Бағыттары ІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного образования

 

989 

 

орай м.ж.д.баланың эмоционалды, әлеументті және адамгершілік жағынан дамуы тығыз 

байланысты  деген  ұғым  қалыптасады.Қазіргі  заман  педагогика  ғылым  тұрғысынан 

қарасақ  сәбидің  әлеументтік-эмоцианалды  дамуы  ол  м.ж.д  баланың  өте  күрделі 

социализациялық мәселесі.“Социализация  - әлеуметтiк ортаға баланың бейімделуінің 

күрделi,  көп  жоспарлы  процессi.  Бұл  мәдениеттену,  адамгершiлiк  құндылықтардың 

жүйелері. 

Мынадай  негізгі  мақсаттар  ерекшеленедi:Мектепке  дейiнгi  ересек  жас 

балаларының  әлеуметтiк  және  эмоцияналды  салаларының  жұмыстардың  мазмұнын 

анықтау.Балалармен  жалпы  дәстүрлер,  адамгершілік  қағидалары  туралы  ойластыру 

жене өткізу.Бала-бақшада баланың бейiмделуi қалай болады? Баланың бақшаға алғаш 

келуі ол бала организмі мен психикасы үшін өте күрделі процесс.Ол шынымен жаңа 

кезеңге өтедi, организмның дамытуы үшiн жаңа шарттар енгізіледі.Мамандар баланың 

балабақшаға бейімделуінің (адаптация) 3 негізгі түрлерін ерекшелейді: жеңiл, орташа 

және ауыры. Жеңiл бейiмделуі - балабақшаға келудің алғашқы күнінен бастап баланың 

тәбеті төмендеп, балалармен ойнауға ниеті жоғалады, бiрақ бұл бастапқы 10-20 күндей 

болады. Ата-аналар баласының бiрiншi айда кенеттен ауыратынын есте сақтауға керек, 

бiрақ ауру зардапсыз 7-10 күннен аспайтын түрде өтедi.Орташа ауырлау бейiмделуi  -

балалардың эмоционалдық кқңіл-күйі нормада (20-40 күндерден кейiн) ұзақ мерзiмнен 

астам  келедi.  Алғашқы  екi  ай  бойы  балада  тілдік  немесе  физикалық  белсендiлiктiң 

нақтылы өзгерiстерi байқала алады. Бұдан басқа, балаларда 30-40 күндерде салмақтың 

ептеген  жоғалтуы  байқалады.  Баланың  ауыр  бейiмделуi  -  (пневмония,  бронхиттер, 

құлақтың қабынуы және тағы басқалар) кедергiлермен ағатын көп ауруларда (бала көп 

жылайды,  анасынан  ажырағысы  келмейдi,  отыруға  арналған  жағдайда  ұйықтайды, 

бұғады,  мiнез-құлықтағы  табанды  өзгерiстерi  болады.  (өсу,  салмақ)  физикалық 

көрсеткiштер де, зерделi дамыту да ауыр формасы бар балалардың бейiмделулерiнде 

балабақшада кенет  баяулайды.  Егер  баланың  күйi 60  күннен  астам бiр ыңғайланбаса 

ата-аналар  шара  қолдану  керек.  Психологтар  баланың  бейiмделуiн  жеңілдету  үшiн 

бірнеше негізгі жаттығуларды қабылдауына көңіл бөлу керек. Баланы бақшаға баруға 

алдын ала әзiрлеуi, және үйрету (горшокпен қолдану қасықтар, шыны аяқ, пайдалану, 

жуыну)  өзiне  қызмет  көрсетудiң  дағдыларын  балдырғандар  сөзсiз  жасайды.  Сәбидің 

ата-аналарымен  бiрге  алдын  ала  мектепке  дейінгі  мекемеге  кiрiп-шығуы,  топ 

бөлмесімен және тәрбиешiлермен, бақшаның тәртiбiмен танысуы керек. Балабақшаға 

баласын  беретiн,  ата-аналардың  алдында  бақша  туралы  тек  қана  жағымды  сәттерді 

балаға  айтуы,  сонымен  бiрге  баланың  жанында  аз  уақыт  қалуға  мүмкіндік  беруге 

болады.Ата-анасы  баласын  бақшаның  ауласында  серуенге  шығарып  балаларды 

бақылатады.  Балабақшада  баланың  машықтануы  1-2  сағаттан  бастауға  керек,  бiр 

жұмадан  кейiн  түскi  тамақ  және  ұйқыға  қалдыруға  талаптануға  болады.  Ата-аналар 

қашан  бала  күні  бойы  қалдыруға  мүмкiн  болатынына  көз  жеткiзгенде  қалдырады. 

Сәбидің  жеке  басының  дамуы  ерте  кезеңнен  басталады.  Баланың  дамыуында  ықпал 

етуші ол бала өмірінде кездесетін жағдайлардың түгелдей дерлiк бола алады! Баланың 

даму процессiндесiнде ересектер үлкен ықпал етеді. Бiрақ баланың дамыту ортасына 

беру өз ерекшелігімен көрінеді. Баланың эмоцияналды көңіл-күйін дамытуы, баланың 

тілін  дамытуы,  баланың  психикалық  және  психологиялық  дамытуы  –  баланың  жан 

жақты  дамытуы  жанашыр  адамдардың  қатысуысыз  өте  қиын  болар  едi.  21-ғасырда 

 

990 

 

телевизор,  интернет,  реклама,  т.б.  Баланың  дамуына  әсер  етпейді  деу  мүмкін 

емес.Медия-деген  үлкен  «әлем  терезесі»  деуге  болады,  мұнда  ең  бастысы  кішкентай 

сәбилеріміздің  осы  «терезеге»  дұрыс  қарай  білуге  ықпал  ету.Сондықтан  баланың 

аналитикалық қабілеттілігі мен ойлау жүйесін дамыту. 1ден 3 жасқа дейінгі баланың 

эмоционалды  көңіл-күйінің  дұрыс  дамыту  үшiн  оның  жетiстiгiн  дәлелдеп,  үнемі 

мадақтау маңызды. 3тен 6 жастағы баланың эмоционалды көңіл-күйінің дұрыс дамуы 

әлеуметтiк белсендiлiкпен де байланысты. Бұл жас шамасында балалар әдетте сюжеттi 

-  рөлдi  ойындар  қызықты.Ойын  кезінде  әртүрлі  жағдайларда  адамдардың  қарым-

қатынасын  түсінуге  көмектеседі.  Баланың  дамуы  мектеп  жасындағы  балаларда  да  де 

жалғасады.  Балалардың  дамытудың  орталары  (спорт  орталықтары,  арт-студия) 

мамандандырылған  орта бiлiм болады.  Баланы дамытуы  үшiн орталықтың  әсері көп. 

Бiрiншiден,  баланың  өз  таңдауы,  және  сабақтан  кейінгі  эмоция  жағдайын  байқауға 

болады. Баланың психикасының дамуына ықпал ететін ол биологиялық және әлеуметтiк 

факторлар. Биологиялық фактор: (жүйке жүйесiнiң дамытуы) адам психиканың ортақ 

ерекшелiктерi, сонымен бiрге тұқым қуалаушы жеке ерекшелiктердi бұл жерде есепке 

алынады.  Әлеументтік  фактор:  баланы  қоршаған  жақындары  және  дұрыс  тәрбие 

беру.Басқа  балалармен  ойын  кезінде  баланың  эмоционалды  портреті  айқындалады. 

М.ж.д.балалар  үшін  оқу-іс  әрекетін  ұйымдасыруда  баланың  эмоционалды  көңілінің 

ықпалы зор. М.ж.д.баланың эмоционалды компоненттерін есепке алуымыз қажет. Бiлiм 

беру жолдары және әр түрлi іс-әрекет кезінде сәбидің эоционалды көңіл-күйіне ойын 

ықпал 

етеді.Эмоционалды 

компоненттiң 

функциялары 

адамның 

бағалы 

құндылықтарының  ең  маңызды  шарттары.    Психологтар  эмоция  парасатының  5 

тармағын  ерекшелейдi.  1.Сезiм,  яғни  ол  пайда  болатында  сезiмді  ажырату.  (өзін-өзі 

тану)  2,  Олар  лайықты  шеңберлерден  шықпау  үшiн  сезiммен  қарап  анықтайтын 

эмоциялармен  басқару    3.Эмоцияларды  бақылау  -  бұл  қабiлеттiлiкті  арттыру, 

тыныштық  күйiне  өзiн  келтiру.  4.Өзара  арақатынастардың  сүйемелдеу.  5.Жас 

ерекшелікке  байланыстысы  мiнездемелер:  М.ж.д.  кіші  балалар  ертегiлердiң 

кейiпкерлерiне еліктейді және қиыншылықта болысуға ниет қылады. Негізгі эмоциялар: 

ренжу,  қуану,  тынышталу,  қорқу.  3-5  жаста  құрдастарына  құштарлық  сезiмi 

дамиды.Жаңа әзiлдесу сезiмi оянады, әзiлдердi түсiнедi және әзiлдеуді жақсы көредi, өз 

эмоцияларын  баяулатып,  кез  келген  ым  арқылы  және  ымдап  сөйлесу  эмоциялардың 

сыртқы  белгiлерiн  бiлдiреді.  Негiзгi  эмоциялары:  қайғы,  ашу,  қорқыныш,  таңдану, 

қызығушылық.  тыныштық,  қуаныш.  5-6  жаста  –  мектепке  баратын  уақыттың 

жақындауын сезiнедi:біреулер үрей сезiмдерi.ал, екіншісінде қуаныш сезiмдері пайда 

болады. Негiзгi эмоциялар: қорқыныш, ашу, ыза, қайғы, таңдану, мүдде, тыныштық, ар, 

жазалау,  қуаныш,  күндеушiлiк,  жиіркенушiлiк.  Эмоционалды  көңіл-күйдің  дамытуы 

бағдарламада  осындай  3  бөлiмнен  тұрады:  М.ж.д.  баланың  эмоц  дамуында  (театр) 

сахналаудың  әсері.  Эмоциялар,  бiр  жағынан,  бала  күйiнің  индикаторлары  болып 

табылады,  екіншіден  оның  танымдық  процесстерi  және  мiнез-құлық,  логикаларына 

оның  ықыласы,  қоршаған  ортаны  қабылдауды  ерекшелiктiң  бағытталғандығын 

анықтауда  ықпал  етедi.  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  Жарлығында  бала 

тәрбиесі мен білім беру жүйесін нығайтуда баланың эмоциялы күй-жағдайына көбірек 

көңіл  бөле  отырып  дамытудың  негізгі  мәселесі  болып  қарастырылған.  Қоғамның 

дамуындағы  жеке  адамның  эмоциясы  тұрақты  нормада  болуының  қоғамға  әсері,