«Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық даму
стратегиясын жүзеге асырудағы ғылымның рөлі»
атты VIII Халықаралық жас ғалымдар мен студенттердің ғылыми- практикалық
конференция
АУЫЗША ЖӘНЕ ЖАЗБАША АУДАРМАЛАР АРАСЫНДАҒЫ
АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
Серікова Д.
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе Мемлекеттік Университеті
Ауызша және жазбаша аударма арасында уақыт басты рөл атқарады. Жазба
аудармасында аударма үрдісі қатаң қарқындық шектеулермен шектелмеген. Аудармашы
кез келген уақытта аударманы тоқтата алады, аударылған бөлімшеге қайта орала алады,
аударманың әр бөліміне ойлануға қосалқы уақыт жұмсай алады, сөздіктер мен сұрау
анықтамаларға жүгіне алады және мамандардан көмек, кеңес ала алады және т.б. Бұл
күрделі аудармалы проблемаларды шешуге мүмкіндік жасайды, кез келген әдеби және
ақпарат мәтіннің аудармасын табысты шешуге мүмкіндік береді. Жазба аудармасына
деңгейдің эквивалентісі қажет. Ал ауызша аудармасында аудармашының іс-әрекеті шешен
сөзінің жылдамдығымен, қатаң тәртіппен сақталады немесе ол тоқтағаннан кейін
оратормен біруақытта аударма беруін қажет етеді. Сонымен бірге, аудармашының
ойлануға уақыты қалмайды, тәсілдердің көбеюіне және анықтамалық әдебиетке аударуға
уақыты да жетпейді. кейде аудармашыға трансляциялық бейімдендіруіне элементтерін
кіргізуге тура келеді.Жартыавтоматтық дағдылардың, тұрақты сәйкестік білімнің және
дағдылардың рөлі артады,тез және нақты сөйлеген сөзді тез арада артикуляция жасауда
іскерліктері дамиды. Сонымен қоса, кейде аудармашыға өз элементтерін қосады, аударған
хабарнаманың кейбір бөлімшелерін алып тастайды, мәтіннің аудармасын қысқартады
және қысады, аудармасымен және эквиваленттің төменгі деңгейімен қанағаттандырады.
Әсіресе, аз уақыт ішіндегі тез сөз сөйлеу іс-әрекеті синхрон үрдісінде көптеген физикалық
және психологиялық жүктерді қажет етеді. Сондай-ақ, тікелей-аудармашы өз борышын
толығымен тек 20-30 минут ішінде орындай алады. Сондықтан, синхрондық аударма
жүзінде әр бөлмені бірнеше аудармашы кезектен-кезек аудару қызметін атқарады. [
1;33б.]
Егер жазбаша, ауызша аударма ерекшеліктерін қарастырсақ, екі түрлі аудармаларды
іске сырғанда, аудармашы түпнұсқаның екі бірдей емес бөлімдерімен жұмыс істейді.”
Жазба аудармасында аудармашы түпнұсқаның сөйлеген сөзін бірінен кейін бірі аударады,
аудармашыда түпнұсқаның толық мәтіні болады және әрбір аударған сөз мәтіннің бірлігі
болып саналады.” Аудармашы бөлек айтқан сөзді мәтіннің мазмұнына сай аударады, ол
,сонымен бірге, мәтіннің бастапқы, соңғы бөлімдерінен қажетті қосымша ақпаратты іздей
алады және ой-логикасының дамуын қадағалайды, жеке бөлімінің дұрыс байланысын
зерттейді және т.б. “Ауызша аудармасында аудармашы түпнұсқаның мәтінін амалсыздан
қабылдауға мәжбүр және оны сегменттің кішігірім өлшемдерімен аудару керек,
түпнұсқаның басқа бөлігін аудару үрдісіне бет бұру керек.” Келесі аудармада аудармашы
түпнұсқаның бір немесе бірнеше бөлігімен операция жасайды. [2;45б.]
Сонымен қоса, ауызша және жазбаша аудармалар қатысушылардың тіларалық мінез-
құлқы байланысына қатысты бөлінеді. Ереже бойынша, жазба аудармасында аудару
үрдісі “кабинеттік талаптарда” өтеді және аудармашының қатынасушылармен тікелей
және кері байланысы болмайды. Аудармашы аудару үрдісінің некесіз шегінде
түпнұсқаның авторымен немесе аударманың қарауыту рецепторларымен танысуы мүмкін.
Бұл жерде тұлғааралық қатынастар рөл атқармайды, ал аудармашының дара объектісі
аударылатын мәтін болып табылады. Ал тіларалық қатынас үрдісінің аяқталуынан кейін
аударма сапасына баға беріледі.
Ал ауызша аудармасында аудармашы қатынасушылардың түйісу сөйлеу барысында
жұмыс істейді, әсіресе, кері байланыстағы тіларалық қатынастағы бір адаммен немесе
бірнешеқатысушылармен тығыз жұмыс істей алады. Аудармашы амалсыздан ауыз-екі
сөйлеуді дұрысына қарай, шапшаңдығына, оратордың сөйлеген сөзіне қарай, оның айту
мәдениетіне, үлгісіне қарай қабылдауы керек және ұсынушы мен тыңдаушы арасындағы
бір-бірін түсіну қатынасын қамтамасыз ету керек. Бұл қиыншылықтарды жеңу үшін:
түпнұсқаның мәтінін жарыққа шығару барысында пәннің білімі негізінде және әңгіменің
мақсатын білуде, алдыңғы кезеңін талқылауда аудармашының қатысумен байланысты.
Оның рецепторымен таныс болуына, олардың сұрақты түсінушілігімен,өздеріне
үйреншікті дәлелдеуі мен ойларын тұжырымды етіп дәлелдеуі керек. Кейде оратормен
бұрыс қатынаста одан керекті жерді сұрап алуға болады, айтқан сөзді сұрап ала алады,
таныс емес атаудың мағынасын анықтай ала алады. Ал тыңдаушымен бұрыс
қатынасында, олардың немесе кейде оратордың қабылдау реакцияларын қадағалау
мүмкіндіктері туындайды, аударманың айқын түсінушілігін, аудармашы сөзінің
шапшаңдығын тәртіпке саладыжәне т.б. Қатынасушылар мен оратордың тығыз
байланысы негізінде ол бас изеу қимылдарынан, көрнекті демонстрациялардан, қосымша
анықтамалардан көмек ала алады.Бұл жағдайларда аударманың бейімдендіру
трансляциялаумен толықтыруы сирек кездеспейді, кейде аудармашы бір немесе бірнеше
қатынасушының сұрақтарына жауап беріп, олардың өтініштерін орындап, қосымша рөлге
ие болады. Егер ақпарат алу көздерінен рецепторға дейін болса, кез келген сөйлеу қатынас
жолы (тіларалық) ақпаратты тасу барысында бір бағытта жүзеге асады. Сондықтан, аудару
үрдісінде рецепторға арналған түпнұсқаның мәтіні және аударылған мәтінге дейін ақпарат
алу көзі пайда болады.Аудармашы түпнұсқаның тілінен аударылған тіліне аударады.
Жазба аудармада тіларалық қатынас барысында тіл тұрақты болады,сондықтан
аудармашы жиі ұсынылған тілден келесі тілге аударылуға мамандандырылады.[3;76б.]
Әдебиеттер:
1.Статья Союза переводчиков России Л.О.Гуревича
2.А.Чужакин,П.Палажченко “Мир перевода-1” Москва-2004
3.Тюленев С.В. “Теория перевода” Москва-2004
Ғылыми жетекшісі:
Акчамбаева Ш.Т.
