Қазақстан Республикасының ғылым және білім министрлігі

- Кудерин М. Қ: – т.ғ.к., доцент.

Қ23 Әдістемелік нұсқау. Макеттеу. – Павлодар, 2005-25 бет.

Әдістемелік нұсқауда макетті орындау тарихынан мысалдар келтірген және қазіргі уақыттағы оның алатын орнын көрсеткен. Макетті орындау техникасының мүмкіндігін және материалмен жұмыс істеу әдістері қарастырылған. Макеттеудің дағдысын дамыту үшін, жаттығулар әдістері қарастырылған.

© У.И. Қайырбеков, 2005

©С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2005

Кіріспе
Макеттеу – оның графикалық (жазықтықтың) бейнелеуден өзгешелігі – материалды модел түріндегі форманың туындысы және ол өзінің көлемді түрін айқын көрсетіп, елестетеді.

Ірі құрылымдарды салу кезінде кіші масштабтағы оның формасының көшірмесін орындаған мысалдары бізге сәулет өнерінің тарихынан белгілі. Болашақтағы құрылымдардың детальдарын және кеңістіктік шешімдерін көрнекті етіп көрсету үшін олардың көлемді моделдеріне соңғы жылдары тағы да қызығушылық пайда болды.

Сондықтан, сәулетші, дизайн – студенттеріне графикалық дайындықпен қатар көлемді моделдеу дағдысын дамыту керек етеді.

Макеттеуді дағдылауын дамытудың практикалық сабақтары «Сәулеттік графика және композиция I», «Сәулеттік графика және макеттеу» пәндерінің алғашқы этаптары болып табылады және оларды бірінші курстың бірінші және екінші семестрлеріне кіргізілді.

Ұсынылып отырған әдістемелік нұсқауда архитектураны оқытуда макеттеуді қолдану шекарасының және мүмкіншіліктерін қарастырады. Қағазбен, құрал – жабдықтармен, материалдармен және желімдердің түрлерімен жұмыс істеудің жаттығу әдістерін ұсынады.

Студенттерді практикалық сабақтарда макет жасауды үйретуді – курс өзіне мақсат қояды.

Жаттығулар мен курс жұмыстарын орындау кездерінде осы әдістемелік нұсқау студенттерге көмек көрсетіп, орындау тәсілдерін практикада үйренулеріне көмектеседі.


1 Көлемді макеттеудің өткендегі тәсілдері және оны көркем – сурет жүйесінде моделдеу
Сәулеттік жобалаудың көлемдік – жазықтықтық көп бейнелі формаларының проблемаларын тек қана графика тәсілімен шешу жеткіліксіз.

Жобалау нысандарының күрделі жазықтық және көптеген көлемдерін қарапайым графика тәсілімен орындау методы нақтылы көрнекті нәтиже бермейді. Сондықтан графикалық тәсілмен қатар оған көмек ретінде, әрбір өткен кезеңдерде сәулетшілер, көлемді макет үлгісіндегі формаларды қолданды.

Ренессанс дәуірінің ұлы шебер – сәулетшілері өздерінің творчествалық жұмыстарында жобаланатын құрылымдардың көлемді моделдерін кең түрде қолданды. Оны өзінің «Истории архитектуры» атты еңбегінде О. Шаузи былай дейді: «Исполнение зданий обыкновенно поручалось по конкурсу... Единственное средство, которым конкуренты могли сделать их мысль доступной всем, состояло в материализации ее каким – либо способом: они передовали ее насколько можно с помощью рельефа. Так именно были исполнены проекты купола собора Санта Мария дель Фьоре во Флоренции. Также известно, что на окончательных проектах Собора святого Петра в Риме остановились после обсуждения их по модели ».

Архитектуралық жобалау үшін моделдің маңызы туралы Ж. А. Альберти өзінің «Десять книг о зодчестве» атты трактатында XV ғ.

30 жылдарында былай депті: «я всегда хвалю древний обычай зодчих вновь и вновь обдумывать... все сооружение и отдельные размеры его частей не только на чертеже и рисунке, но и в моделях и образцах, сделанных из досок или чего – нибудь еще, и прежде чем приступить к чему – нибудь из того, что требует издержек или заботы, исследовать это. При изготовлении моделей представляется прекрасный случай видеть и обсудить... число и порядок частей, поверхность стен... В них можно беспрепятственно добавлять, убавлять, обновлять и переиначивать, чтобы все было правильным и приемлемым ».

XIX ғ. Петербургте әсем ғимараттарды салу кезінде кең түрде масштабты моделдер қолданды. Үлкен масштабты (1:100) Исаакиевский соборының, Фонды биржасының және Смольный соборының модельдері осы күнге дейін Россияның Сурет Академиясында сақталуда. Модельдерде ғимараттардың ішкі және сыртқы детальдарын, қолданған материалдарының фактураларының бейнелерін толық көрсетілген.

Өткен ғасырдың атақты сәулетшілері – Мис ван дер Рое, Гропиуса жобаларында макеттерді қолданған.

Көлемді макеттеудің ролі қазіргі уақытта да жоғары, себебі макет сәулеттік композицияны жан – жағынан және әртүрлі жарықпен тексеруге мүмкіншілік беруінің арқасында, біз жобаланған нысанның формсын тұтастай, нақтылы көреміз.

Қазіргі кездегі практикада жобада макеттің келесі түрлері қолданады: кіші масштабты жобалар үшін (М 1:200 - деталды жоспарлау үшін, М 1:1000 немесе 1:500 – тұрғын ауданды орналастыру жобасы үшін); нысанның ішкі сәулеттік көлем – жазықтығының шешімі (М 1:200, 1:100 және басқ.); архитектуралық – конструкциялық шешімдері (конструкцияның ішкі және сыртқы бір – бірімен байланыстары); ішкі кеңістіктің (интерьердің) ; конструкция мен детальдардың фрагменттері.

Жобалаудың барлық этаптарында графикалық эскизден тыс жұмыс макеттерінің варианттық шешімдерін орындау шығармашылық ізденіс болады. Студенттің мінезіне жұмыс макеті белсенді ізденіс тұрғыдан әсер беріп қана қоймай, оның барлық элементерін бір – бірімен салыстыру, барлық көру нүктелерін тексеру және ең бастысы – оның ішкі және сыртқы кеңістіктерінің салыстырмалығын тексеріп, анықтайды. Макеттеу студенттердің көру түйсігінің мүмкіншілігін арттырады және шешімінің дұрыстығын анықтап, ойын нақтылы көрнекті етіп жеткізеді.

Жоғары талаппен орындалған макет диплом жұмысының тақырыбын, идеясын одан әрі көрнекті етіп, тұтас көруге мүмкіндік береді.

Мысалы, оқушылар Сарайы, туристік орталық кешендері – архитектура мен ландшафтың байланыстарын ашады және күрделі ұйымдастырылған жүйедегі компонент түріндегі жеке ғимараттарды студентердің тәрбие тұрғысынан түсінуіне ықпал жасайды (1 сурет).

Клуб, мектеп, кинотеатр сияқты жеке нысандардың макеттерін орындау курс жұмыстарын көлемді – жазықтықта ішкі архитектуралық бейнесін іздеуге көмектеседі және студенттердің құрылымды үш өлшеммен көруіне түсінік береді (2 сурет).

Архитектуралық пластиканы сезу және көруді макеттеу тәсілімен үйретеді. Төменгі және жоғарғы курстарда қолданатын көлемді – кеңістіктік моделдеу тәсілі тапсырманы осы тәсілмен орындауды жүктейді және әр деңгейдегі - ең қарапайымнан (жайпақ, модульді) күрделіге дейіңгі (жазықтықтық) жаттығулар әр түрлі макеттерді орындауды қарастырады.