті) пневмония дамуы мҥмкін. Егерде бала организмінің
реактивтілігі ҽлсіресе, онда емшек жасындағы балаға тҽн ошақты пневмониялар жиі пайда
болады. Балалар жедел пневмониясының жіктелісі
22 кестеде
берілген.
22 КЕСТЕ
Достарыңызбен бөлісу: |
