Тақырып 9.жанжал және оның моральдық –ізігіліктік құрылысы

Дау – жанжалдың табиғаты мен себептері

Дау - жанжал – екі немесе одан да көп адамдар арасындағы пікір қайшылығы, мәмілеге келмей дауласу. Бір адам аз пікірін қалай да мақұлдатқысы келеді немесе екінші бір адамның пікірімен келіспейді.

Дау – жанжал диалектика элементі, дамудың қозғаушы күші, өмірге қажетті жай. Демократияландыру, «адам факторының», жеке адамдар ролінің, инициативасының, құқығының экономикада, саясатта, тұрмыста күшеюі келіспеушілік жағдайын ұлғайта түседі.

Қандай да болмасын жұмыс бабында пікір таласына тап болады. Тіпті басшылық дұрыс жолға қойылып, ұйымдағы психологиялық ахуал қолайлы болғанның өзінде де азын – аулақ пікір таласы мен келіспеушіліктер болмай қоймайды. Тіпті пікір – таласының мүлде болмауы қауіпті құбылыс. Ынтымағы жарасып, тату – тәтті жұмыс істеп жүрген кез келген ұжымда аяқ астынан басшының кінәсынан дау – дамай туындауы мүмкін. Өмірде мұндай жайт жиі ұшырасады.

Дау – жанжалды басу үшін, әуелі оның неден, қалай пайда болғанын білген абзал.

Келіспеушіліктің туындауының объективті және субъективті себептері болады. Объективті себептерден болатын дау-жанжал адамдар арасындағы аса күрделі, қарама-қайшылық жағдайында туындады. Еңбек жағдайының нашарлығы, қызмет міндеттері мен жауапкершілігінің айқын белгіленбуі – осы секілді проблемалар келіспеушіліктің, шиеленіскен жағдайға ұшыратудың басты себептері. Егер адамдар осындай жағдайға тап болса, онда олардың көңіл-күйіне ауыз бірлігіне ұйымшылдығына қарамастан дау-дамай тууы мүмкін.

Мұндай дау – жанжалды жоюдың бірден бір жолы – объективті жағдайды өзгерту. Дәл осы жағдайда келіспеушілік дабыл қызметін атқарып, ұжым өміріндегі қолайсыз жағдайды білдіреді.

Адамдар арасындағы қарым – қатынаста ынтымақтасу және алауыздық ықпалдары әрекет етеді. Осындай жағдаймен күресу дау – жанжалдың басты себебі. Мұндай жағдайда ұйым екі топқа бөлінеді: ұжым мүшелерінің біраз бөлігі ресми басшыны, ал бір бөлігі кемшілікті айтқанды жақтайды.

Сонымен қоса, ресми көшбасшының өзі де көп жағдайда дөрекі, қызба мінез көрсететіндіктен, мұның өзі де келіспеушілік туғызады.

Дау – жанжал ұжым мүшелерінің дербес сапасына да байланысты: сыпайылық, қайырымдылық көрсетудегі кемшілік немесе біреудің қайға мұңына немқұрайлы қарау, жеке адамдағы творчестволық қабілетінің жойылуы. Кейде жалған дау-жанжал да болуы мүмкін, мұндайда дау-дамай туғызатын нақты себептер болмаса да, адамдар арасындағы қарым – қатынаста салқын көзқарас байқалады. Бағыныштылардың кез - келген әрекеті басшыға ұнамайды, оны аңдып жүргендей көреді немесе бағыныштының ойынша басшы оған ешбір себепсіз тиісіп жүргендей болады

б) Дау – жанжалды жіктеу.

Дау – жанжалдың мынадай да түрлері бар:

тікелей – көлбеу;

іскерлік – жеке адамдар (жеке басына байланысты);

конструктивтік – деструктивтік.

Сонымен қоса, дау – жанжалдың жалпылама – жекелей, қысқа мерзімдік, ұзаққа созылатын, мазаны кетіретін, бүлдіретін, кейіннен ұлғаятын, бәсеңдейтін түрлері бар.

Қолайлы және қолайсыз құндылықтар мен мүдделердің қақтығысына орай келіспеушілік мынадай типтерге бөлінеді:

1. Дау – жанжалдың «қолайлы – қолайсызы». Мұнда екі қолайлы балама болады. Бұл өте ұнамды әрі тез шешіледі. Бұған мысал ретінде сыбайлас достар арасындағы бір фильм жөніндегі әр түрлі пікірін жатқызуға болады.

2. Дау – жанжалдың «қолайсыз – қолайсызы». Екі вариант та ұнамсыз. Егер сіз жабдықтау бөлімінің бастығы болып істесеңіз, онда сіз өзіңізге жабдықтаушы таңдауыңыз тура келеді, бірақ таңдаған адамыңыздың екеуі де қолайсыз болып шығады. Бірақ әйтеуір біреуін алуыңызға тура келеді, ал бұған біраз уақыт кетеді.

3. Дау – жанжалдың «қолайсыз қолайлысы», мұнда жақсы және нашар варианттар қақтығысады.

Өкілеттілікке сенім көрсетудің қажеттілігі мен артықшылығы бола тұрса да, кейбір басшылар өзінің қарамағындағы адамдармен ақылдасуды қажет деп санамайды. Мұның толып жатқан себептері бар, оны әдістемелік, ұйымдық және психологиялық секілді бірнеше топқа біріктіруге болады.

Әдістемелік тұрғыдан алғанда өкілеттілікке сенім көрсетудің қиын болатын себебі – басшы тарапынан басқару органын заңсыз теңдестіруден туындайды. Мәселен, қол қою правосын шектен тыс шоғырландыру тікелей орындаушылардың жауапкершілігін кемітеді, жұмыстың орындалу мерзімін ұзартады, әрі оның барысын бақылауды қиындатады.

Ұйымдық тұрғыдан өкілеттілікке сенім көрсетудің ең дұрысы жүйені жобалау сатысында, басқару аппараттарының бөлімшелері мен лауазымдық нұсқаулар туралы ережені жасаған кезде қарастырған жөн.

Өкілеттілікке сенім көрсетудің технологиялық себептеріндегі кемшіліктер алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Сенім көрсетуді жүзеге асыру басшының жеке басындағы субъективтік факторларға (батылдығына, қызбалығына, бәріне де өзі істегісі келетіндігіне т.б.) қарамағындағылардың нақты мүмкіндіктерін ескере отырып оның міндеттерді бөлу қабілетіне, олардың мақсаттары мен міндеттерін тиімді тұжырымдауына, қызмет нәтижесінің көрсеткіштерін бағалай білуіне, жұмыс нәтижесін бақылауын және оларды жақсарту мүмкіндіктерін қарастыруына байланысты.

Ньюмен басшылардың сенім көрсетуге ықылассыздығы бес түрлі себептерін келтіреді:

- «мен мұны тәуірірек істеймін» деп қате ойлау;

- басшылық қабілетінің жоқтығы;

- қарамағындағыларға сенім көрсете алмауы;

- тәуекел етуден қорқатындығы;

- болатын қауіп – қатерді алдын ала болжай білмеуі

Ньюменнің пікірінше, басшыға бағыныштылардың жауапкершіліктен қашқақтауының, сенім артуына ықылассыздығының негізі алты түрлі себептері бар:

- бағыныштылар проблеманы өзі шешкеннен гөрі басшыдан сұрағанды жөнсанайды;

- бағынышты жіберілген қателігін сынаудан қорқады;

- бағыныштыда міндетті ойдағыдай орындауға қажетті мәліметтер мен ресурстар болмайды;

- бағынышты өзіне - өзі сенбейді;

-бағыныштыға қосымша жауапкершілік жүктейтіндей, ешқандай қолайлы ықпал болмайды.

Өкілеттікке сенім көрсетудің негізгі принциптері мынада: ең әуелі бірінші қызметке тікелей басшының өзі қандай өкілеттілікті жүзеге асыруы тиіс және қандай өкілеттілікті бағыныштыларына беру жөн екендігін анықтау қажет. Өкілеттілікке сенім артудың маңызды принциптерінің бірі – бағыныштыларға жүктелетін және құқықтарымен дер кезінде таныстырып отыру.

Өкілеттілікке сенім көрсету процесінде нақты жұмыскерлерге жүктелетін міндеттердің, олардың күш – қуаты мен ақыл – ойы мүмкіндіктеріне сай келуін ойластыру қажет. Егер бағыныштыларға өз мүмкіндіктерінен тыс жауапкершілік жүктелетін болса, онда басшы қандай шараларды қолданса да көрсетілген сенім орындалмайды. Сондықтан да әрбір жұмыскердің мақсаты мен міндетін белгілегенде, олардың жеке басының сапасы ескерілуі тиіс.

Ұйымдық тұрғыдан алғанда басшы тиісті алғы шарттарды құру туралы ойластыруы тиіс: біріншіден, әрбір жұмыс орнының қызметін айқын, әрі дәлелді белгілеу қажет, екіншіден, әрбір жұмыскердің қызмет бабы мен ерекшеліктерін, олардың білімі мен кәсіби даярлығын, жинақтаған жұмыс тәжірибесін анықтау. Осы жағдайларды ескергенде ғана жұмыскердің өз ісіне сай келетіндігіне толық сенуге болады.

Басшы өкілеттілік берілген адамға толық сенуі тиіс. Өзінің біліміне, тәжірибесіне және басқадай сапаларына сай өкілеттілік алғандарға толық сенуге, әрі оларды пайдалы іске қатыстыруға болады.

Басшы өкілеттілік беріліп, істі орындауға деген жауапкершілік жүктелген адамдардың жұмысын ойдағыдай бақылауды, олардың өзін өзі бақылау дағдысына қалыптасуын баулуға толық мүмкіндік тудырады. Басшы тарапынан өкілеттілік неғұрлым көп берілсе, жұмыстың орындалуы жедел түрде бақылау соғұрлым ойдағыдай болады.

Орындаушыларға жұмысты бөлу ісінде, орындалуына жағдай жасауда екі түрлі алғы шарт бар. Біріншісі, жұмыскерлерге қандай істі қалай атқару керектігі тапсырылып, олардың қызметі мен міндеті айқындалады. Екіншісі, орындаушыға тиісті ресурстарды беру арқылы сол міндеттерін іс жүзінде жүзеге асыру қамтамасыз етіледі, әрі басқару объектісіне ықпал етудің тиімді жолдары қарастырылады.

Өкілеттілікке сенім көрсетуді жүзеге асыру кезінде басшы қарамағындағылардың құқығы мен жауапкершілігі жөніндегі ара қатынас мәселесін шешуіне тура келеді.

Басшыға міндетті толық орындай алатын өкілеттілік беруі тиіс

Бұл - сәйкестік принципі. Өкілеттілікке сенім көрсетудің тиімділігі кез келген бағыныштылардың атқарған ісінің нәтижесіне тиянақтылығына байланысты, ал бұл үшін жұмыс нәтижесі туралы толық мәлімет болуы тиіс. Міне, сондықтан да өкілеттілікке сенім көрсетудің міндеті мен мақсаты тиянақты бақылау мен тексеру болып саналады.

Бақылау дегеніміз бағыныштыларға көмек көрсету, істі жете білмеуден, тәжірибесіздіктен және басқадай дәлелді себептерден болатын ағаттықтарды алдын ала болдырмау, ал кемшілік бола қалған жағдайда дер кезінде түзету. Басшы сонымен қоса сенім көрсетілген адамдарға әр түрлі көтермелеу шараларын тиімді қолдана білуі тиіс.

Көтермелеу нышандары алуан түрлі қосымша ақы төлеу, қызметін жоғарылату, құрметті атақтар беру, жұмыс жағдайын жақсарту т.б. Мадақтаудың тиімділігі сол, бағынышты адамдар қосымша жауапкершілік пен жеке басын қанағаттандыру арасында тікелей байланыс бар екендігін түсінеді.

Тиімді басшылық басшы мен оның қарамағындағылардың арасындағы дұрыс қарым – қатынасқа байланысты. Жақсы басшы болу үшін өзінің қарамағындағылармен дұрыс қарым – қатынас жасай білу керек. Басшыға бағыныштылар да нашар басшы мен жақсы басшының арасында едәуір айырмашылық бар екенін жете түсінеді. Басшылар ойдағылай болған жағдайда жұмыста қыза түседі, ал істің нәтижесі болуы кәсіби мәртебесін арттыра түседі.

Басшылықты тиімді атқарудың айырықша маңызды алты түрлі элементі бар:

1. Кері байланыс.

2. Біршама еркіндік.

3. Жұмысқа көзқарас.

4. Жұмыс нәтижесін бағалау.

5. Жеке басының мінез – құлқы.

6. Жоғарылату.

1.Этика түсінгі

2.Этиканың қалыптасуы мен даму кезеңдері

3.Қазіргі этика теориялары

1.Этика ұғымын қалыптасуы

2.Этика тероиялары

3.Қазақстандағы этиканың қалыптасуы мен дамуы

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
Тақырып 2. Заңгердің кәсіби этикасының заты, міндеті, ерекшелігі.

Мақсаты: Заңгкр этикасы түсінгі, ұғымын ашу

1.Кәсіби этиканың түсінігі, оның заты

2.Методология және заңгердің кәсіби этикасын әдістері

3.Кәсіби этиканың міндеттері

4. Құқық қорғау органдары қызметкері кәсіби этикасының нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі.

1.Заңгердің кәсіптік этикасы

2.Этиканың нормативтік-құқықтық қамтамасыз етілуі

3.Кәсіби этиканың міндеттері

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
Тақырып 3. Құқық қорғау органдары қызметкерінің кәсіптік қызметінің категориялары

Мақсаты: Кәсіптік қызмет этикасы ұғымы

1.Этикалық категориялар ұғымы

2.Негізгі этикаылық категориялардың сипатамасы

3. Заңгер қызметіндегі этикалық категориялардың әлеуметтік маңыздылығы

Өзін өзі бақылау сұрақтары:

1.Әділдік, кәсіби борыш,бедел ұғымдар

2. Этикаылқ категориялар

Негізгі әдебиеттер

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
Тақырып 4. Мораль.Мораль функциялары, оның құрылымы және элементтері

Мақсаты.Моральдың түсінгі және мәнін ашу.

1. Моральдың түсінгі және мәні

2. Мораль құрылысының негізгі элементтері

3. Моральдың функциялары

4. Құқық қорғау органдары қызметкерінің мораль нормалары мен принциптері

Өзін- өзі бақылау сұрақтары.

1.Құқық қорғау органдарының принциптері

2.Моральдық-ізігілкті қарым-қатынастар

Негізгі әдебиеттер

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
Тақырып 5.Мораль ізгілік қызметін анықтайтын әлеуметтік факторлар жүйесін құрайтындардың бірі ретінде.Ізгілікті таңдаудың түсінгі.Моральдың кәсіптік-ізгілікті мәні және мақсаты

Мақсаты:Моральдыңі әлеуметтік сипаты туралы

1.Моральдың әлеуметтік сипаты

2. Мораль және құқық, олардың өзара байланыссы және айырмашылығы

3.Мораль факторлары

3. Заңгердің қызметіндегі моральдық факторлардың ерекшелігі

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1.Мораль және құқық

2.Мораль және саясат

3. Моральдық сана және моральдық мәдениет

4.Діни мәдениет

Негізгі әдебиеттер

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
Тақырып 6.Құқық қорғау органдарының жеке мамандықтар қызметінің ізгілікті-этикалық негіздері.

Мақсаты: Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің ізгілік негіздері

1.Құқық қорғау органдары қызметкерінің қызметіндегі ізгілік негіздер

2.Заңгердің Ар-ождан кодексі

3.Жеке заң мамандықтарының ізгілігі

Өзін- өзі бақылау сұрақтары:

1.Заң мамандығы өкілдернің қызметін құрайтын жеке ізгілік

2.Бұқаралы қ ақпарат құралдарымен өзара әрекетесудің ізгілікті аспектілері.

3.Ізгілік кәсіптік негіз

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
Тақырып 7. Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсіптік қарым –қатынас жасау мәдениеті

Мақсатты:Іскерлік қарым қатынас жасау этикасының негізгі принциптерін ашу

1.Сіз тіл табыса аласыз ба?, Сіздің қарым қатынас жасайтын стиліңіз?, Сіз басқа адамдарға әсер ете аласыз ба ?

1.Сенімді қарым қатынасты құру

2.Телефон арқылы сөйлесі

3.Коммуникативтік мәдениет

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004

Тақырып 8.Әдептілік заңгердің кәсіптік қызметінде

Мақсаты: Құқық қорғау органдары қызметкерінің этикеті және имиджі ашу

1.Үстел жасау ережесі «телефон арқылы сөйлесейік », «жұмысқа қабылдау», үстел басында өзін өзі ұстау ережесі

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

1.Іскерлі қатынастардың табиғаты және мәні

2.Іскерлік қарым қатынас жасау этикеті негізгі принциптері

3.Іскерлік қарым қатынас сөйлеу мәдениеті

4.Пікір талас мәдениеті

Негізгі әдебиеттер

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004

Тақырып 9.жанжал және оның моральдық –ізігіліктік құрылысы.

Мақсаты:Ізгілік жанжалдың түсінгі менқұрылысын ашу

1.Сіз жанжал шығаратын адамсыз ба?,Сіз тіл табусуға өзінізге баықлау жасайсыз ба?,Сіз тез бейімделесіз бе?,Сіздің тіл табыса алуыңыз?

Өзін -өзі бақылау сұрақтары:

1 Тәжірбиедегі жанжалдың оң және теріс ролі

2.Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің моральдық жанжалдары.

3.Пікір таласты , жанжалды шешу

1.Афанасьева А.В Этика и психология профессиональной деятельности.-М.,2004 2)

2.Анцупов А.Я ,Шипилов А.И Конфликтология. М. ЮНИТИ-ДАНА ,2002

3.Букреев В.И Этика права: от истоков этики и права к мировоззрению.Учеб.пособие .М,1998

4.Габитов Этика Юриста.Учебное пособие.Алматы; 2003.

5.Пивоваров П.Г Пофессиональная этика сотрудников правоохранительных органов: Учеб. Пособие / под ред. Г.В. Дубова, А.В. Опалева.-2е,изд;

6.Халиулина В.П. Профессиональная этика юриста.-М.2004
3. Студенттердің өздік жұмысы
3.1.Студенттердің өздік жұмысын орындаудағы әдістемелік нұсқаулар

Өздік жұмысының кең таралған және маңызды түрлерінің бірі – ол тәжірибелік сабақтарға және ғылыми конференцияларға студенттермен әзірленетін рефераттар болып саналады. Бұл өздік жұмыстың түрі өте қызықты және маңызды, өйткені ол студентті ғылыми зерттеулерге баулиды. Рефератты дайындау студенттердің ғылыми-ізденіс жұмыстарының элементі ретінде оларды аудиторияның алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. Осының бәрі, студенттердің рефераттық жұмыстарын басқаруын ұйымдастыруға үлкен жауапкершілік артады.

Рефераттың тақырыбын таңдап алу өте маңызды орын алады, өйткені студенттің өздік жұмысқа деген қызығушылығы, алынған тақырыпқа байланысты болады. Сондықтан, оқытушыға студенттің тақырыпты дұрыс таңдап алуына көмек жасап, рефератты әзірлеу барысында оған жалпы басқаруды қамтамасыз ету қажет.

Рефератты әзірлеуінің бірінші кезеңі - әдебиетті дұрыс таңдау, ол үшін кітапханадағы каталогтарды және басқада библиографиялық нұсқауларды қолданған жөн. Студентті анықтамалық әдебиеттермен, термин – аудармалармен, әдістемелік нұсқаулармен, ғылыми журналдармен қолдануға үйрету қажет.

Екінші кезең – танысу, мәліметті топтастыру және талдау. Ең алдымен тақырып бойынша негізгі құжаттарды оқып, оларды зерттеуден бастау керек. Осы жұмыс барысында тақырыптың негізгі сұрақтары біліне бастайды, олардың реттілігі және бастапқы жоспары. Сонан кейін, жоспардың сұрақтары арқылы барлық зерттелген әдебиет бойынша мәліметті топтастыру қажет.

Барлық мәлімет жиналғаннан кейін, жоспарды ретке келтіріп, рефератты құрастыруға және жазуға кірісуге болады. Бұл реферат әзірлеуінің үшінші соңғы кезеңі болмақ. Ақырында пайдаланған әдебиет тізімін келтіру қажет.

Оқытушыға студенттерді қатал бақылауының қажеті жоқ, керісінше олардың ынтасын марапаттау қажет.

Реферат толығымен әзірленбей тұрып, оқытушы студенттің дайындаған жоспарын қарап шығу қажет.

Рефератты ресімдеу сұрақтары бойынша арнайы кеңес берген жөн.

Рефераттың титулды бетіне университеттің және факультеттің атауын, мамандығын, тақырыбын, өзінің аты – жөнін, жазылған жылын көрсету қажет.

Келесі бетте, цифрлармен белгіленген рефераттың жоспары көрсетіледі.

Жоспардағы сұрақтардың жауабын жаңа беттен бастаған жөн. Рефератты жазу барысында беттерді нөмірлеп, сол жақтан (3 см) жолдарды қалтыру керек.

Ақырғы бетте пайдаланған әдебиеттің тізімі көрсетіледі, олардың жазылуын алдын ала оқытушы студенттерді таныстырады.

Реферат жұмысы аяқталғаннан кейін, оны студент тексеруге оқытушыға тапсырады, сонан кейін барып ол жұмысқа : «сыналды», «сыналған жоқ» немесе «қанағаттандырылған», «жақсы», «өте жақсы» деген баға беріледі.

Рефераттық жұмыстардың есепке алуының жеке журналы болғаны немесе рефераттарды болашақ оқу жұмыстарында пайдалану үшін оқу залында сақтаған жөн.
3.2 Студенттердің өздік жұмыстарының тақырыптары

2.Орта ғасыр этикасы

3.Жаңа заман этикасы

4.Жаңа заманның этикаылқ ілімдері

5.Моральдың пайда болуының негізгі концепциялары

6.Мораль және құқық

7.Мораль және саясат

8.Өмірдің мәні неде

9.Қоғамның рухани өмірдегі моральдың алатын орны

10.Мораль және дін

11. Моаль және дін; ұқсастықтары мен айырмашылығы

12.адвокат этикасы

13.Ізгілікті тәрбиелеуден түрлері мен формалары

14.Этикетке және ізгілікке тәрбиелеу

15. іскерлік этика және руханишылдық

16.Іхзгілікті еркіндік

17.Мемлекеттік қызметішінің Ар-ождан кодексі

18Іскерлік этикет