Мал қорасын желдетуді санитариялық-гигиеналық бағалау

Алынған нәтижелерді талдай отырып, желдету бойынша микроклимат көрсеткіштеріне санитариялық-гигиеналық баға беру:

- қораның берілген типі үшін ылғалдылық (салыстырмалы) көлемінің нормативтік көрсеткіштерге сәйкестігі;

- берілген ылғалдылық деңгейінің микроклиматқа, температураға және газдық құрамға қаншалықты әсер ететіндігін, қай бағытта олардың өзгеруі мүмкіндігін бағалау;

- алынған микроклимат көрсеткіштерінің жануарлардың өнімділігі мен денсаулығына әсерін болжау;

- алынған теріс көрсеткіштерді жою бойынша нұсқаулар.

Жылдың әртүрлі кезеңінде және әртүрлі ұстау жүйелерінде мал қораларында қолайлы температуралық – ылғалдылық тәртібін жасау ең алдымен қораның жылулық тепе – теңдігін есептеу арқылы шешіледі. Бұл деректер әсіресе жылу берілмейтін қораларда ауа алмасуды түзетуді табысты жүзеге асыруға, кейбір қоршау конструкцияларының сапасын анықтауға, жылыту қондырғыларын таңдауға көмектеседі және олардың санын есептеуге мүмкіндік береді.

Бұл бөлімде келесі сұрақтарды ашып көрсету керек:

- ауыл шаруашылығы малдарының организмінде жылу тепе – теңдігіне әсер ететін негізгі физикалық факторлар;

- қорада жылу жетіспеушілігінің немесе артықшылығының санитариялық-гигиеналық мәні;

- мал қораларындағы жылу көздері және олардың қора микроклиматын қалыптастырудағы мәні;

- мал қораларындағы ауаның салқындауына әсер ететін факторлар;

- қораның жылу тепе – теңдігі және оған әсер ететін шарттар..

Қораның жылу тепе – теңдігін есептеу формуласы

Теңдіктің оң жағы – қорадағы жылудың жалпы шығыны

мұнда

Q_ж - жануарлардың жылу бөлуі , ккал/сағ, № 1 кесте бойынша анықталады;

G – бір сағатта қорадан шығатын және қораға енетін ауа көлемі, кг;

0,24 – 1 кг ауаны 1(С) жылытуға қажетті жылу мөлшері, ккал/кг;

 K F – қоршау конструкцияларына кететін жылу шығынының жиынтығы (кг/м²/град.):

K – қоршау конструкциялары арқылы берілетін жалпы жылудың коэффициенті;

F – қоршау конструкцияларының ауданы;

W_зд; - еден мен басқа қоршаулардың бетінен буланатын ылғалға кететін жылу шығыны (жануарлар бөлетін ылғалдың 10 %), ккал/сағ.

Жылу тепе – теңдігін есептеу формуласына сәйкес, ең алдымен бөлінетін жылуды табамыз, негізгі жылу көзі жануарлар болып табылады. Жылу берілетін қораларда қосымша жылу әртүрлі жылу көздерінен (калориферлер, жылытылған ауа және т.б.) түседі. Жарықтандырғыш шамдар бөлетін жылу есепке алынбайды.

Жануарлар бөлетін жылу олардың тірі салмағына, өнімділігіне, жасы мен жынысына, физиологиялық күйіне байланысты №1 кесте бойынша есептеледі. Жылуды есептеу әрбір өндірістік топ бойынша (сүт беретін, суалған сиырлар, құнажындар, бұзаулар, және т.с.с.) жеке жүргізіледі, содан кейін барлық көрсеткіштер жинақталып, жануарлар қораға бөлетін жылудың жалпы мөлшері (Q_ж) шығарылады.

Содан кейін ғана қорадағы жылу шығынын есептеуге көшеді.

Қорадағы жылу шығынын

- желдетілген ауаны жылытуға кеткен жылу шығыны - G0,24 (ккал/кг);

- қоршау конструкцияларын жылытуғы кететін жылу шығыны-  K (кг/м²/град.);

- еден, астау, қоршаулардың бетінен буланатын ылғалға кететін жылу шығыны - W_зд (ккал/сағ) құрайды.
Желдетілген ауаны жылытуға кеткен жылу шығынын есептеу.
Желдетілген ауаның салмағын анықтау қажет, бұл үшін берілген ауа температурасындағы және зерттеу уақытындағы орташа барометрлік қысым кезіндегі қорадағы 1 м³ ауаның салмағын №5 кесте бойынша (Қосымша В) анықтаймыз.

Табылған ауаның салмағын 0,24 ккал көбейтеміз және Δt кезінде желдетілген ауаны жылытуға қажетті жылуды табамыз.

Мал қорасының қоршау конструкциялары арқылы болатын жиынтық жылу шығынын есептеу.

Есептеу формула бойынша жүргізіледі

F₂ - төбе ауданы, (м²);

F₃ - терезе ауданы, (м²);

F₄ - қақпа ауданы, (м²);

F₅ - есік ауданы,( м²);

F₆ - терезе, қақпа және есікті есептемегендегі қабырғалар ауданы, (м²);

K – қоршау конструкциялары арқылы берілетін жылудың берілу коэффициенті, (кг/м²/град.) –№ 6 кесте бойынша анықтаймыз (Қосымша В).
Терезе, қақпа және есікті есептемегендегі қабырғалар ауданын есептеу үшін қабырғалар ауданын тауып, барлық тесіктер ауданын алып тастау қажет.

Қоршау конструкциялары (қабырғалар, терезелер, есіктер, қақпалар) арқылы болатын жылу шығынынан жел соғу әсерінен тағы да қосымша 13 % жылу жоғалтатынын ескеру қажет. Көрсетілген қоршау конструкциялары арқылы болатын шығындардың жиынының 13 % құрайтын ккал/шығынды табамыз. Осыдан кейін алынған деректерді қосып, жылудың жалпы шығынын есептейміз (Δt KF) кг/м²/град.

Еден, астау, қоршаулардың бетінен буланатын ылғалға кететін жылу шығынын есептеу.

Қоршау конструкциялардың бетінен буланатын ылғалға кететін жылу шығыны жалпы ылғал мөлшерінің 10 % құрайды және соған тең.

Бір грамм ылғалдың булануына 0,595 ккал кетеді, сәйкесінше - W_зд ×0,595 ккал/сағ

Барлық алынған деректерді жылу тепе теңдігін есептеу формуласына қойсақ

Мал қорасының нөлдік жылу тепе теңдігінің ∆t анықтау желдетуді үздіксіз қолдану мүмкін болатын ең төменгі сыртқы ауа температурасын есептеу үшін қажет.

Қора ортасындағы ауа температурасымен сыртқы орта температурасының айырмашылығы (берілген ∆t, мысалға қорада +10⁰С, сыртқы ауа -5⁰С, ∆t-15⁰С) табылған нөлдік ∆t аспауы қажет. Қора температурасын қалыпты 10⁰С ұстап тұру үшін, сыртқы ауа температурасы -20⁰С аспауы қажет. Егер табылған нөлдік ∆t-12⁰С тең болса, алынған сыртқы температура -5⁰С болса, онда қора температурасы 7⁰С, 10⁰С орнына төмендеп, қораның нормативтік жылуы кемиді (12-5=7⁰С), ал сыртқы температура төмендеген сайын қора жылуы азая береді. Сондықтан нөлдік ∆t көрсеткішінің төмен болғаны дұрыс.

Қыста мал қорада тұрғанда олардың денсаулығы мен өнімділігіне жарықтың әсері мол. Жарыққа әсіресе мал төлі өте сезімтал. Оның жетіспеуінен мал арасында көптеген аурулар туындайды. Жануарлардың төзімділігі төмендейді, зат алмасуы бұзылады, қанның құрамы өзгереді, витамин түзеу, тұз алмасу үрдістері бұзылады.

Сондықтан қора жарығы нормативке сай болуы қажет. Сиырлар тұрған жерде жарық 75 лк болып, 14 сағатқа созылуы керек, бұзаулар 100 лк жарықта 12 сағат тұруы қажет, мегежіндер, қабандар және мал басын толықтыратын торайларға – 100лк (8сағ.), бордақыдағы шошқаларға 50 лк (8-10сағ.) жарық қажет.

Жасанды жарық беру үшін электролампалар пайдаланылады. Олардың жарық беру күші 5 лк кем болмау керек (лампылар қуаты 40-250Вт).

Сиырлар тұрған жерде жарық 18 сағаттан аспау керек. Барлық жарық қуатының 15-20 % түнгі күзет жұмыстарына жұмсалуы керек.

Табиғат жағдайымен мал түрлеріне байланысты қорада жарық негізінен терезелер арқылы беріледі. Қора жарығы терезелердің саны, көлемі орналасуына байланысты. Үлкен, жоғары және ұзынынан орналасқан терезелер жарықты көп береді. Еденнен терезенің астыңғы жақтауына дейінгі қашықтық 1,2-1,5м болуға тиіс.