12
Кеңестік Қазақстанда 84 тақырыпта құжаттар мен материалдар, хаттар мен
естеліктер жинақтары баспадан шықты. Орысша дайындалған бұл кітаптардың
сегізі ғана қазақшаға аударылып басылды.
1991 жылдан жарық көре бастаған «Қарқара айбаты»(Археография, 1991),
«Қазақ қалай аштыққа ұшырады»(Археография, 1991), «Алаш-мирас»
(1991,1993), Т.Кәкішевтің «Сәкеннің соты. Құжатты хикая» (Археография,
1994), «Кенесары Қасымов бастаған қазақ халқының ұлт-азаттық
күресі»Кенесары Қасымов бастаған қазақ халқының ұлт-азаттық күресі»
Археография, 1995, орыс тілінде),С.Байжан-Ата мен Қ.Исабайдың«Қажыға
барған қазақтар» (Археография, 1996), А.Кәкеновтің «Сәкен шындығын
діттегенде
немесе
НКВД
құжаттары
шерткен
сыр»
(Ақмола,
1996),С.Мұхтарұлының
«Кәмпеске»(Археография,1997),
Т.Рысқұловтың
шығармалар жинағының 3-томы (Археография, 1998), «Қаһарлы 1916
жыл»(Археография), т.б. жинақтардан қазақтың төл және жаңа археографиясы
бастау алды.
Архивтану(лат.archіvum) Архив – тарихи маңызы бар құжаттар сақталатын
мемлекеттік арнаулы мекеме. Мекемелердің ескі құжаттарын сақтайтын бөлімі
немесе жеке тұлғаның өмірі мен қызметіне байланысты жинақталған
жәдігерлер жиынтығы да архив деп аталады.
Жазба деректерді жинастырып сақтау ісі тұңғыш рет Мысырда, Қытайда,
Ежелгі Грекияда, Римде, тағы басқа елдерде мемлекеттік дәрежеде қолға
алынды.
Қазақ
жеріндегі
алғашқы
мұрағатБөкей
ордасында
ашылды.Қазақстандағы архив жүйесі (республика, салалық, аймақтық т.с.с.)
негізінен ХХ-ғасырдың 20-30-жылдары қалыптасты. Ұлттық архив ісінің
бастауындаА.Байтұрсынов,С.Сейфуллин,М.Жолдыбаевсынды
мәдениет
қайраткерлері тұрды.
Мемлекеттік архив 1921-38 жылы Қазақ АКСР-і Халық ағарту халкоматының,
1938–58 жылыҚазақ КСР-іІшкі Істер халкоматының қарамағында болды, 1958
жылдан Министрлер кеңесіне бағындырылды. Облыстық, аудандық архив
жергілікті әкімшіліктерге қарады. Архив қызметінің басты бағыттары: қор
жинақтау, құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету, қор құрамын зерттеп
жүйелеу, ғылыми анықтамалар мен көрсеткіштер жасау; құжаттарды
пайдалануды ұйымдастыру және жария ету. КСРО дәуірінде архив социализмді
дәріптеудің идеологиялық құралы болды. Республикадағы барлық құжаттар
айналымының 10%-ға жуығы коммунистік құндылықтар тұрғысынан мұқият
сұрыпталып, мемлекеттік сақтауға – архивке жинақталды. Құжаттардың
біржақты іріктелуінің салдарынан Қазақстанның шынайы тарихын бейнелейтін
аса бағалы деректер архивке түспей, біржола жойылып отырды. Ал архив
қорындағы құжаттардың басым бөлігі түрлі жасанды шектеулер қою арқылы
зерттеушілерге берілмеді.
Қазіргі архивтерде дәстүрлі қағаз құжаттардың түпнұсқаларымен және
көшірмелерімен қатар фото-киноматериалдар, дыбыстық және бейнежазбалар,
ақпараттың барлық жәдігерлер түрлері сақталады. Архивтерде мәңгілік
мерзімге сақталып, қорғалатын тарихи деректер – мемлекеттің ішкі-сыртқы
13
жағдайы, экономика, саяси-идеология қатынастары туралы құжаттарұлттық
байлықтыңбір бөлігі болып табылады. Тәуелсіз Қазақстан архивінің қызметіне
халықаралық байланыстардың артуы оң ықпалын тигізіп отыр.
Музейтанумузей ісі мен тарихын, оларды ұйымдастыру мен қызметтер
жүйесін, әдістемесін зерттейтін ғылым саласы. Музейтану термині ХІХ
ғасырдың екінші жартысында ғылыми айналымға енді. Музейтану арнайы пән
ретінде музей ісінің теориялық және тәжірибелік, ғылыми-әдістемелік
негіздерін жасайды, музей ісіндегі тарихи-ғылыми, танымдық тәжірибелерді
қорытындылайды.
Музейтануда
археологиялық,
этнографиялық,
өнертану,
палеография,
нумизматика, жаратылыстану ғылымдарының зерттеу әдістері кеңінен
қолданылады. Музейтану ғылыми пән ретінде: музейтану теориясы,
музейтанудың тарихы мен тарихнамасы, музейлік деректану методологиясы,
музей педагогикасы, т.б. құрылымдарға бөлінеді. Музейтанудың теориялық
тұрғыдан зерттелуіне ХХ ғасырдың 50–60 жылдары чех ғалымдары И.Неуступ-
ный, И.Бенеш, поляк ғалымы В.Глузинскийлерүлес қосты.1977 жылы өткен
Халықаралық музейлер кеңесінің 11-конференциясында Халықаралық
музеология комитеті құрылып, іргелі ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу
жолға қойылды.
Палеография. Көне заманда пайда болып, бізге дейін жеткен жазу өнерінің
үлгілерін зерттейтін ғылымды палеография деп атаймыз. Көне жазуды оқу
арнайы дайындықты қажет етеді. Әсіресе текстегі қысқартуларды қалпына
келтіру ғалымдарға үлкен қиыншылық тудырады. Орта ғасырлық латын
мәтіндерінде 15000-ға жуық қысқартулар болған. Кез келген көне жазбаларды
оқу үшін сол замандағы халықтың тілін білу керек. Сондықтан палеография
көне түркі, грек, латын, словян сияқты арнайы бағыттарға бөлінеді.
Еуропаға қағаз тек қана XV ғасырда ғана белгілі болды. Оған дейін әр халық
жазу үшін әртүрлі материалдарды пайдаланды.
Пергамен, қайың ағашының қабығы , ағаш тақтайшалар, дымқыл қыш
тақташалар сияқты заттар адамның қажетіне жарады. Осыған байланысты
Мысырдағы көне жазбаларды оқу үшін палеография қанатының астында
папирология бағыты пайда болды.Ніл дариясының алқабында табылған
көптеген көне жазбаларда көршілес халықтардың тарихынан сыр шертетін
деректерде кездеседі.
Тастағы, қабырғадағы жазуларды зерттейтін палеографияның саласын
эпиграфика деп атаймыз. Бейіт басында қойылған ескерткіш тастардағы тау
шатқалындағы тас тақталарда, түрме камераларының қабырғасына жазылған
жазулар тарихшыларға мол мағлұмат береді. Мәселен XIX ғасырдың аяғында
Алтай тауының маңынан табылған көне түркі руникалық жазбалар қазақ
тарихына қаншама құнды деректер берді. Эпиграфика ғылымының болашағы
зор.
Библиография(көне грекше:bіblіon– кітап жәнекөне грекше: drapho – жазу)–
баспа өнімдері жөнінде ақпараттық мағлұмат беріп, оларды жүйелі
насихаттайтын ғылыми-практикалық қызметтің бір саласы. Ол кітаби
Достарыңызбен бөлісу: |
