Қазақстан республикасының Ғылым және білім министрлігі ш. Есенов атындағы каспий мемлекеттік технологиялар

 

10 

тетiкбӛлшектердi бiрiктiру ҥшiн механикалық кҥш жҧмсауға немесе тесiктi 

қыздыруға, сондай-ақ бiлiктi салқындатуға тура келедi.  

 

Керiлiс (N) дегенiмiз бiлiк өлшемiнiң тесiктен үлкен болған жағдайдағы, 

жинағанға дейiнгi бiлiк пен тесiктiң өлшемдерiнiң айырмасы (сурет 3). 

 

Біліктің ең кӛп  шектi ӛлшемi  мен  тесіктің  ең  аз  шектi  ӛлшемдерiнiң 

айырмасы ең көп керіліс деп аталады (N

MAX

). 

 

            

 

MIN

MAX

MAX

D

d

N





     

 

 

 

 

 

 

(12)                              

 

EI

es

N

MAX





         

 

 

 

 

 

 (13) 

 

    

Біліктiң  ең  аз  шектi  ӛлшемi  мен  тесіктiң ең кӛп шектi  ӛлшемдерiнiң 

айырмасы ең аз керіліс деп аталады (N

min

). 

        

MAX

MIN

MIN

D

d

N





     

 

 

 

 

(14)                               

 

ES

ei

N

MIN





          

 

 

 

 

 

(15) 

 

          

2

)

(

MIN

MAX

ОРТ

N

N

N





          

 

 

            

  (16) 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         

Сурет 3 – Керілісті қондырма 

       

Сонымен бiрге, өтпелі қондыру, яғни саңылаулы да, керiлiсті де алуға болатын  

қондырма қолданылады. 

      Саңылаумен  қондырмада  тесiктiң  дәлдiк  ӛрiсi  бiлiктiң  дәлдiк  ӛрiсiнiң 

ҥстiнде  (жоғары) орналасады. 

      Егер  тесiктiң  шақтама  ӛрiсiнiң  тӛменгi  ауытқуы,  бiлiктiң  дәлдiк  ӛрiсiнiң 

жоғарғы ауытқуымен тҥйiссе, онда ол саңылаумен қондыруға жатады (S

MIN 

=0).  

       Керiлiспен  қондырмада  тесiктiң  дәлдiк  ӛрiсi  бiлiктiң  дәлдiк  ӛрiсiнiң 

астында (тӛмен) орналасады. 

      Ӛтпелі  қондырмада  тесiк  пен  бiлiктiң  дәлдiк  ӛрiстерi  жартылай  немесе 

толық жауып жатады. 

      Қондырманың  шақтамасы  деп  ең  кӛп  және  ең  аз  шектi  саңылаудың 

немесе ең кӛп және ең аз шектi керiлiстiң айырмасын айтамыз. 

                             

 

11 

MIN

MAX

S

S

TS





 

 

                  

 

 

 

 

(17) 

                             

 

MIN

MAX

N

N

TN





 

                

 

 

 

 

(18) 

 

      Өтпелі қондырманың шақтамасы  деп абсолюттi  мәнмен алынған ең  көп 

саңылау мен ең көп керiлiстiң қосындысын айтамыз.      

                               

MAX

MAX

S

N

TП





 

                

 

 

 

(19) 

 

      Қондырманың  барлық  тҥрiнде  де  қондырманың  шақтамасы  тесiк  пен 

бiлiктiң шақтамаларының қосындысына тең.                  

                               

Td

TD

TN

TS





)

(

               

  

 

 

 

(20) 

 

Қайталау сұрақтары: 

1. Ӛзара ауыстырымдылық дегеніміз не? 

2. Бҧйымды жасаған кезде ӛлшем қателегінің болу себебі 

3. Шекті ӛлшем дегеніміз не? 

4. Нақты ӛлшем мен номинал ӛлшемнің айырмасы не? 

5. Шекті ӛлшем, номинал ӛлшем және шекті ауытқулар бір бірімен қалай 

байланысты? 

6. Шақтама дегеніміз не? 

7. Шекті ӛлшемдер мен шақтамалар бір бірімен қалай байланысты? 

8. Қондырма нені сипаттайды? 

9. Саңылау дегеніміз не және ол қалай пайда болады? 

10. Керіліс дегеніміз не және ол қалай пайда болады? 

      

 

Білімін бекітуге арналған тест сұрақтары: 

1.1. Бiр бұйымды дәл сондай басқа бұйыммен ауыстыру қасиеті қалай 

аталады?  

А) стандарттау 

В) сертификаттау 

С) ӛзара алмасымдылық + 

D) агрегаттау 

Е) тҥрлендiру  

1.2. Ауытқулар есептелуінің басы болатын және осымен салыстырғанда 

шекті ӛлшемдерді анықтайтын ӛлшем қалай аталады? 

A) нақты ӛлшем 

B) номинал ӛлшем + 

C) шекті ӛлшем 

D) алғашқы ӛлшем 

E) соңғы ӛлшем 

 

 

12 

1.3. Шақтама дегеніміз не? 

А) ең ҥлкен және ең кiшi номинал ӛлшемдердiң қосындысы 

В) ең ҥлкен және ең кiшi шектi ӛлшемдердiң айырмасы + 

С) ең ҥлкен және ең кiшi номинал ӛлшемдердiң айырмасы 

D) ең ҥлкен және ең кiшi шектi ӛлшемдердiң қосындысы 

Е) тӛменгi және жоғарғы шектi ауытқулардың айырмасы 

1.4. Саңылау дегенiмiз не? 

А) тесiктiң ӛлшемi бiлiктен ҥлкен болған жағдайдағы, тесiк пен бiлiктiң 

ӛлшемдерiнiң қосындысы 

В) тесiктiң ӛлшемi бiлiктен ҥлкен болған жағдайдағы, тесiк пен бiлiктiң 

ӛлшемдерiнiң айырмасы + 

С) бiлiк ӛлшемiнiң тесiктен ҥлкен болған жағдайдағы, жинағанға дейiнгi бiлiк 

пен тесiктiң ӛлшемдерiнiң айырмасы 

D) бiлiк пен тесiк ӛлшемдерiнiң қосындысы 

Е) номинал ӛлшемдердiң қосындысы 

жүктеу 0,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: