Бағдарламасы бойынша қазақстандағЫ Ұлттық консультациялар 2013 жылғы мамыр қазақстандағы БҰҰ Елдік командасы

 

35

Жаңа  күн  тәртібі  жаңа  жұмыс  орындарын  құруға,  еңбекпен  айналысудың  өнімділігі  мен 

инклюзивтігін көтеруге  шақыруы тиіс кәсіпорындарды модернизациялауға және оқыту мен 

жұмыс  істеп  жүрген  адамдар  үшін  қайта  оқыту  жүйесін  дамытуға  ерекше  көңіл  қойылуы 

тиіс.  Ауылда  тұратын  халықтың  үлесі  жоғары  елдерде  ауылдық  жерлерде  еңбекке 

орналастыруға  және  әйелдерді,  мүмкіндігі  шектеулі  адамдарды,  еңбек  мигранттарын, 

босқындар мен жастарды қоса алғанда, халықтың осал топтарының қол жеткізуіне мүмкіндік 

жасау қажет. Жұмыс берушілерді, олардың кедейліктен шығуына көмектесу үшін  халықтың 

осал  топтары  үшін  лайықты  еңбекке  мүмкіндік  берулерін  көтермелеу  керек.    Жергілікті 

деңгейде жұмыс орындары санын көбірек құру үшін кәсіпкерлікті дамыту және шағын және 

орта  бизнестің  (ОШБ)  жаңа  кәсіпорындарын  құру  үшін    мемлекеттік  қолдауды  күшейту 

қажет.  2015  ж.  кейін  жұмыс  берушілер  ұлттық  және  еңбек  кодексі  бойынша  білімге  ие 

болулары  және  жұмыс  орындарын  кемсітушілікке  жол  бермей,  әйелдер  мен  ерлердің 

еңбегіне  тең  төлемді  қамтамасыз  ете  отырып,  адам  құқығын  сақтай  отырып  және    жұмыс 

орындарындағы қауіпсіздік пен қорғауды қамтамасыз ете отырып беруі тиіс.     

Бұдан  басқа,  жаңа  күн  тәртібі  прогрессивті  болуы  керек  және  елдің  жасыл  экономикаға 

көшуіне  байланысты  еңбек  рыногындағы  өзгерістерді    алдын  ала  болжаулары  тиіс.  ХЕҰ 

бағалауы бойынша, мұндай көшу кейбір дәрежеде ең кем дегенде жұмыс күшінің жартысына 

немесе      1,5  млрд.  адамға  әсер  етуі  мүмкін

39

.  Бұл,  жаңа  жасыл  салаларға  көшумен 

байланысты  көптеген  адамдар  дәстүрлі  салалардағы  жұмыс  орындарын  жоғалтады.    Өз 

кезегінде,  өнеркәсіптің  жаңа  салаларында  жаңа  жұмыс  орындары  құрылатын  болады.  Бұл 

жаңа дағдылар талап етіледі дегенді білдіреді.  

 

Жасыл  экономика:  Ғаламдық  масштабта  қоршаған  ортаның  жай-күйі  мен  табиғи 

ресурстарға өсіп келе жатқан жүктеме  жасы экономикаға көшу  маңызының одан сайын арта 

түсуімен шарттасады. Рио+20 шеңберінде инклюзивті тұрақты даму мен кедейлікті қысқарту 

контекстінде жасыл экономикаға көшуді жылдамдату туралы жаңа келісімге қол жеткізілді.  

Нәижесінде, бірқатар елдерде жасы экономиканы ілгерілетуге бағытталған жаңа бастамалар 

жасалуда. Мұндай бастамалар мынадай үш есе әсерге: 1) экологиялық таза технологияларды 

пайдалануға және энергияның баламалы көздеріне біртіндеп көшуге; 2) басқаруды жақсарту 

мен  табиғи ресурстарды  барлауды  қысқартуға;              3)  халықтың  кедей  және  осал  топтары 

экономиканы  «жасылдандыруға»  күш  салудан  пайданы  ең  соңғы  кезекте  алмауын 

қамтамасыз  етуге.  Жасыл  экономика  жұмыс  орындарын  құруы,  экологиялық  таза 

технологияларды  енгізуге  және  әсіресе  олар  өте  жоғары  болып  табылатын  жергілікті 

жерлерде экологиялық тәуекелдерді төмендетуге тырысуы тиіс. Міндеттер тұрғысынан алып 

қарағанда бұл бағыт мынадай аспектілерді қозғауы мүмкін: 

 

·  Өндірістің  энергияны  көп  қажетсінетін  құрылымдарын  экологиялық  анағұрлым 

қауіпсіз 

және 

тұрақты 

өндірістік 

процестерге 

трансформациялау 

(СО2 

шығарындылары мен табиғи ресурстарды пайдалануды төмендету үшін); 

·  Экологиялық таза технологияларды беру мен пайдалануды;  

·  Ірі  кәсіпорындар  мен  МСБ  корпоративтік  әлеуметтік  жауапкершілігін  (олар 

экологиялық және әлеуметтік жауапкершілікте болуы үшін);  

·  Жасыл  өсім үшін  ғылыми  зерттеулер  мен  әзірлемелерді  (инновация  мен  жасыл өсім 

стратегиясына инвестициялар). 

 

Қазақстан  «Жасыл  көпір»  бастамасын  қолға  ала  отырып,  Еуропа  мен  Азия-Тынық  мұхит 

аймағында  жасыл  экономиканы  ілгерілету  үшін  бағытталған    жасыл  экономикаға  жолына 

қарай  қадам  жасады.  Жасыл  экономика  стратегиясы  шеңберінде  елде  су  ресурстарын 

басқару  мен  энергиялық  тиімділікті  көтеру  сияқты  Қазақстанның  анағұрлым  маңызды 

                                                         

39

 ХЕҰ Бас директоры 

Гая Райдердің мәлімдемесі. БҰҰ Жаңалықтар орталығы: 

http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=44169#.USsx746PCiV

 

 

 

36

мәселелерін  қоса  алғанда,  барлық  басым  салар  үшін  ұлттық  жасыл  өнімнің  тұтас  жоспары 

әзірленетін  болады

40

.    Бұл  бастама  Рио+20  шеңберінде  жасыл  өсудің  мысалы  ретінде  

көтерілген болатын және ол басқа елдер үшін жасыл өсудің моделіне айналар деген үміт бар. 

Сонымен  бірге,  ғаламдық  оқиға,  оның  барысында  бүкіл  елдер  Қазақстанға  жиналатын 

ЭКСПО-2017 болашақтың энергиясына арналады. ЭКСПО шеңберінде энергетика саласында 

соңғы  технологиялық  жетістіктер  ұсынылады  деп  болжамдалуда  және  бұл  іс-шаралар 

тұрақты  даму  саласында  шешім  қабылдауға  жол  салуы  тиіс.  Осылайша,  жаңа  күн  тәртібі 

дамыған және дамып келе жатқан елдер арасында білім алмасуға көмектесуі және осы салада 

инновация енгізуге жәрдемдесуі тиіс.  

 

Азық-түлік  қауіпсіздігі Консультациялар барысында Қазақстан үшін басымдықтардың бірі 

ретінде ұсынылды. Бұл бірінші кезекте - ғаламдық проблема. Сегі адамның біреуі созылмалы 

түрде  тойып  тамақ  ішпе  алмаудан  зардап  шегі  отырған  әлемде  азық-түлік  қауіпсіздігімен 

байланысты  проблемаларды  шешу  үшін  шұғыл  шаралар  қажет.  Ғаламдық  деңгейде 

ауылшаруашылығының өнімділігі қаржыландырудың жеткіліксіздігінен және зерттеулер мен  

әзірлемелердің  деңгейінің  төмендігінен  азайып  отыр.  Халық    санының  мұндай  позитивтік 

өсімі  кезінде  ағымдық  азық-түлік  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  үшін  күш  салу  жеткіліксіз. 

Сол  сияқты  тауар  тұтыну  тренді  мен  жерге  қол  жеткізуде  сыни  тепе-теңсіздік  байқалады.  

Қазақстан әлемде аумағы бойынша 9-орында тұр және дүние жүзі бойынша бидай өндіретін 

алдыңғы  қатарлы  ел  болып  табылады.      Мұнда  сол  сияқты,  күріш,  арпа  және  қант 

қызылшасы    басқа  маңызды  дәнді  дақылдар  өсіріледі.  Ел  тек  өзінің  ішкі  рыногын  ғана 

қамтамасыз  етіп  қоймайды,  сонымен  бірге  қосалқы  аймақтағы  елдердің  бәріне  жеткізілімді 

жүзеге  асырады  және  арпа,  сұлы,  жүгері  және  күріш  өсіріледі;  бұл  өнімдер  Орталық  Азия 

рыногына жеткізіледі және өндірілетін өнімді бүкіл әлем бойынша экспорттайды. Халықтың 

қалалық  жерлерге  шоғырлану  үрдісінің  күшейіп  отырғандығынан  ауыл  шаруашылығын 

қолдайтын  еңбек  ресурстары    барған  сайын  азайып  келеді.    Консультациялар  барысында  

табиғи түрде жергілікті жерлерде өсірілетін көкөніс көлемі айтарлықтай қысқарғаны аталып 

өтті  және  консультацияларға    қатысушылар  тамақ  өнімдерін  өндіруде  тыңайтқыштар  мен 

химикаттар  пайдалану  бөлігінде  өндіріс  стандарттарының  сақталмауына  алаңдаушылық 

білдірді.  

 

Ғаламдық масштабта азық-түлік қауіпсіздігін мынадай екі жақтан қарау маңызды:    

1)  Жұмыс  орындарын  құруға  көмектесетін  ауылшаруашылығы  секторын  қолдау, 

ауылшаруашылығы  дәнді-дақылдарын  әртараптандыру  саудаға  жәрдемдесетін 

болады;  

2) Азық-түлікті бөлу арнасын кім көбірек зәру болса соның пайдасына қарай жақсарту 

және тамақ өнімдерін шығарып тастауды азайту. 

 

Бұл ретте,  климаттың өзгеру салдарын, сол сияқты басқа  экологиялық өзгерулердің, содай-

ақ басқа азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін маңызды фактор болып саналатын жер 

ресурстарының  азғындануы   салдарларын    ескеру  қажет.    Азық-түлік  қауіпсіздігі  ғаламдық 

деңгейде  климаттың  өзгеру  салдарын  жұмсарту  мен  бейімделу  жөніндегі  ұжымдық 

шараларға,  сол  сияқты  азғындыққа  ұшырау  процесін  кейін  қайтаруға  байланысты  болады, 

сондықтан  азық-түлік  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  экологиялық  тұрақтылық  пен  адамның 

тіршілік  әрекеті  арасындағы  байланыстырушы  болып  табылады.    Экономикалық    тұрғыдан 

алып  қарағанда  ауылшаруашылығы  саласын  айтарлықтай  оңтайлы  технологиямен 

қамтамасыз  етуге,  ауа  райын  болжамдауды  дамытуға,  сондай-ақ  ауылшаруашылығы  үшін 

сақтандырудың тиімді жүйесін жасауға ерекше көңіл бөлу қажет.  

                                                         

40

 

Стратегияны 2013 ж. тамызға қарай әзірлеу жоспарланып отыр