434
етіп, орынсыз асығыстық жауап беруіне әкеліп соғады. Алдыңғы атап өткен тұлғалық
сапалар топтағы ұжымға кіруге кедергі жасайды.
Кейбір жағдайда жағымсыз тәрбиелеу әсері ата-аналар жағынан гиперопека
түрінде көрінеді. Мұндай жағдайда балаларда тұлғаның инфантильді бітістері
қалыптасады немесе өзін-өзі жоғары бағалау және доминантты болуға бейімділік пайда
болады. Инфантильді балалар жасқаншақтығымен, тұйықтықпен ерекшеленіп, топта
“изоляцияланған” топтағыларға жатады. Социометриялық мәліметтер бойынша,
оларды таңдамайды және олар өздері де қарым-қатынас жасауға ұмтылмайды.
Өзін-өзі жоғары бағалайтын балалар жаңа ұжымға келгенде айналасындағылар
жағынан ерекше көңіл бөлуді талап етеді, көш бастаушылық позицияны алуға
ұмтылады, сондықтан да құрдастарымен әрдайым дауласып, келіспей қалады. Басқа
балаларда көбіне оларды қабылдамайды және өзінің жағдайына қанағаттанбаушылық
оларда
жағымсыз
эмоцияларды,
топтастарына
деген
қарым-қатынастың
агрессивтілігінің пайда болуына әкеледі. Бұл балалар әлеуметтік жоспарда ұзақ уақыт
бейімделе алмай, ұжыммен қарым-қатынас бекітуде қиындықтар сезінеді.
Бала өзара белсенді әрекет ететін әлеуметтік ортаның психологиялық дамуының
көзі болып қызмет ететіндігі белгілі. Индивидуалды-типологиялық ерекшеліктері,
морфо-функционалдық пісіп-жетілуінің сипаттамасы, генетикалық нышандар – мұның
бәрі оның дамуының жағдайлары болып табылады. Кейбір балаларда биологиялық
алғышарттары жалғыз болуы мүмкін. Бала ағзасының жалпы әлсіреуі, дүниеге келген
кезде жарақат алуы, балалық шақтағы аурулар және басқа да жағымсыз биологиялық
факторлар интеллектуалды дамудың кешеуілдеуіне әкеліп, оның бейімделуіне әсер
етеді.
Бейімдеушілік сабақ барысында қалыптасады және оның алдын алуға, күресуге
болады. Нашар бағаға әкеп соқтыратын бала бейімделе алмаушылығының себептері
оқу-тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастырмауда, бақылаудың мерзімді жүрмеуінде,
санитарлық-гигиеналық нормалардың бұзылуында жатыр. Бұлардың ішіндегі
негізгілер мыналар:
- жекелеген тәрбиешілердің сабақтарының сапасыздығы, жаңа материалды
тиісінше түсіндіре алмауы, бекіту жұмысының әлсіз жүруі, бала білімін есепке алудың
болмауы, тәрбиешінің тиісті дәрежеде талап етпеуі;
- тәрбиешінің өз балаларын дұрыс білмеуі, жеке жұмыстың болмауы, танымдық
қызығуын дамыта алмау;
- бағалаудағы біржақтылық;
- оқыту мен тәрбие үрдісінде сабақтастықтың болмауы;
Оқу-тәрбие ісі меңгерушісінің бұл істегі атқаратын міндеті қандай? Енді аз-кем
соған тоқтала кетейін.
Ең алдымен, әдіскер мен тәрбиешінің жұмысымен танысуы керек (үлгермеу
себептерін айқындау, біліміндегі олқылықтардың сипаты). Балалардың бейімделе
алмаушылығынның себептерін зерттеу мақсатында балаға педагогикалық басқосулар,
семинар, тренингтер өткізуі тиіс. Олардың тақырыптары: «Бейімделуі нашар және
білім беру үрдісін белсендіру», «Бейімделе алмаушылықты болдырмау және алдын алу
жөніндегі педагогикалық ұжымның іс-әрекеті» т.т. Бұл шараларда баланы зерттеудің
жалпы бағдарламасы қарастырылып, пікірлер тыңдалып, үлгермеушілік себептері
435
айқындалуы және жеке баланы оқыту мен тәрбиелеуді жетілдіру шаралары
қарастырылуы қажет. Бұл жұмыстар балабейімделе алмаушылығының себептерін
білуге, алдын алуға бағыт береді, көмектеседі.
Тәрбиешінің бейімделе алмаушылықты болдырмау жөніндегі жұмыс жүйесін зерттеу
мақсаттары: бейімделуі нашар және қиындықтың неден туындайтынын бейімделе
алмаушылықты болдырмаудың жолдарын себептерін талдау.
Тексеру жоспары мына төмендегілерді қамтиды.
1.
Ата – аналардың баламен қарым – қатынасын анықтау.
2.
Бейімделуі нашар балалардың отбасылық жағдайы:
- Тәрбиешілер мен әңгімелесу (нашар бейімделетін баланың саны және олардың
жеке білім олқылықтарының есебін жүргізуі, бейімделе алмаушылықты болдырмау
жұмысының әдістері мен түрлері);
- бірінші жарты жылдық барысындағы тәрбиешінің қойған бағаларын және
олардың нормаларға сәйкестігін талдау (бақылау жұмыстарын, балалардың
дәптерлерін, журналдағы, күнделіктердегі бағаларды талдау);
- тәрбиешінің сабақ барысында бейімделе алмаушылықты болдырмау жөніндегі
жұмысының түрлері;
- балалардың бейімделе алмаушылығын болдырмау жөніндегі әкімшіліктің іс-
әрекеті.
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМНЫҢ ОТБАСЫМЕН ЖҰМЫСЫ
Жамангарина М.А.
Карағанды «Болашақ» маңызды білім беру колледжі
Спанова А.Б.
«Kinderland» балабақшасының тәрбиешісі
А.С.Макаренконың «балаларды дұрыс тәрбиелеу-біздің өміріміздегі ең жауапты
сала.Дұрыс тәрбиелеу-бұл біздің бақытты қарттық шағымыз ,жаман тәрбиелеу-бұл
біздің келешек қасіретіміз,бұл бізідң көз жасымыз,бұл біздің басқа адамдар алдындағы
бүкіл ел алдындағы бүкіл ел алдындағы айыбымыз»деген пікірінің мағынасын түсінуге
тиіс.Өз балаңның тәрбиесін жеке өз ісің ғана деп қарамау керек,қоғам алдындапғы
азаматтық борышыңды орындау деп қарау керек.Балаларын тәрбиелей отырып ата-
аналар келешек еңбеккғерлерді азаматтарды келешек әкелер мен аналарды
қалыптастьырады,бұл істің табысты болуына олардың өздері ғана емес,тұтас алғанда
қоғам мүдделі.Айрықша реттерде,ата-аналар балаларын тәрбиелеу үшін қажетті жағдай
жасай алмаған кезде,оларға мемлекет көмек көрсетеді.Ата-аналар тәрбиенің мақсаты
мен міндеттерін ,оларды жүзеге асырудың жолдары мен амалдарын айқын түсінгенде
отбасындағы бала тәрбиесі ойдағыдай болуы мүмкін.Бұл отбасы мен балалар
бақшасындағы тәрбиелік ықпалдың бірлігін орнату үшінде қажет.(өзің ата-аналық
тілегіңнің қандай екені жөнінде өзіңе айқын есеп беруге тиістісің),-деді
А.С.Макаренко.Ол атаналар өз баласын кім етіп тәрбиелегісі келетінін,оған қанедай
сапаларды дарытқысы келетінін айқын ұғынып алуға тиіс деп атап көрсетті.Баланы
