Бағдарламасы «Метрологияның қазіргі заманғы проблемалары»

Құрастырушы аға оқытушы, магистр ________________ Искакова Д.А.

Машина жасау және стандарттау кафедрасы

«Метрологияның қазіргі заманғы проблемалары» типтік бағдарлама жоғары білімінің Республикалық және оқу-әдістемелік кеңесінің отырысының шешуімен ж. «__», бекітілген.

«Метрологияның қазіргі заманғы проблемалары» пәнінің 6М075000 – Метрология мамандығының магистранттарына арналған
20__ ж. «___»______ кафедра отырысында ұсынылған № _______ хаттама

Кафедра меңгерушісі ______________ Ықсан Ж. М.

(қолы)
Металлургия, машинажасау және көлік факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған 20__ ж. «__» __________ № ____ хаттама
ОӘК төрағасы ____________ Ахметов Ж.Е. «___»________20__ ж.

(қолы) (күні)

Факультет деканы ___________ Тоқтағанов Т.Т. «___»________20__ ж.

(қолы) (күні)

ҚҰПТАЛҒАН:

ОӘБ бастығы _________ Варакута А.А. «___»__________ 20__ ж.

(қолы) (күні)
Университет оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған

«___» ______________ 20__ ж. № _____ хаттама.

- өлшеулер, солардың бірлігін қамтамасыз ететін әдістер және құралдар туралы білу керек.

- өлшеулердің нәтижелерін өндеу әдістерді және өлшеу құралдармен жұмыс істеу, солардың метрологичлық сипаттамаларын;

- өнім сынауларын өткізу және қабылдау ережелерін істеу керек.
2 Пререквизиттер. «Метрологияның қазіргі заманғы проблемалары» пәнін зерделеу алдында оқылатын пәндер тізімі: математика, метрология, өзара ауыстырымдылықтың негіздері.
3 Постреквизиттер

«Метрологияның қазіргі заманғы проблемалары» пәнінен кейін оқылатын пәндер тізімі: өндірісті ментрологиялық қамтамасыз ету, метрологиялық қамтамасыз етудің техникалық және бағдарламалық құралдар.

4.2 Пән тақырыптарының мазмұны

Пәннің мақсаты мен міндеттері және мазмұны. Курстың себептері мен анықтамалары. Өндірістің тиімділігін арттыруда және өнім сапасын басқаруда метрологиялық қамтамасыз етудің мәні. Өнімнің өмірлік циклінің кезеңдерін метрологиялық қамтамасыз ету – «сапа ілмектері».

Метрологиялық қамтамасыз етудің негізгі міндеттері. Мамандар өнімнің өмірлік циклінің кезеңдерінде шешетін, метрологиялық қамтамасыз ету міндеттері. Өндірісті дайындауды метрологиялық қамтамасыз ету.

Метрологиялық қамтамасыз етудің ғылыми негіздері. Метрологиялық қамтамасыз етудің ұйымдастырушы негізі. Метрологиялық қамтамасыз етудің техникалық негізі. Метрологиялық қамтамасыз етудің нормативтік-құқықтық негізі.

МӨЖ (мемлекеттік өлшеу жүйесі) нормативтік құжаттары - өндірісті метрологиялық қамтамасыз етудің заңды негізі. Метрологиялық қызметтер. Кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің жәек «Метрология» РМК метрологиялық қызметтері қызметінің негізі бағыттары. ҚР Мемстандарты. Стандарттардың, техникалық шарттардың, метрологиялық ережелер мен нормалар талаптарының сақтаулуын мемлекеттік қадағалау жүзіге асыру тәртібі (РД 50 ҚР 5-94).

Өнім өңдіруді және оны шығаруды технологиялық дайындау сатысында МҚЕ талдау. Бақылау, сынау жүргізу, орау және сақтау сатыларында МҚЕ талдау. Пайдалану, техникалық қызмет көрсету және жөндеу сатыларында МҚЕ талдау. Өлшеудің стандарттық емес құралдарын метьрологиялық аттестациялау.

Өлшеуді, өлшеу құралдарының күйін және қолданылуын метрологиялық қадағалау. Өлшеу құралдарын тексеру жүргізуді ұйымдастыру және тәртібі. Өлшеу құралдарын тексеру тәсілдері. Өлшеу құралдарын тексеру, калибрлеу, реттеу және градуирлеу туралы ұғым. Тексеру сұлбалары. Өлшеу құралдарын мемлекеттік сынау. Мемлекеттік қабылдап және бақылап сынау.
4 – тақырып. Өлшеулердің әдістерін және құралдарын дайындау

Техникалық құжаттаманы метрологиялық сараптау және метрологиялық өңдеу туралы ұғым. МС және МӨ жататын өлшеу құралдарына конструкторлық құжаттама.

Ұйымдастыру және жүргізу тәртібі. Конструкторлық құжаттаманы метрологиялық бақылау. Технологиялық құжаттаманы метрологиялық бақылау. Пайдалану құжаттамасын метрологиялық бақылау. Бақылау нәтижелерін ресімдеу. Метрологиялық бақылау жүргізетін тұлғалардың міндеттері мен құқықтары.
5 тақырып. - Эталондарды және өлшеулердің үлгілі құралдарын құру

Өлшеудің ерекше құралы болып эталон табылады.

Эталон – мөлшерлерін өлшемнің басқа құралдарына беру мақсатында шама бірлігін жаңғырту және сақтау үшін пайдаланылатын аса дәл өлшем. Эталоннан шама бірлігі разрядты эталондарға беріледі, ал олардан - өлшеудің жұмысшы құралдарына беріледі.

Эталондар алғашқы, екінші ретті және жұмысшы болып жіктеледі.

Алғашқы эталон – ғылыми-техникалық жетістіктердің қазіргі деңгейінде өлшеулердің осы саласында мүмкін болатын ең жоғарғы дәлдікпен физикалық шама бірлігін сақтайтын эталон. Алғашқы эталон ұлттық (мемлекеттік) және халықаралық болуы мүмкін.

Арнайы эталон – алғашқы эталоннан бірлік мөлшерін тікелей беру қажетті дәлдікте жүзеге асырылуы мүмкін емес ерекше жағдайларда бірлікті жаңғыртуды қамтамасыз етеді және осы жағдайларда алғашқы эталон қызметін атқарады.

Ұлттық эталонды ел үшін метрология бойынша ұлттық орган өлшемнің бастапқы құралы ретінде бекітеді. Қазақстанда ұлттық эталондарды ҚР Мемстандартты бекітеді.

Халықаралық эталонды өлшемдер мен салмақтардың халықаралық бюросы (ӨСХБ) жасайды және қолдап отырады. ӨСХБ қызметінің маңызды міндеті әр түрлі елдердің ірі метрологиялық лабораторияларының ұлттық эталондарын халықаралық эталондармен салыстыру, сондай-ақ оларды өзара салыстыру болып табылады. СИ жүйесінің негізгі шамалары да, туынды шамалары да салыстырылады. Салыстырудың белгілі бір мерзімдері анықталған. Мысалы, метр және килограмм эталондары әрбір 25 жыл сайын, ал электрлік және жарықтық эталондар – 3 жылда бір рет салыстырылады.

Алғашқы эталонға екінші және жұмысшы (разрядты) эталондар бағынады. Екінші эталондардың бейнелейтін бірліктерінің өлшемдері мемлекеттік эталонмен келісіледі. Екінші эталондарды ҚР Мемстандарты, немесе мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталықтар бекітуі мүмкін. Жұмысшы эталондар бірліктің өлшемдерін екінші эталондардан қабылайды және өз кезегінде өлшемнің жұмысшы құралдарына өлшемді беру үшін қолданылады.

Екінші ретті эталон сәйкес физикалық шаманы алғашқы эталонмен салыстыру жолымен алынатын бірлік мөлшерін сақтайды. Екінші ретті эталон салыстырып тексеру жұмыстарына қажет болған жағдайда, сондай-ақ мемлекеттік эталонның тез тозуға ұшырамауы үшін жасалады және бекітіледі.

Метрологиялық арнаулылығы бойынша екінші ретті эталондардың түрлері:

Эталон-көшірме – бірлік мөлшерін жұмысшы эталондарға беруге арналған. Ол алғашқы немесе арнаулы эталонды уақытынан бұрын тозуынан сақтау мақсатында көптеген салыстырып тексерулер жасау қажеттілігі туындағанда әзірленеді. Эталон-көшірме метрологиялық арнаулылығы бойынша мемлекеттік эталонның көшірмесі болып табылады;

Салыстыру эталоны – белгілі бір себептермен бір-бірімен тікелей салыстырыла алмайтын жағдайларда эталондарды салыстыру үшін пайдаланылады;

Эталон-куәгер – мемлекеттік эталонның сақталғандығын және өзгермегендігін тексеруге және оны бұзылған кезде алмастыруға арналған;

Жұмысшы эталон – бірлік мөлшерін жұмысшы өлшем құралдарына беру үшін арналған.
4.3 Тәжірибелік сабақтардың тізімі

№1 тәжірибелік сабақтары (4 тақырыптары): Өлшеулер әдістерін және құралдарын дайындау.

Тағайындалған тақырыптар варианты бойынша қажетті өлшеулерді өткізу, құжаттаманы жинау, және нәтиже сияқты өлшеулерді өткізу әдістемені дайындау.

№2 тәжірибелік сабақтары (5 тақырып): Эталондарды және өлшеулердің үлгілі құралдарын құру

Қазіргі заманғы метрологиядағы анықтамалық және қателік.

Зертханаларда бар аспаптар мен құралдармен қажетті өлшеулерді және шамаларды өткізу.

Өлшеулер нәтижелерін алып қай жағына олар жататының белгілеу керек:

- көрсетуіне;

- дұрысталмаған нәтижеге;

- дұрысталған нәтижеге;

Мақсаты – негізгі және қосымша әдебиеттерді бақылау және өлшеу әдістері мен құралдары бойынша, жеке ережелерді және техникалық құжаттарды оқып білу, тәжірибелік сабақтарға және емтиханға дайындалған кезінде қажеттілігі бар

Магистранттардың өзіндік жұмысының мақсаты – курстың жеке тақырыптарың терең окып білу, дәріс және тәжірибелік сабақтарына дайындалу, межелік бақылауларға және емтиханға дайындалу. Курстың теориялық тақырыптары оқылғаннан кейін, тақырыптар бойынша сұрастыру жүргізіледі.

№	МӨЖ түрі	Есеп беру түрі	Бақылау түрі	Сағат көлемі
1	Дәріс сабақтарына дайындалу	Дәріс жазбасы	Оқу үрдісіне қатысу	10
2	Тәжірибелік сабақтарына дайындалу	Есептер	Сабаққа қатысуы	15
3	Тәжірибелік сабақтарына бойынша есеп беруі және оларды қорғауы	Есептер, сызбалар	Тәжірибелік жұмыстарды қорғауы	10
4	Аудитория сабағының мазмұнына кірмеген материалды игеру	СӨЖ жазбасы	СӨЖ тақырып бойынша сұрауы	20
5	Өзіндік жұмыстарды дайындалуы	СӨЖ жазбасы, сызбалар	Өзіндік жұмыстарды қорғауы	25
6	Бақылау шараларына дайындық		АБ 1, АБ 2 тестілеу	100
	Барлығы			180

1) Өлшеу құралдары, метрологиялық сипаттамалары мен оларды қалыптандыру. [2, 100-140, 3, 5, 6]

2) Эталондар және стандартты үлгілер. [2, 141-158, 3, 5, 6]

3) Қазіргі метрологияның талаптары. [1, 10-12, 2, 141-158, 3, 5, 6]

4) Метрология бойынша заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық. [5, 6]

5) Өлшеудің сынау және бақылау, оның шектеулі мүмкіндіктері. [1, 172-187]

6) Өлшеудің қарапайым және кешенді құралдары. [2, 149-157].
5 Әдебиет

Негізгі

1. 
   Жанзаков М. М. Стандарттау:[Оқулық] / М. М. Жанзақов, К. А. Мырзабек. – Қызылорда : Тұмар, 2007. – 219 б.
   
2. 
   Өзара ауыстырымдылық, стандарттау, сертификаттау негiздерi және техникалық өлшеу. Сапа менеджментi / М. Самсаев [және т. б.]. – Алматы : Бастау, 2008. – 261 б.
   
3. 
   Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Метрология, стандарт. Павлодар, 2007.
   

4. 
   Сертификаттану: Оқулық / Сағ∙адиев К., Смағулов А., Барағбаев Б., Қалиев Ё. – Алматы : РБК, 2000. – 211 б.
   
5. 
   Техникалық реттеу туралы: ҚР Заңы – Астана, 2004.
   
6. 
   Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету туралы: ҚР Заңы – Алматы, 2000.
   

Мамандықтың жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/32

6M075000 – Mетрология мамандығының жұмыс оқу жоспарынан көшірме

Кафедра меңгерушісі _________ Ықсан Ж. М. 20__ж. «___» ________