Өтініштерде көтерілген мәселелер сипаттамасы

Ақмола облысының прокуратурасына ата-анасы мен өзіне ақталу туралы анықтама беру туралы хат жазғаннан кейін, оларға прокуратура «Жаппай саяси құғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заңның 2-бабының 1 бөлігіне сәйкес осы Заңның күші қазіргі уақытта Қазақстан азаматы болып табылатын адамдарға қатысты қолданылады деген жауап берген.

Ресей ішкі істер органдары шағымданушылардың ақталу мәселесін шешуден бас тартқан, себебі оларға қатысты қуғын-сүргін Қазақстан аумағында орын алған.

Осылайша, біздің бұрынғы азаматтарымыз іс жүзінде саяси құғын -сүргіннен зардап шеккен бола тұра, оған құжаттық дәлелдеме алуға мүмкіндігі болмайтындай жағдай туындап отыр.

Қазақстан ратификациялаған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 9-бабының 5 бөлігіне сәйкес заңсыз тұтқындалған немесе қамауда болған әр адам талап арыз күші бар өтемақыға құқылы.

Сонымен бірге, қалыптасқан жағдайда шағымданушылардың өтемақы алуға әлеуметтік құқықтары бұзылып отыр.

Прокуратура органдары «Жаппай саяси құғын -сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заңның 10 және 8-баптарына сәйкес жаппай саяси құғын -сүргін құрбандарын ақтауды жүзеге асыратын уәкілетті орган болып табылады.

Осыған байланысты, құрметті Қайрат Әбдіразақұлы, көршілес мемлекеттік органдардың мемлекеттік органдарымен қазіргі кезде Қазақстан азаматтары болып табылмайтын шағымданушыларды саяси құғын-сүргін құрбандары, олардан зардап шеккендер деп тану тәртібін реттеу туралы мәселені шешуді сұраумен хат жолдаймын.

Мысалы, Комитеттің Атырау қаласы бойынша басқармасының УГ -157/ 9 мекемесінде жазасын өтеп жатқан сотталушы К. Жапиннің мүддесіне Қазақстандық адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөнідегі бюросы хат олдады.

Жапин оған қатысты мекеме қызметкерлері қатыгез және адамның қадір қасиетіне нұқсан келтіретін қарым қатынас жасағаны үшін дене мүшесін зақымдау актісін жасаған. Бұл оқиға туралы «В моей смерти прошу винить» мақалада хабарланған («Свобода слова» газетінде 2008 жылғы 6 қарашада жарияланған).

Атырау облысы бойынша Ішкі істер департаментінің біздің сұратуымызға берген ақпаратына сүйенсек, сотталушыға қатысты 2008 жылғы желтоқсанда соттық психиятриялық сараптама жасалып, «Психопатия истеро возбудимого круга с яастными декомпенсациями на фоне ограниченной недостаточночти» деген диагноз қойылған.

Бірақ бұл диагноз ол өзіне дене жарақатын слғаннан кейін анықталған, ал сотталған Жакин қылмыстық атқару жүйесінің мекемелерінде жылдан астам жазасын өтеп жатыр.

Менің атыма Шығыс Қазақстан облысы бойынша ӘМ ҚАЖКБ ОВ – 156/ 2 Мекемесінде жазасын өтеп жатқан ұлының мүддесіне азаматша Н.А. Телятникова оның алып жатқан медицинаық көмек сапасына шағыммен жолданды. Шағымданушының пікірінше 3 топ мүгедегі болып табылатын ұлының денсаулығы төмендеуде.

Павлодар облысы бойынша ӘМ ҚАЖКБ АП – 162/ 4 Мекемесінде жазасын өтеп жатқан ұлының мүддесіне М.С. Исаева өзінің хатында оың ұлы арнайы гигиена заттарына және төсек режиміне мұқтаж екенінабарлайды. Ауыр сырқатына байланысты ол, 2002 жылдан бастап балдақпен жүреді және кезең кезеңмен ҚАЖКБ АП – 162/ 4 Мекемесіне емдеуге жіберіліп тұрады. Бірақ ананың пікірінше, баласынын емдеу тәсілдері тиімді емес, медицина қызметінің қызметкерлері жергілікті МСЭКқа мүгедектікті анықтау және арнайы гигиена заттарын бөлу үшін жіберуден бас тартып отыр.

Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактінің 12- бабына және Қазақстан Республикасы Конституциясының 29-бабына сәйкес әркім дене және психикалық денсаулығының неғұрлым жоғары деңгейіне және оны қорғауға құқылы.

БҰҰдың Сотталушылармен қарым қатынастың ең төменгі стандартты ережелерінің 24-тармағына, Қылмыстық атқару кодексіне және ҚР әділет органдарының түзеу мекемелерінде және тергеу изоляторларында ұсталатын адамдарды емдеу профилактикалық қамтамасыз ету ережелеріне сәйкес әрбір қамаудағы адам оны қабылдау кезінде және кейін қажетіне қарай оның енсаулығы мен ой өрісі түзу екенін анықтау үшін медициналық тексеруге жатады.

Бірақ жоғарыда келтірілген жағдайлар сотталушылардың өкілдері бас бостандығынан айыру жерлеріндегі медициналық қызметтің сапасына күмәндануына негіз бар екенін куәландырады.

Одан әрі, Жапиннің мүддесіне жазған хаттың материалдары мекемелердің медициналық қызметкерлері тарапынан сотталушылардың денсаулығына тиісті бақылау жүргізбейтінін дәлелдейді, сонының арқасында сырқаттар уақытылы анықталмайды да қоғамда әртүрлі пікір туғызатын жағымсыз салдарларға әкеп соғады.

Атырау облысында 2008 қарашада өткен ведмстволық медицина мәселелері жөніндегі республикалық семинар кеңесте айтылғндай, өткен жылы сотталушыларды профилактикалық терең тексеру барысында бес мыңға жуық әртүрлі аурулар анықталған.

Осыған байланысты, құрметті Рашид Төлеутайұлы, Сізге Денсаулық сақтау министрлігімен бірлесіп медициналық бөлімдерді білікті кадрлармен жабдықтауды қарастыра отырып, сотталушыларға көрсететін медициналық көмектің сапасын арттырудың арнайы бағдарламасын әзірлеп енгізу мәселесін ауруларды тиімді диагностикалау және емдеуді қамтамасыз ету мақсатында қарауды ұсынамын.

Қосымша: сотталушылар Жапин, Телятников және Исаевтың мүдделеріне арыздардың көшірмелері мен оларға қоса берілген құжаттардың көшірмелері бетте

Ү.ж. 21 сәуірде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл жанындағы Азаптауларды қолдану фактілерін қарау жөніндегі жұмыс тобының кезектен тыс отырысы жиналды, онда ү.ж. 16 сәуірінде Петропавловск қаласының ЕС – 164/ 3 мекемесінде орын алған төтенше жағдай (жаппай дене мүшелеріне зақым келтіру) талқыланды .

ӘМ ҚАЖК төрағасының, Бас прокуратура өкілдерінің, құқықтық қорғау ұйымдарының, сондай-ақ оқиға орнында болған Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық қызметкерінің ақпараттары тыңдалды.

Жұмыс тобының отырысында оқиғаға себеп болған мән жайларды бағалау әртүрлі болса да жүмыс тобы мүшелерінің пенитенциарлық жүйе қызметінде осы уақытқа дейін сотталушылармен қарым-қатынастың халықаралық және ұлттық стандарттарына сәйкестігі бағытында жүйелі сипаттағы мәселелердің болуы туралы ортақ пікірі дау тудырмады.

Осы мағынада бас бостандығынан айыру және шектеу саласында адам құқықтарын қамтамасыз ету ахуалын талдау құқық қорғау органдарының қызметінде Қазақстанның осы саладағы жаңа халықаралық міндеттемелерін орындау аясында үйлестіру жоқтығын көрсетеді.

Атап айтқанда БҰҰ азаптау мәселелері бойынша арнайы баяндаушысы М. Новактың ү.ж. 4-14 мамырда жоспарланып отырған инспекторлық сапарына келісіп дайындалудың болмауын куәландырады.

Аталған сапар азаптау немесе контингентпен лайықсыз қарым-қатынас жасау фактілерінің болуы ықтимал объектілерге (тергеу изоляторлары, колониялар, арнайы қабылдағыштар, балалар үйлері, гауптвахталар, қарттар үйлері, психиатриялық ауруханалар және т.б.) баруды көздейді.

Арнайы баяндаушының Қазақстанның ЕЫҚҰ төрағалық етуі алдындағы және Мемлекет басшысы «Еуропаға жол» бағдарламасын жариялағаннан кейін шеккен сапарының қорытындыларына аса назар аударылатыны анық, бұл оған айтарлықтай саяси мән береді.

Осыған байланысты осы сапарға дейін БҰҰ Азаптауларға қарсы комитетінің 2008 жылы берген ұсыныстарын іске асыру жөніндегі Үкіметтің ұлттық жоспары жобасының, сондай-ақ еліміздің пенитенциарлық жүйесін реформалаудың қазіргі таңдағы шындықтар ескеріліп түзетілген стратегиясының болмауы алаңдатушылық тудырады.

Арнайы баяндамашымен болатын келіссөздер барысында осы мәселелерді талдау жоспарланады.

Осы уақытқа дейін баруға ұсынылатын мекемелер тізілімі белгіленбеген және келісілмеген. Сондай-ақ, арнайы баяндаушының қазақстандық құқықтық қорғаушылармен ү.ж. 28 сәуірдегі Вена қаласында өтеді деп белгіленген алдын ала кездесу алдында мемлекеттің ұстанымын үйлестіру жөнінде қажетті шаралар қабылданбаған.

Мазмұндалғанның негізінде ҚР Президенті Әкімшілігінің құқық қорғау жүйесі бөлімінің негізінде БҰҰ арнайы баяндаушысының Қазақстанда болуы кезінде мүдделі мемлекеттік органдардың әрекеттерін үйлестіру жөнінде жұмыс кеңесін өткізу жөн деп санаймыз.

Қарауды сұраймын.
Құрметпен,

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А. Шәкіров

2009.23.04.

Қазақстан Республикасының

Премьер –Министрі

К.Қ.Мәсімовке
ҮНДЕУ
Құрметті Кәрім Қажымқанұлы!
Соңғы кезде баспананы кепілге беріп, банктерден несие алған азаматтардан шағымдар жиі келіп түсетін болды, оларға қарыздарын өтеудің ай сайынғы сомасы уақытылы төленбеген жағдайда жылжымалы мүлкі сауда саттыққа шығарылатыны не хабарландырусыз сатылатыны туралы мәлімдеме жіберіледі.

Бұл ретте, банктер Азаматтық кодекстің кепілге берілген мүлікті сату рәсімін қамтитын «Кепіл» деген 3 параграфын, 1995 жылғы 23 желтоқсандағы «Жылжымайтын мүлік ипотекасы» Заңының 20, 24, 25, 27-тармақтарын, «Қазақстан Республикасында банктер және банк қызметі туралы» Заңның 3-бабының 3- тармағын басшылыққа алады.

Сонымен бірге Қазақстан Республикасы Конституциясының 25-бабы баспанаға қол сұқпаушылығын және одан айыруға тек сот шешімімен ғана жол беріледі деп бекітілген.

Қазақстан Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пакті бойынша ( 11- бабының 1-тармағы) міндеттемелеріне сәйкес әркімнің өзіне және оның отбасына деген, баспананы қоса алғанда, лайықты өмір сүру деңгейіне құқығын мойындайды.

Аталған құқықтарды қамтамасыз ету, сондай-ақ басқа да халықаралық құжаттарда бекітілген.

Осылай, БҰҰдың экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі комитетінің № 7 (1997) Жалпы реттегі ескертулерінің 16-тармағына сәйкес үйден шығару үйсіз адамдардың пайда болуына әкеп соқпауы тиіс. Ескертулердің 15- тармағы тиісті сот талқылауы мәжбүрлеп үйден шығару жағдайларында аса маңызға ие болып, барлық құқықтарды қорғаудың маңызды аспектісі болып табылады. Жалпы алғанда, жалпы қабылданған халықаралық стандарттар мәжбүрлеп үйден шығару рәсімдерімен байланысты қорғаудың рәсімдік аспектілері, мүдделері қозғалатын адамдармен кеңес жүргізу, жоспарланып отырған шығарулар туралы уақытылы және негізді түрде хабардар ету қажеттігін қамтиды.

БҰҰ Бас Ассамблеясы комитетінің ү.ж. наурыз айында өткен үшінші отырысында «несиелер мен ипотекалық қарыздарды төлеумен байланысты мәселелер табысы төмен отбасыларды қауіпті жағдайға ұшыратады және оларды үйсіздер қатарына қосады» деген алаңдатушылық білдірілді.

Осыған байланысты, кепілге қойылған жылжымалы мүлікті іске асырудың орын алып отырған банк тәжірибесі, егер бұл несие алушы және оның отбасы тұрып жатқан жалғыз баспанаға қатысты болса, бұл Конституцияның, сондай-ақ Қазақстан ратификациялаған халықаралық актілерге қайшы келеді.

Сонымен қатар, БҰҰдың лайықты баспанаға құқық жөніндегі арнайы баяндаушысы Ракель Рольниктің үстіміздегі жылы инспекторлық сапармен келуін күтуімізге байланысты елімізде жоғарыда аталған халықаралық актілердің талаптары мен нормаларын адамның баспанаға құқығын қамтамасыз ету бөлігіндегі бұзушылықтар жағымсыз халықаралық сипатқа ие болуы мүмкін.

Жоғарыда мазмұндалғандарды ескере отырып, сондай ақ ү.ж. Қазақстан Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактіні орындауы туралы елдік баяндаманы қорғау қарсағында Сізге, құрметті Кәрім Қажымқанұлы, құзырлы мемлекеттік органдарға қолданылып жүрген заңнамаға баспананы сот тәртібінен тыс сатылуы мүмкін жылжымайтын мүлік есебінен шығару мәселесі бойынша түзетулер енгізу мәселесін қарауды тапсыру туралы өтінішпен үндеу жолдаймын.

Осыған байланысты ү.ж. 21 сәуірде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл жанындағы Азаптауларды қолдану фактілерін қарау жөніндегі жұмыс тобының кезектен тыс отырысы жиналды (бұдан әрі Жұмыс тобы).

Отырыс барысында ӘМ ҚАЖК төрағасының , Бас прокуратура өкілдерінің , құқық қорғау ұйымдарының , сондай ақ оқиға орнында болған Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық қызметкерінің ақпараттары тыңдалды.

Жұмыс тобының отырысында оқиғаға себеп болған мән жайларды бағалау әртүрлі болса да пенитенциарлық салада осындай оқиғалардың алдын алу жөнінде жүйелі және тиімді жұмыстың болмауы атап көрсетілді.

Отырыстың қорытындылары бойынша Жұмыс тобы мыналарды ҰСЫНАДЫ:

1. 
   ӘМ ҚАЖК :
   

Сотталушылардың туыстары үшін колониядағы тәртіп пен сотталушыларды ұстау ережелері туралы түсіндіру брошюраларын әзірлесін.

2. 
   Солтүстік Қазақстан облысы бойынша ӘМ ҚАЖКБ колония қызметкерлерінің, олардың білімдерінің сотталушылармен қарым қатынас жасаудың халықаралық нормалары мен ұлттық стандарттарға сәйкестігіне кезектен тыс аттестаттау жргізуді қоса, кәсіптік даярлық пен құқықтық мәдениетін арттыру жөнінде шара қолдансын.
   

Оқиғаға байланысты зардап шеккен сотталушылардың денсаулық жағдайларына ерекше назар аударсын:

Сотталушылардың туыстарын сотталушылардың денсаулық жағдайы туралы және төтенше жағдай кезінде колониядағы ахуал туралы ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесін жетілдірсін:

Қоғамдық қадағалау комиссиясының мүшелеріне колония аумағына кедергісіз кіруді қамтамасыз ету жөнінде шара қолдансын.

3. 
   Солтүстік Қазақстан облысы бойынша Қоғамдық қадағалау комиссиясы колония әкімшілігімен өзара әрекеттесу жүйесін жетілдіру жөнінде шара қолдансын, сондай ақ колония қызметкерлері мен жазасын өтеп жатқан адамдар арасындасотталушылардың құқықтарын қорғау саласындағы халықаралық стандарттардың нормаларын түсіндіру жөнінде жұмысты ұйымдастырсын.
   

Аталған жоспарды іске асыру кезінде азаматтардың баспанаға конституциялық құқығын қамтамасыз етуге кедергі келтіретін белгілі бір құқықтық және ұйымдастыру техникалық мәселелер туындады. Маған келіп түскен шағымдардың талдауы көрсеткендей, мыналар негізгілері болып табылады:

Екінші деңгейдегі банктердің басқа несиелеуші үйымдардан алынған ипотекалық несиелерді қайта қаржыландырудан бас тартуы, олар бұны Үкімет қарыздарды қайта қаржыландыру үшін белгіленген он банктің қарыз алушылары болып табылмайтынымен негіздейді;

Банктердің қарыз алушылардың 3-4 жыл бұрын алған ипотекалық несиелерін қайтар қаржыландыруға жататындар тізімінен алып тастау үрдісінің өсуі;

Банктердің ай сайынғы төлемдер мерзімі өтіп кеткен жағдайда қайта қаржыландырудан бас тартуы;мемлекеттік уәкілетті органның қайта қаржыландыру үшін банктерге ұсынатын құжаттар тізімінің бекітілмеуі, бұл осы процеске қатысуға ниет білдірген қарыз алушылар үшін қосымша кедергі тудырады.

Жоғарыда аталғандармен бірге көбінесе банктер мен несие алушылар арасында жасалған келісімдердің шарттарымен байланысты басқа да мәселелер туындар отыр:

Несие төлеуді кейінге қалдыру мерзімі өткеннен кейін кейбір бнктер

Ай айынғы төлем сомаларын өсіретіні, шағымданушылар онымен мүлдем келіспейді;

Банктердің несие алушыларға құқықтық салдаларға әкеп соққан жағдайлардан шығу жолдарын іздеуден бас тартуы (ысалы Казкомбанк жесір қалған әйелге қайтқан зайыбының несие алу туралы шартын өз атына қайта ресімдеуден бас тартқан);

несие алушылардың тәуекелдерін сақтандырған сақтандыру компаниялардың сақтандыру жағдайлары туындаған кезде өздерінің міндеттерін орындау жөніндегі төрешілдік кедергілері.

Жоғарыда аталған Жоспарды одан әрі іске асыру үшін неғұрлым қолайлы жағдай туғызу, азаматтардың баспанаға конституциялық құқығын іс ке асыруын қолдауға бағытталған банктік шаралардың жеделдігін, тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында, құрметті Өмірзақ Естайұлы, Сізден тиісті мемлекеттік органдарға мынадай ұсыныстардың тиімділігін зерттеуді тапсыруды сұрар едім.:

1. 
   Несие алушылардың арыздарын жеке, азаматтардың қаржылық экономикалық және әлеуметтік жағдайын ескере отырып қарау.
   
2. 
   Қоғамның әлеуметтік қауқарсыз мүшелерін – жас отбасылар, жалғаз аналар, асырауында еңбекке жарамсых адамдар – мүгедектер және қарттар бар отбасыларына қатысты жеңілдіктер, кейінге қалдыру ұсынуды немесе басқа да шараларды қабылдау;
   
3. 
   Банктерге ұсынатын құжаттардың нақты тізімін бекіту.
   
4. 
   Сақтандыру компаниялардың несие беруші банктермен қосылуымен байланысты мәселені шешу.
   
5. 
   Дағдарысқа қарсы шараларды жедел іске асыру, ипотекалық несиеге байланысты банктік мәселелерді шешу қажеттігі туралы Мемлекет Басшысы үстіміздегі жылғы сәуірде өткен Астана қаласының даму мәселелері жөніндегі кеңесте атап өткен.
   

Денсаулық сақтау министрлігінің ақпаратына сәйкес Алматы қаласында 2008 жылы вирустық 635 адам вирустық гепатитке шалдыққан, сондай ақ вирустық гепатиттің дифференциалдық емес түріне шалдыққан адамдардың саны екі есе өсуі байқалады. Үкіметтің 2000 жылғы 30 наурыздағы №468 қаулысына, сондай ақ Тегін медициналық қызметтің кепілді көлемінің 2008- 2009 жылдарға арналған тізіміне сәйкес айналадағы адамдардың денсаулығына қауіп келтіретін ауруларды тексеру тегін жүзеге асырылуы тиіс.

Ал, Алматы қаласында вирустық гепатитке шалдыққан ауруларға гепатит вирусын анықтау үшін тегін иммунологиялық және генетикалық тексеру жөніндегі қызмет көрсетуден бас тартылып отыр.

Аталған жағдай ұзақ уақыт бойы қалыптасқан, біздегі деректер бойынша бұл тек Алматыда ғана, себебі Қазақстанның басқа қалаларында вирустық гепатитпен ауратындар диагностика мен емдеу жөнінде қажетті қызметтермен тегін қамтамасыз етілген.

Осыған байланысты, менің атыма Алматы қаласының тұрғыны вирустық гепатитпен ауыратын С.А. Бирюков хат жолдаған., ол тегін тексеруе өту мен емделуге көмектесуді сұрайды, себебі қалалық денсаулық сақтау органдары ақылы қызмет көрсететін қалалық денсаулық мекемелерінде тексерілуді ұсынады. Бұдан бұрын шағымданушы тек қалалық денсаулық сақтау басқармасына ғана емес, Денсаулық сақтау министрлігіне де шағымданғанын атап өткен жөн.

Денсаулық сақтау министрлігі Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталықтың және Бирюковтың өзінің сұратуларына берген жауаптарында Аматы қаласының денсаулық сақтау басқармасының жоғарыда аталған әрекеттері заңсыз деп келіскен болатын.

Медициналық қызмет көрсету саласында бақылау жөніндегі комитеттің Алматы қаласы бойынша департаментінің ақпараты бойынша С гепатитімен ауыратындардың басқа да күрделі мәселесі оларды дәрі дәрмекпен қамтамасыз ету болып табылады. Дәрі дәрмек тек стационарлық ауруларға тегін беріледі, ал ан шыққаннан кейін вирусқа қарсы емдеумен қамтамасыз етілмейді, себебі дәрілер қымбат.

Осылайша, Денсаулық сақтау министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы бұйрығымен бекітілген Амбулаториялық емдеу кезінде рецепт бойынша дәрілер мен арнайы емдік тамақ тегін және жеңілдікпен берілетін ауру түрлері мен халықтың жеке санаттарының тізімінде вирустық гепатит пен оны емдеуге арналған дәрі дәрмектер көзделмеген.

Бұл ретте гепатит Айналадағы адамдардың денсаулығына қауіп келтіретін аурулардың тізіміне кіреді, сондықтан онымен ауыратындар емдеу кезінде мемлекеттен қолдау табуға құқылы.

Осылайша Алматы қаласының денсаулық сақтау басқармасы осыны біле тұра, бұл ретте Денсаулық сақтау министрінің жоғарыда аталған бұйрығына негізді түрде сүйене отырып, гепатитпен ауыратындарға денсаулығын сақтау құқығын іске асыруға көмектесуден бас тартып отыр. Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактінің 12-бабына сәйкес Қазақстан әр адамның денсаулықтың барынша қол жетімді деңгейіне құқығын мойындаған. Осы құқықты толық жүзеге асыру үшін қолданылуы тиіс шаралар аурулардың алдын алуды, емдеуді және онымен күрес жүргізуді қамтамасыз етуді, сондай ақ ауырған жағдайда қажетті медициналық көмек пен медициналық күтімге кепілдік беретін жағдай жасауды қамтиды.

Осы ереже Мемлекет басшысының «Еуропаға жол» бағдарламасында бекітілген, ол еліміздің халқын еуропа стандарттарына сай сапалы медициналық көмек қызметтерімен қамтамасыз ету, соның ішінде арасына гепатит көрсетілген аурулардың диагностикасы мен емдеу және алдын алу сапасын жақсарту аса маңызды бағыты болып белгіленген.

Қалыптасқан жағдайды ескере отырып, құрметті Жақсылық Ақмырзаұлы, Сізден Алматы қаласы тұрғындарының денсаулығын сақтау құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі құқықтарын жоғарыда аталған мәселелерді шешу арқылы қажетті шаралар қабылдауды тапсыруды сұраймын.

Қосымша: С.А. Бирюковтың хатының көшірмесі 3 бетте;

Денсаулық сақтау министрлігінің және Медициналық қызмет көрсету саласында бақылау жөніндегі комитеттің Алматы қаласы бойынша департаментінің хаттарының көшірмелері 4 бетте

2009 жылдың екінші жартыжылдығында БҰҰ Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар жөніндегі комитетінің 43-ші сессиясында Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің аясында Қазақстан Республикасының қабылдаған міндеттемелерін орындау туралы алғашқы баяндамасы қаралады.

Осыған байланысты, үстіміздегі жылы Қазақстанға БҰҰдың жеткілікті тұрғын үй мәселесі бойынша арнайы баяндаушысы Ракель Рольниктің сапармен келеді деп күтілуі белгілі түрде өзекті мәселеге айналып отыр.

Бірқатар халықаралық және үкіметтік емес ұйымдар осы іс-шараға алдын ала дайындықты бастаған. Атап айтқанда, БҰҰдың Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары басқармасының Орталық Азия бойынша өкілі Д. Шалев 2008 жылғы қарашада Қазақстанда болып, ҮЕҰ өкілдерімен тақырыптық кездесу өткізді.

Қазіргі уақытта АҚЖКБ Қазақстанда мәжбүрлеп үйден шығару мәселесін кешенді түрде зерттеу жобасын іске асыруда. АҚЖКБ осы мәселе бойынша ү.ж. наурызда Бішкек қаласында халықаралық семинар өткізді, онда тұрғын үй мәселелері бойынша ұлттық кеңесшілердің, солардың ішінде Қазақстаннан екі тәуелсіз кеңесші құрастырған шолуларының тұсаукесері өтті. Соңғылардың шолуларында билік органдарының қазақстандықтардың тұрғын үй құқықтарын бұзуы фактілері басым орын алған.

Жоғарыда мазмұндалғанның мағынасында, осы іс шараға байланысты мәселелерді қарастыру мақсатында Р. Рольниктің сапарына дайындық үшін жауапты үйлестіруші органды белгілеу қажет деп санаймыз, ұсынылып отырғанның орындылығы Қазақстанға ү.ж. 5-13 мамырда БҰҰ азаптаулар мәселелері бойынша арнайы баяндаушысының осындай сапары тәжірибесімен расталады.

Адам құқықтары жөніндегі кеңес БҰҰ құрылымдарына Қазақстанда адам құқықтарын қорғау және қолдау мәселелерінің жағдайы туралы конвенциялық халықаралық және ұлттық құқықтық қорғау ұйымдарынан түсетін ақпаратты 2010 жылғы ақпанда Қазақстанның жалпы мерзімдік шолу аясындағы ұлттық есебін қорғауы кезінде пайдаланатын болады.

Мазмұндалғанды ескере отырып, мүдделі мемлекеттік органдарға және аймақтардың басшыларына БҰҰ арнайы баяндаушысының аталған сапарына дайындық жөнінде уақытылы тиісті шаралар қабылдауы туралы тиісті тапсырма беру орынды болар деп ойлаймыз.

Қарауды сұраймын.
Құрметпен,

Адам құқықтары жөніндегі уәкіл А. Шәкіров

2009.21.05.

Қазақстан Республикасының

Бас прокуроры

Қ.Ә. Мәмиге
Құрметті Қайрат Әбдразақұлы!
Қазіргі уақытта Қазақстанда арнайы мемлекеттік төлемақы алатын 40 484 ақталған азаматтар бар, олардың 70% жаппай саяси қуғын сүргіннен зардап шеккендер.

«Жаппай саяси құғын сүргін құрбандарын ақтау туралы» Заңның 22-тармағына сәйкес ақталған азаматтар ақшалай өтемақы алуға да құқылы.

Сонымен бірге, Еңбек және халықты әлеуметтік қамтамасыз ету министрлігі және оның аумақтық бөлімшелері заңнамаға сәйкес саяси құғын сүргіннен зардап шеккен болып танылған ақталғандарға өтемақы тлеуен бас тартады. Осылай, Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталыққа осындай сипатта В.А. Папстан әлеуметтік қамтамасыз ету құқығының бұзылуы туралы шағым келіп түсті.

Заңның 1-тармағы ақталған деп адамды саяси қуғын сүргін құрбаны немесе саяси қуғын сүргіннен зардап шеккен деп тануды білдіреді.

Заңның 22- бабы қуғын сүргінге шалдыққандар санынан не құрбандарды, не зардап шеккендерді бөлмейтіндей мазмұндалған, ал Заңның 26-бабына келсек, 18-19-баптардың қолданысы осы Заң күшіне енгенге дейін ақталған саяси қуғын сүргін құрбандарына таралады.

Осыған байланысты мемлекеттік әлеуметтік қорғау органдары аталған Заңның 26-бабын басшылыққа ала отырып, өтемақыға тек жаппай саяси қуғын сүргін құрбандары болып танылған адамдар ғана құқылы деп санайды.

Осы жаңдай ақталған азаматтар олар саяси қуғын сүргін құрбандары емес, зардап шеккендер болып табылғандықтан өтемақыға құқылы емес деп қорытынды жасауға мүмкіндік бермейтіні анық.

Осылайша, арнайы мемлекеттік төлемақы алғанына қарамастан, саяси қуғын сүргіннен зардап шеккендер Заң олардың өтемақыға құқығын бекітеді, оны мемлекеттік органдар мойындамайды деп санайды.

«Прокуратура органдары туралы» Заңға сәйкес прокуратура Республика аумағында заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің бірыңғай және нақты қолданылуына жоғарғы қадағалауды жүзеге асыратын орган болып табылады және кезкелген заң бұзушылықты анықтау және жою жөнінде шара қолданады, Конституцияға және Республика заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да нормативтік актілерге наразылық білдіреді.

Жоғарыда мазмұндалғанды ескере отырып, Сізден , құрметті Қайрат Әбдіразақұлы, саяси қуғын сүргіннен зардап шеккендер болып танылған азаматтар санаты құқықтарын қалпына келтіру жөнінде шара қолдану орындылығы мәселесін қарауды тапсыруды, не Заңның 22- бабын еркін түсінуге жол бермеу мақсатында аталған бапқа қажетті түзетулерге бастама жасауды сұраймын.

Қосымша: 1. В.А. Папстың хаты 1 бетте;

2. Еңбек және халықты әлеуметтік қамтамасыз ету министрлігінің Бақылау және әлеуметтік қорғау комитеті хатының көшірмесі 1 бетте.

Оңтүстік астананың маңындағы шағын аудандар , солардың ішінде өзіндік пайда болған ауылдар, оның күрделі мәселеге айналып отырған нүктелерінің бірі болып табылады. 15 жылда қала айналасында қажетті әлеуметтік тұрмыстық жағдайлары жоқ тұрғын үй алабы қалыптасты. Кейбір қала маңындағы кенттерде бұл мәселелер ішінара шешілген, сонда да бұл осы туындап отырған мәселелерді шешу үшін жүйелі іс шаралардың нәтижесі болып табылмайды.

Әлеуметтік инфрақұрылымы жоқ күрделі мәселе тудырып отырған қала маңындағы шағын аудандардың бірі 1990 жылы Алматы қаласының шекарасына кірген «Алтын бесік» шағын ауданы. Бірақ ол бұл күндердің өзінде шалғайда қалған ауылға ұқсайды.

Аталған шағын ауданда жол, көше жарығы, газ, ыстық су және кәріз су құбырлары жоқ. Суық су үнемі тоқтап қалады, электр желілерінде қуат жетіспейді. Шағын аудан құрамына 200 үй кірсе де, онда не мектеп не бала бақша жоқ.

Қарапайым коммуналдық қызметтердің болмауы туралы мәселелер Мемлекет басшысы алдында ү.ж. 13 қарашада өткізген «Халықпен тікелей байланыс» аясында қойылған.

Жуырда, маған Казречка көшесінде орналасқан 14 үйің тұрғындары атынан азаматша А.М. Шукебаева хат жолдаған.

Хатқа сүйенсек, Жарбұлақ өзеннің үстінен өтетін Шығыс айналыс жол жүйесіне кіретін көпір құрылысы төтенше жағдайға әкеп соғу қаупін төндіреді, оның нәтижесінде тұрғындардың өміріне, денсаулығына , олардың үйлеріне залал келтіру қауіпі бар, себебі үйлердің көпшілігі ескі.

Электрондық БАҚта орналастырылған осындай мазмұндағы хаттарға келсек, (Қазақстан Республикасы Премьер министрінің блогында 2009 жылғы 27 маусымдағы № 14005 сұрақ ) қалыптасқан ахуал Казречка көшесі тұрғындарының лайықты өмір сүру құқын бұзады. Шағымданушылар мен олардың отбасылары басынан кешіп отырған қиындықтар жер қабатының күн сайын құлап жатқанымен, жолдың, мектеп пен № 5 ауруханаға баратын жолдың жоқтығымен күрделене түседі.

Алматы қаласының әкімі аппараты басшысының қарауына енгізілгені туралы жауап келген (қоса беріледі).

Өз кезегінде Алматы қаласы әкімінің бірінші орынбасары Мұқашев бұл мәселенің шешілуі Төтенше жағдайлар жөніндегі қалалық департамент арқылы қаралып жатыр деп хабарлады (қоса беріледі).

Аталған органдардың ақпараттары бойынша мүдделі қалалық қызметтер өкілдерінен тұратын комиссия екі рет ү.ж. 26 мамыр және 12 тамызда Казречка көшесіндегі үйлердің техникалық жағдайын көздерімен көріп қайтты, олар бір ауыздан Көктебе тау бөктерінің құлауы ықтималдығы мен көшкін болу мүмкіндігінен адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп бар деген қорытынды шығарды. Соңғы қарау нәтижесі бойынша Алматы әкімдігіне, аталған үйлер автожолдар құрылысын салу аймағынан тыс болғандықтан мемлекеттің мұқтажы үшін сатып алуға жатпайтынына қарамастан, 16 үй иесінен үйлерді сатып алу үшін қаржы қарастыру туралы ұсыныс берілді (Алматы қаласы әкімінің 2009 ж. 14 мамырдағы № 4/322 қаулысы).

Сонымен қатар, Алматы қаласы әкімінің 2007 ж. 22 қаңтардағы № 1/111 қаулысына сәйкес бұл үйлер мен жер телімдері алғашқыда Шығыс айналма жолын салуға байланысты мемлекет қажеттігіне сатып алынуға жататын, бірақ кейін жобалау сметалық құжаттаманы түзетуге байланысты алып тасталған.

«Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 13-тармағына сәйкес жергілікті өкілді және атқару органдары тиісті аумақта табиғи сипаттағы төтенше оқиғалардың алдын алуға және жоюға жауапты. Алдын ала кешенді іс шаралар жүргізу төтенше жағдайдың пайда болу тәуекелін төмендетеді, адамдардың өмірі мен денсаулығын сақтап қалуға, залалдың және материалдық шығын мөлшерін кемітуге мүмкіндік береді.

Бұрын Казречка көшесі тұрғындарының мәселелеріне үстірт қарау мерзімсіз аштық жариялау мен басқа да жаппай акцияларға әкеп соққан.

Қазақстанның Халықаралық экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы пактінің 11- тармағына сәйкес міндеттемелеріне сүйеніп мемлекет «әркімнің өзіне және оның отбасына деген, баспананы қоса алғанда, лайықты өмір сүру деңгейіне құқығын» мойындайды. Бұл жағдайда «Алтын бесік» шағын ауданы және Казречка көшесі тұрғындарының аталған құқығы іске асырылмайды.

Жоғарыда мазмұндалғанға, сондай ақ Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 19 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілген Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы ереженің 25-тармағына сәйкес, құрметті Ахметжан Смағұлұлы Сізден жоғарыда аталған тұрғындардың мәселелерін шешу үшін қажетті шара қолдануды және олардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіруге ықпал етуді тапсыруды сұраймын.