142
ойынсыз ақыл- ойдың қалыптасуы мүмкін емес».
В.А. Сухомлинский
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жолдауында Қазақстанда тұратын барлық
этностардың тілдерін сақтай отырып,ұлт бірлігін нығайтудың аса маңызды факторы
ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл
саясаты болу керек.Егеменді еліміздің талабына сай мемлекеттік тілді меңгеру, оқыту,
қазіргі заманға сай білімді де, тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу педагогтар еншісінде.
Тәуелсіз ел тұғырына 25 жыл болып, ел өзіңдікі,жер де өзіңдікі болған кезде
болашағымыздың яғни балаларының да мемлекеттік тілге деген мәртебесін
көтеріп,болашақта бәсекелестікке еркін түсе алатын ұрпақ болу әр қазақстандықтың
азаматтық борышы десек артық айпаған болармыз.Қазіргі заманда мектепке дейінгі
мекемеде жұмыс атқаратын педагогтардың басты проблемасы – ол анық сөйлей
алмайтын,еркін қатынасқа түсе алмайтын ,өзіне –өзі сенімсіз ұрпақтардың көбейіп
бара жатқандығында.Сол проблеманың шешімін табуға апаратын тура жол -ол ойын .
Балабақашағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік
қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін күнделікті
өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс- әрекет кезіндегі тілдік қарым- қатынаста
қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.
Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл
дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы
заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр- түсін және пішінін
ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым,
түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым- қатынас жасай білуге
үйретеміз.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде педагогтың:
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
-жаңа сөздерді меңгерту;
-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет болып
саналады.
Осы аталған міндеттерді педагог үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа
алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма
жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын- баланың шын тіршілігі. Ойын
арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап
алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш жалықпайды. Ойын бала тілінің
дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала
болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты.
Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол озін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз
барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың
білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Халық даналығында «Ойнай білмеген, ойлай да білмейді», «Ойында озган, өмірде
де озады» деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың
ойынға деген құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде
143
де жалғасы береді. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің
сүйікті әңгімелері мен кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Педагог балалармен ойынды әр-түрлі формада етіп өткізуіне болады. Заттармен
ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы өтіледі. Мысалы:
«Дәл ұқсасын тауып ал», «Салыстыр және ата», « Ғажайып қоржындағы бірдей
ойыншықты тап», «Көп- аз», т.б.
Үстел үсті ойынын ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады.
Мысалы: «Суретті құрастыр», «Қандай затқа ұқсайды?», «Қай сурет тығылды?», «Бір
сөзбен ата», «Кім байқағыш», «Қиылған суреттер», «Ұқсасын тап», «Не артық?»,
«Есіңде сақта».
Ал сөздік ойын арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дұрыс жауап айтуға, сөз
мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді, «Сөйлем құра», «Жұмбақтың шешуін
тап», «Түсін мені»,«Жақсы-жаман», «Жалғастыр».
Балаларды ойынның мазмұнымен таныстыра отырып ойынға барлық дерлік
балаларды қамту және ұйымдастыра білу және еркіндік беру. Ойынды талдау, бұл
ойынның өз мақсатына жетуі, балалардың белсенділігі және олардың іс-әрекеті болып
табылады.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма-
жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры
дамып, ауызша сөйлеу машығын игереді, таным белсенділіктері қалыптаса түсіп,
ақыл-ойы өсіп жетіледі, әрі адамгершілік қасиеттер бойына сіңіреді.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін
байытуға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін
жетілдірсе, ал қарым- қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным- түсінік, мінез- құлық
әдептерін бекітуіне әсер етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса
отырып, өзіне түрлі ақпараттар алады, дүние сырын ашады.
Мектепке дейінгі тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында
баланың көңіл-күйін анықтап, психологиялық мотивтерді туындатып, жағымды мінез-
құлық дағдыларын қалыптастыру көзделеді. Психологиялық жаттығулар баланы
үлкендермен және достарымен қарым- қатынас мәдениетіне тәрбиелеп, өз пікірлерін
айтып жеткізе білуге көмектеседі. Ойын жаттығулар арқылы баланың білімділік
дағдыларын күнделікті іс-әрекетте қолдана білу мүмкіндіктері қарастырылады.
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің
үйлесімді дамуына ықпал етеді. Баланың сезім әрекетін, әсерленушілік деңгейін
анықтау үшін қолданылады.
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын,
байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің
жеке құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей
білуін анықтау, қалыптастыру. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол
ойындардан үлкен де мәнді, мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Өйткені ең
алдымен не нәрсенің болсын жөн бастар қайнар көзі болатыны белгілі. Сондықтан да
ойын бала бойындағы қандай да бір өнердің бастауы деп білеміз.
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма-
жаттығуларды қолдану үлкен нәтиже береді. Ойын арқылы балалардың сөздік қоры
