9
айналысқандығы. Ол соңғы 20 жыл көлемінде осы сала бойынша 2 ғылыми
монография, «Қазақстан тарихының деректанулық негіздері» атты оқу
құралын, 100 жуық теориялық және проблемалық мақалалар жазып, осы
еңбектері арқылы деректанудың ана тіліміздегі ұғымдары мен терминдерін
қалыптастыруға, тарихымыздың өзегінқұрайтын ұлттық деректерімізді танып
білуге, деректану білімінің қалануына зор үлес қосты.
Орыс тілінде өткен ғасырда деректану пәні бойынша көптеген оқулықтар
жарық көрді. Олардың барлығына бірдей тоқталудың реті жоқ қой деп
ойлаймыз. Оның үстіне ол оқулықтар орыс тарихының ыңғайына қарай
жазылған. Дегенменсоңғы жылдары жарыққа шықан бірлі жарымына тоқтала
кеткенімізді жөн көрді. Солардың бірі Реседің Данилевский И.Н., Кабанов
В.В., Медушевская О.М., Румянцева М.Ф.сияқты бір топ ғалымдары 2004
жылы жазған,701 беттен тұратын көлемді «Источниковедение: Теория.
История. Метод. Источники российской истории»деп аталатын оқу құралы.
Бүгінгі таңда гуманитарлық ғылымдарды бір-бірімен жақындастыруға
талпынуда. Қазіргі эпистемологиялық ахуал полиметодологизмнің күшейуімен
сипатталады.
Сіздерге ұсынылғалы отырған кітаптің концепциялық негізінетарихи дерек
барлық
гуманитарлық
ғылымдарға
ортақ
объект
екендігі.Авторлар
деректанудың әдіснамалық проблемаларына ерекше көңіл аударады. Деректану
барлық қоғамтану пәндерін интеграциялайтын пән ретінде қарастырылады.
Келесі
оқу
құралдарының
авторлары
Мәскеу
униерситетінің
профессорыГоликовАндрейГеоргиевичжәне
сол
университеттің
доцентіКругловаТатьянаАлександровнаөздерінің ұзақ жылдароқыған дәріс
материалдарыныңнегізінде2000 жылы464 беттен тұратын «Источниковедение
отечественной
истории»деп
аталатын
оқу
құралын
жариялады.
Кітапоқырманды Ресейдің Х-ХХІ ғасырдың басына дейінгі аралықтағы
жазбаша деректерімен, олардың эволюциясымен таныстырады. Онда жазбаша
деректердің маңызды кешендерініңжүйелі түрдегі шолуы, деректерді іздеп-
табудыңжәне оларды талдаудың әдістері талқыланады. Оқу құралы тек орыс
тарихының деректерін зерттеуге арналғанмен, ондағы ақыл-кеңестер қазақ
тарихының деректерімен жұмыс жасау барысында тигізер пайдасы мол.
Деректану ғылымыныңбарлық гуманитарлық ғылымдарға ортақ екендігін
дәлелдеуге тырысқан Ольга Михаиловна Медушевская. Ол 1977 жылы
деректанудың теориялық мәселелерін зерттеуге арналған оқу құралында
«дерек» пен«дереккөз»деген ұғымдарға анықтама береді.Ол кісінің тағы бір
ашқан жаңалығы Ресей студенттерін шетел тарихының деректерімен
таныстыруы.
Әдебиет
Атабаев Қ.Қазақстан тарихының деректанулық негіздері. Оқу құралы. Алматы.
Қазақ университеті.2002. – 302 б.
10
Медушевская О.М.Теоретические проблемы источниковедения: Учеб. пособие.
– М., 1977.
Голиков А.Г., Круглова Т.А.Источниковедение отечественной истории: учеб.
пособие для студ. высш. учеб. заведений /. – 2-е изд., стер. – М.: Издательский
центр «Академия», 2008. – 464 с.
ДанилевскийИ.Н.,
Кабанов,В.В.,
Медушевская,О.М.,
Румянцева.М.Ф.
Источниковедение: Теория. История. Метод. Источники российской истории
Издательство:РГГУ,2004. – 701 с.
2.АРНАЙЫ ТАРИХИ ПӘНДЕР
Жоспары
1.Арнайы пәндер түсінігі.
2.Деректердің зерттеу техникасынқарастыратын пәндер.
3.Деректанудың жалпы мәселелерін зерттейтін пәндер.
1. Арнайы пәндер түсінігі
Деректану кешенді ғылым.Оның өзінің арнаулы пәні бар, бірнеше салалары бар.
Деректану ғылымы дамуының әр кезеңінде пайда болған пәндер еншісін алып,
көпшілігі өз алдына пән болып қалыптасты. Арнайы пәндер екі топқа бөлінеді.
Алғашқы топқа жататындар негізінен әртүрлі деректердің зерттеу техникасын
қарастырады, ал келесі топтағылар деректанудың жалпы мәселелерін зерттейді.
Біріншісіне археография, генеалогия, архивтану, палеография, тарихи
метрология, эпиграфика, папирология, хронология, текстология жатады.
2. Деректердің зерттеу техникасын қарастыратын пәндер
Бірінші топқа жататын алғашқы пәнДипломатика. Сөздің түбірі «диплом»
термині, көне Римде заңнамалық актілерді осылай атаған. Бұл терминді ғылыми
айналымға XVII ғасырдың эрудит-тарихшысы Мобиллион кіргізген. Орта
ғасыр заманында заңнамалық актілер өздердіңтуынұсқасын анықтау өзекті
мәселеге айналды. Оны анықтаудың бірнеше әдістерді пайда болды Сол
заманның қажеттілігінен туындаған дипломатика ғылымы дами келе тек қана
жеке басқа байланысты актілерді зерттеп қоймай, шаруашылық және саяси
келісім-шарттарды да тексеретін болды. Егер әр заманның заңнамалық
актілерінен өзімізге қажетті ақпарат алатын болсақ,дипломатика пәннің
тарихшыларға берері мол. Сонымен дипломатика пәні заңнамалық
актілердің пайда болуын, оның мазмұнын, түрін анықтайды.
11
Археография– тарихи актілер мен құжаттарды, қолжазба деректерді
жинаудың, сипаттаудың және жариялаудың теориясы мен тәжірибесі
жөніндегі ғылым саласы.
Археография түркі халықтарының, оның ішінде қазақтардың мәдениет
тарихында өзіндік орны бар, ол бұдан көп ғасыр бұрынғы қолжазба кітаптар
дәуірінен, көне ауыз әдебиеті үлгілерінің, шежірелердің қағазға түсірілуінен,
ХІ-ХІІ ғасырлардағы «Қорқыт ата» кітабынан, «Оғыз–нама»тарихи дастанынан
бастау алады.
ХІІ ғасырдан бастап Бұхара, Самарқан, Хорезмдебилеушілердің жеке
пәрмендері мен мемлекеттік маңызы бар құжаттарының жинақтары шығып
тұрған. ҚазақстандаХҮ ғасырдан бері ханжарлықтары мен билер кеңесінде
қабылданған ережелерді көбейтіп көшіру, жер-жерге тарату дәстүрі орын алды.
ХҮІІІ ғасырдың бас кезіндеТәуке ханныңпәрменімен қазақтың тұңғыш заң
ережесі – «Жеті жарғының»көбейтілген даналары елге кеңінен таратылғаны
белгілі. Мұндағы мақсат – аса маңызды құжаттарды халыққа дер кезінде
жеткізу ғана емес, оларды болашақ ұрпақтарға сақтап қалу ниеті де көзделді.
Ғалымдардың мақсатты түрде жинап-жүйелеген тарихи маңызды мұралары
ХІХ ғасырдан бері жаңа сипаттағы Археографияға – баспа кітаптар шығаруға
негіз жасады. Алғашқы жинақтар фольклорлық, тарихи-этнографиялық
шығармалар
болды
(И.Н.Березиннің
«Түрік
хрестоматиясы»
(1876),Ы.Алтынсариннің «Қазақ хрестоматиясы» (1879), В.В.Радловтың
«Қырғыз хрестоматиясы» (1883) т.б. Қазақстан тарихына байланысты мұра-
ларды іздеу, жинау, зерттеу, жеке құжаттарға ғылыми сипаттама мен
түсіндірмелер жазып, баспадан жинақтар түрінде шығару ісі ХХ ғасырда
кеңінен қолға алынды.
Отандық
археографияның
бастауында
қазақ
ағартушылары,
қоғам
қайраткерлері,тарихшы-ғалымдарА.Байтұрсынов,С.Ас-
пандиаров,С.Сейфуллин,М.Жолдыбаев,С.Меңдешев,О.Исаевтар
тұрды.
Қазақстан
археографияның
дамуында
Е.Бекмаханов,С.Бейсембаев,М.Қозыбаев,Х.Сейітқазиева,
Ш.Я.Шафиро,С.Байжанов,Т.Б.Митропольская, М.Қайырғалиев т.б. зор үлес
қосты.
Археографиялық жинақтарды дайындап шығаруда Қазақстан Республикасының
Орталық мемлекеттік архиві жетекші қызмет атқарды. Кеңестік дәуірде мол
архив қорларының болмашы бөлігі ғана жарық көрді. Өкініштісімарксизм-
ленинизм методологиясына сәйкес келетін құжаттарды ғана жариялауға рұқсат
берілді. Көп ретте құжаттар қысқартылып, саясатқа қарсы тұстары контекстен
алынып тасталып, мазмұны қатал цензурадан өткізіліп, біржақты қасаң
түсіндірмелермен жабдықталып, жарияланды.
КСРО кеңістігінде орныққан «ресми тарихтың» арнасынан шықпаған бұл
басылымдар қазақтың болмысын ашуға, ұлт өміріндегі күрделі құбылыстарды
көрсетуге ниеттенбегендіктен оқырмандарына халықтың шынайы тарихын
зерделеуге мүмкіндік бермеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
