OSI эталондық моделі деңгейінің аттары

10

 

да бір деңгейде жасалған сұраныс орындалуға одан төмен деңгейге беріледі. 

Сұранысты  өңдеу  нәтижелері  жоғарғы  деңгейге  қайтарылады.  Деңгейлердің 

бағдарламмалық және  аппараттық әрекеттесуін  сипаттау  үшін интерфейстер 

және  хаттамалар  қолданылады.  Екі  көршілес  деңгейлер  арасындағы 

әрекеттесуді  және  олардың  арасындағы  берілетін  мәліметтердің  пішімін 

сипаттау  үшін  интерфейс  (мысалы,  Х.25  )  деп  аталатын  ережелер  мен 

келісімдер орнатылады.  

OSI моделінің деңгейлерінің өзарақатынастары. OSI моделін 1.4 суретте 

келтірілгендей екі құрамды бөлікке бөлуге болады:  

  әр  түрлі  машиналардағы  процестер  мен  бағдарламалардың 

өзарақатынас  механизмін  қамтамасыз  ететін  хаттамалар  негізіндегі 

горизонтальды модель; 

  бір  машинадағы  көршілес  деңгейдегі  көрсетілетін  қызмет  негізіндегі 

вертикальды модель. 

 

 

Қабылдаушы

Қолданбалы

Көрсетімдік

Сеанстық

Көліктік

Желілік

Арналық

Физикалық

Қолданбалы

Көрсетімдік

Сеанстық

Көліктік

Желілік

Арналық

Физикалық

Физикалық орта

Виртуалдық 

байланыс

Жіберуші

Сурет 1.4. OSI моделінің түрлері 

 

Енді әрбір деңгейдің функцияларын қысқаша қарастырып өтсек. 

1.  Физикалық  деңгей  (physical  layer)  сигналдарды  тасымалдау 

ұстанымын  (принципін), тасымалдау  жылдамдығын, байланыс арналарының 

спецификациясын баяндайды. Бұл деңгей аппараттық жабдықтармен (желілік  

бейімдеуіш  (адаптер),  шоғырлауыш  (концентратор)  порты,  желілік  кабель) 

іске асырылады. 

2.  Арналық  деңгей  (data  link  layer)  негізгі  екі  мәселені  шешеді  – 

тасымалдау  ортасының  қол  жетімділігін  тексереді  (тасымалдау  ортасы  көп 

11

 

жағдайларда бірнеше желілік түйіндер  арасында бөлінуі мүмкін), сондай ақ, 

тасымалдау  үрдісінде  пайда  болған  қателерді  тауып,  түзетеді.  Деңгей 

бағдарламалық-аппараттық  жолмен  іске  асырылады  (мысалы,  желілік 

бейімдеуіш (адаптер) және оның драйвері). 

3.  Желілік  деңгей  (network  layer)  әр  түрлі  арналық  және  физикалық 

хаттамаларда жұмыс істейтін желілерді құрама желіге біріктіруді қамтамасыз 

етеді. Және бұл жағдайда, ортақ желіге кіретін желілер ішкіжелі (subnet) деп 

аталады.  Желілік  деңгейде  екі  негізгі  мәселе  шешіледі  –  бағдар  беру 

(маршрутизация)  (routing,  хабарды  тасымалдаудың  оптималды  жолын 

таңдау)  және  адрестеу  (addressing,  құрама  желідегі  әрбір  түйіннің  өзінің 

ерекше  аты  болуы  керек).  Әдетте  желілік  деңгейдің  функцияларын  арнайы 

құрылғы 

– 

бағдарғылауыш 

(маршрутизатор, 

router) 

және 

оның 

бағдарламалық қамтамасы іске асырады. 

4.  Транспорттық  деңгей  (transport  layer)  жеткізілуді  растау  арқылы 

және  дестені  (пакетті)  қайталап  жіберу  арқылы  құрама  желіде  хабардың 

сенімді  түрде  тасымалдану  мәселесін  шешеді.  Бұл  деңгей  және  келесі 

деңгейлер бағдарламалық жолмен іске асырылады. 

5. Сеанстық деңгей (session layer) байланыс сенансының ағымдағы күйі 

туралы ақпаратты сақтауға мүмкіндік береді және байланыс үзілген жағдайда 

сеансты осы үзілген күйден бастап қайта бастайды. 

6.  Баяндау  деңгейі  (presentation  layer)  тасымалданатын  ақпаратты  бір 

кодировка түрінен екіншісіне түрлендіруге мүмкіндік береді (мысалы, ASCII 

кодынан EBCDIC кодына). 

7.  Қолданбалы  деңгей  (application  layer)  келесі  қалған  деңгейлер 

арасында  және  пайдаланушы  қосымшалары  арасында  интерфейсті  іске 

асырады. 

Бір  деңгейдегі  объектілердің  әрекеттесуінің,  сонымен  қатар  бір 

деңгейдегі  объектілер  арасында  берілетін  хабарламалардың  көрсетім 

пішімдерін бекітетін ережелер жиынтығы хаттамалар деп аталады. 

Ауқымды  есептеу  желілері  –  бір-бірінен  алыс  орналасқан  жергілікті 

желілер  мен  жеке  компьютерлерді  байланыстыратын  есептеу  желісі. 

Ауқымды  есептеу  желілері  үш  құрамды  бөліктен  тұрады:  желінің  түйіні 

ретінде  қарастырылатын  жергілікті  есептеу  желілері;  жергілікті  есептеу 

желілерін байланыстыратын арналар; байланыс арналарына байланыс құруға 

мүмкіндік беретін жабдықтар мен бағдарламалар. Ең әйгілі ауқымды есептеу 

желісі  –  Internet.  Internet  –  түрлі  хаттамалармен  жұмыс  істейтін,  әр  түрлі 

есептеу  машиналарын  байланыстыратын,  мәліметтерді  тасығыштардың 

(телефон  сымдары,  оптикалық  талшық,  радиомодемдер  және  т.с.с.)  барлық 

түрлерімен тасымалдайтын компьютерлік желілердің бірлестігі. Оның өзінің 

атауы  «желі  арасында»  мағынасын  білдіреді.  Желілерді  біріктіру  үлкен 

мүмкіндіктерге  ие  болады.  Өз  компьютерінен  кез-келген  Internet  абоненті 

басқа  қалаға  мәліметтерді  жібере  алады,  Вашингтондағы  Конгрес 

кітапханасының  каталогын  көре  алады,  Нью–Йорктағы  Метрополитен 

музейінің 

соңғы 

көрмесінің 

суреттерімен 

таныса 

алады, 

IEEE 

конференциясына  және  әр  түрлі  мемлекеттердің  желі  абоненттерімен 

12

 

ойындарға  қатыса  алады.  Internet  –  тің  аса  маңызды  ерекшелігі  -  оның  әр 

түрлі  желілерді  біріктіре  отыра  ешқандай  иерархияны  құрмайтыны,  желіге 

қосылған барлық компьютерлер тең құқықты болады. Кейбiр функцияны iске 

асыратын  және  бір  деңгей  құрамына  кiретiн  ашық  жүйе  бөлігі  объект  деп 

аталады,  n-шi  деңгейдiң  объекттерiнiң  өзара  әрекеттесуiнiң  ережелерiнiң 

жиыны n – хаттама деп аталады. Көршi деңгейдегі объекттердiң арасындағы 

байланыс  интерфейспен  анықталады  (мысалы,  n  және  (n-1)  -  ші  деңгейдегі 

объекттер арасындағы байланыс (n - 1)-ші интерфейспен анықталады).  

Ашық  жүйелердің  ортақ  қасиеттері:  кеңейтiмдiк;  мобилдiлiк;  басқа 

жүйелермен жұмыс  iстеуге қабiлеттiлiк; қолданушыға  достық, соның iшiнде 

жеңiл  басқарылу.  Ашық  жүйелерде  бұл  қасиеттер  кешенді  түрде 

қолданылады.  Ашық  жүйелер  қатынасы  ақпараттық  желілер  сәулетінің 

негізгі концепциясы болып табылады.  

TCP/IP хаттамалары 

TCP  (Transmission  Control  Protocol)  –  бұл  транспорттық  деңгейдің  ең 

кеңінен  таратылған  түрі.  ТСР  ең  маңызды  функциясына  бұрыннан 

қолданылып келе жатқан IP (Internet Protocol)  хаттамасымен салыстырғанда, 

мәліметтерді жоғалтпай жеткізуі болып саналады. Хабарламаны жеткізу үшін 

процесс – жіберуші мен процесс – алушының арасын алдын – ала жалғайды. 

Бұл құрылған жалғау дейтаграмманың нақты түрде жетуін қамтамасыз етеді. 

ТСР  хаттамасының  бүлінген  немесе  жоғалған  пакеттерді  қайталап  жіберу 

мүмкіндігі  бар.  Хабарламаның  нақты  түрде  жеткізілуіне  белгіленген 

функциялар  өңдеушілерді  қосалқы  бағдарламалардан  және  дейтаграмманы 

басқару  амалдарынан  босатады.  Хаттама  жіберуші  мен  алушы  арасында 

мәліметтер  жіберілуін  қамтамасыз  етеді.  ТСР  жалғауды  қондыруға 

бағытталған  болғандықтан,  дейтаграмманы  алған  адресат  жіберушіге 

алғандығы туралы хабар беруі керек. Жалпы жіберуші мен алушы арасында 

виртуальды  канал  қондырылады,  ол  жерде  олар  хабарламамен  алмасады 

және  алғандығы  туралы  хабар  жіберіледі.  Мәліметтерді  алмасу  процесі 

машина  –  жіберуші  және  машина  –  алушы  арасында  жалғауды  қондыру 

сұранысынан  басталады.  Бұл  сұраныста  арнайы  бүтін  сан  болады,  ол  сокет 

номері  деп  аталады.  Ал  жауабына  алушы  өз  сокетінің  номерін  жібереді. 

Жіберуші  мен  алушының  сокеттерінің  номері  жалғауды  анықтайды  (былай 

айтқанда, жалғау жіберуші мен алушының IP-адресісіз орындалмайды, бірақ 

та  бұл  тек  төменгі  деңгейлі  хаттамаларға  қатысты).  ТСР  жалғауын 

қондырғаннан кейін хабарламаның сегменттері жіберіліп бастайды.  

Жіберушінің  төменгі  деңгейлі  IP-адресінде  сегменттер  бір  немесе 

бірнеше дейтаграммаларға бөліне бастайды. Желіні өте келе, дейтаграммалар 

алушыға  келіп  түседі,  содан  IP  деңгейі  олардан  қайтадан  сегмент  жинақтап 

ТСР  береді.  ТСР  барлық  сегменттерді  бір  хабарламаға  жинақтап  отырады. 

ТСР  –  дан  процесс  –  алушыға  хаттамалардың  қада  жиналатыны  туралы 

хабарлама жіберіліп отырады. ТСР машина – алушыда номері бойынша бүкіл 

сегменттерді  бір  хабарламаға  жинақтайды.  Егер  қандайда  бір  хабарлама 

сегменті жоғалған немесе бүлінген болса, жіберушіге қате кеткен сегменттің 

номері жіберіледі. Бұндай жағдайда жіберуші сегментті қайта жіберуіне тура 

13

 

келеді. Егер де сегмент дұрыс қабылданған болса, онда алушы анықтаушы  – 

квитанциясын жібереді (ACK - acknowledgement). 

Таймер  ТСР  хаттамасында  ең  маңызды  рольді  атқарады.  Егер  де 

белгіленген  уақыт  ішінде  анықтаушы  –  квитанциясы  келіп  түспеген  болса, 

онда сегмент жоғалтылған болып саналады. Бұндай жағдайда сегментті қайта 

жіберу процесі орындалады. 

TCP/IP  транспорттық  деңгейі  екі  түйінің  қосылуын  қамтамасыз  етуге 

жауап береді. Деңгейдің негізгі функциялары:  

  ақпаратты алуды қолдау; 

  деректер ағынын қолдау; 

  пакеттерді реттеу және ретрансляциялау.  

Қызмет түріне байланысты екі хаттама қолданылуы мүмкін: 

  TCP  (Transmission  Control  Protocol  –  хабарлар  жіберуді  басқару 

хаттамасы); 

  UDP  (User  Datagram  Protocol  –  қолданушының  дейтаграмм 

хаттамасы). 

UDP  хаттамасы  TCP  хаттамасына  қарағанда  өте  қарапайым 

транспорттық хаттама болып келеді. UDP хаттамасы дейтаграмманы жеткізіп 

беруді  қамтамасыз  етеді,  бірақ  оларды  дәлелдер  алуды  талап  етпейді.  UDP 

хаттамасы  мәліметтерді  қосылуларды  орнатусыз  –  ақ  жеткізіп  беру  талап 

етілген  жағдайларда  пайдаланады.  Мұндай  байланыс  негізінде  сенімсіз, 

өйткені  оның  хабарлары  дұрыс  қабылданды  ма  және  ол  ол  тіпті  алындыма, 

сол туралы жіберушіге  хабарланбайды. Қателердің  туындауын тексеру  үшін 

пакеттің  бақылау  сомасы  пайдаланылады,  бірақ  қателіктер  ешқандай 

өңделінбейді – олар немесе жойылады немесе олардың өңделінуі өте жоғары 

қолданбалы  деңгейде  орындалады.  UDP  арқылы  қолданбалы  процеспен 

жіберілетін  мәліметтер  бөлшектерге  бөлінбей,  белгіленген  орынға  бір  бүтін 

секілді жетеді. Мысалы, егер жіберуші – процесс порт арқылы бес хабарлама 

берсе,  онда  алушы  –  процесс  порттан  бес  хабарды  есептеуі  қажет.  Әрбір 

жазылған  хабарлар  көлемі  әрбір  оқылғандардың  көлемімен  сәйкес  келуі 

қажет. UDP  хаттамасы  мәліметтерді  берудің  қарапайым  механизмі  қажет 

болған  жағдайда  ғана  пайдаланылады.  Сонда  қате  бақылауы  немесе 

орындалмайды  (мысалы,  TFTP  -  Trivial  File  Transfer  Protocol  –  қолданбалы 

хаттамасы  –  файлдарды  берудің  қарапайым  хаттамасы)  немесе  қолданбалы 

деңгейде орындалады (мысалы, SNMP - Simple Network Management Protocol 

басқарушы хаттамасында немесе NFS - Network File System файлдық жүйеде 

пайдаланады). 

TCP/IP  құрылымы  OSI  моделіне  негізделген,  ал  оның  жеке  моделі 

DARPA (Defense ARPA – перспективтік зерттеу жобалары Агенттігінің жаңа 

атауы)  немесе  DoD  (Department  of  Defense  –  АҚШ  қорғаныс  Министрлігі) 

деп аталады. Бұл модельде барлығы төрт деңгей бар.  

OSI  моделінің  DARPA  моделіне  сондай  ақ,  TCP/IP  стегінің  негізгі 

хаттамаларына сәйкестігі 1.5-суретте көрстілген. 

 

14

 

 

Қолданбалы деңгей

Көрсетімдік деңгей

Сеанстық деңгей

Көліктік деңгей

Желілік деңгей

Арналық деңгей

Физикалық деңгей

Көліктік деңгей

Қолданбалы деңгей

Желіліаралық деңгей

Желілік интерфейс 

деңгейі

Сурет 1.5. TCP/IP хаттамаларының OSI және DARPA модельдеріне сәйкестігі 

 

DARPA  моделінің  төменгі  деңгейі  –  желілік  интерфейстер  деңгейі  – 

арналық  және  физикалық  деңгейлер  функциясын  орындамайды,  ол  тек 

DARPA  моделінің  жоғарғы  деңгейлерін  құрама  желіге  (мысалы,  Ethernet, 

FDDI,  ATM)  кіретін  желі  технологияларымен  байланысты  (интерфейсті) 

қамтамасыз етеді. 1.1 кестеде TCP/IP хаттамаларының түрлері келтірілген.  

 

Кесте 1.1. TCP/IP хаттамаларының түрлері 

Хаттама атауы 

Хаттама сипаты 

WinSock 

Желілік бағдарламалық интерфейс 

NetBIOS 

Windows ОЖ бағдарламаларымен байланыс 

TDI 

Транспорттық  драйвер  интерфейсі  (Transport  Driver  Interface), 

сеанстық деңгейдегі компоненттерді құруға мүмкіндік береді.  

UDP 

Қолданушының дейтаграмм хаттамасы 

ARP 

Адрестерге рұқсат беру хаттамасы (Address Resolution Protocol) 

RARP 

Адрестерге  кері  рұқсат  беру  хаттамасы  (Reverse  Address 

Resolution Protocol) 

IP 

Internet хаттамасы (Internet Protocol) 

ICMP 

Internet  басқару  хабарламаларының  хаттамасы  (Internet  Control 

Message Protocol) 

IGMP 

Интернет  топтарын  басқару  хаттамасы  (Internet  Group 

Management Protocol), 

NDIS 

Транспорттық  хаттамалар  драйверлері  арасында  қатынас 

интерфейсі 

FTP 

Файлдарды жіберу хаттамасы (File Transfer Protocol) 

TFTP 

Файлдарды  жіберу  қарапайым  хаттамасы  (Trivial  File  Transfer 

Protocol) 

 

15

 

TCP/IP  стегіне  кіретін  барлық  хаттамалар  RFC  құжаттарында 

стандартталған.  

RFC құжаттары.  

Интернет  және  TCP/IP  стегінің  бекітілген  стандарттары  RFC  (Request 

for  Comments  –  жұмыстық  ұсыныстар)  құжаттарында  жарияланады. 

Стандарттар  ISOC  (Internet  Society  –Интернет  Бірлестігі,  Халықаралық 

қоғамдық ұйым) барлық бірлестіктерімен әзірленеді. ISOC Бірлестігінің кез-

келген  мүшесі  өзінің  құжаттарын  RFC  құжаттарында  жариялауға  ұсына 

алады.  Ары  қарай  құжатты  технкалық  эксперттер,  әзірлеуші  топтар  және 

RFC  редакторлары  қарастырады,  содан  соң,    RFC  2026    сәйкестігінен  өтеді 

және келесі дайындық сатыларынан өтеді (maturity levels): 

1)  жоба    –  бұл  сатыда  құжатпен  эксперттер  танысып,  толықтырулар 

мен өзгертулер енгізіледі; 

2)  ұсынылатын  стандарт  –    құжатқа  RFC  номер  бекітіледі,  эксперттер 

ұсынылған  шешімдердің  өміршеңдігін  растап,  құжаттың  болашағы  бар  деп 

шешеді, енді оны іс жүзінде іске асырған жөн; 

3) жоба құжаты – құжат жоба түріндегі болып саналады, егер оны кем 

дегенде  екі  тәуелсіз  әзірлеушілер  іске  асырып,  ұсынылған  спецификацияны 

нәтижелі  түрде  қолданса.  Бұл  сатыда  әлі  де  болса,  шамалы  өзгертулер  мен 

дамытулар енгізеледі; 

4)  интернет  стандарты  (Internet  Standard)  –  стандартты  бекітудің  ең 

жоғарғы сатысы, құжат спецификациясы кеңінен қолданысқа таралып, өзін іс 

жүзінде  жақсы  жақтарынан  көрсете  білді.  Интернет  стандарттарының  тізімі 

RFC  3700  құжатында  берілген.  Мыңдаған  RFC  құжаттардан  тек  бірнеше 

ондаған құжаттар ғана «Интернет стандарты» статусына ие бола алады. 

RFC  құжаттарында  стандарттармен  қатар,  жаңа  желілік  концепциялар 

мен идеялар, нұсқаулар, эксперименталдық зерттеулер нәтижелері баяндалуы 

мүмкін.  Мұндай  RFC  құжаттарға  келесі  статустардың  бірі  тағайындалуы 

мүмкін: 

  эксперименталдық  (Experimental)  –  құрамында  ғылыми  зерттеулер 

мен әзірлемелер туралы мәліметтер бар ISOC мүшелерін қызықтыруы мүмкін 

құжат;  

  ақпараттық  (Informational)  –  ақпаратты  бейнелеу  үшін  жарияланған 

құжат және ISOC бірлестігінің мақұлдамасын қажет етпейді; 

  үздік заманауи тәжірибе (Best Current Practice) – нақты әзірлемелерді, 

мысалы, хаттамаларды іске асыруға арналған құжат. 

Құжаттың  статусы  RFC  құжаттың  тақырыпшасында  Category 

(Категория)  сөзінен  кейін  көрсетіледі.  Құжаттармен  оларға  (Proposed 

Standard,  Draft  Standard,  Internet  Standard)  жұмыс  барысында  дайындық 

деңгейі  өзгеруі  мүмкін    болғандықтан,  құжаттарға  Standards  Track  атауы 

беріледі.  RFC  номерлер  тізбектелген  түрде  тағайындалады  және  олар 

ешқашан  қайталанып  берілмейді.  RFC  құжаттың  бастапқы  варианты 

ешқашан жаңартылмайды. Жаңартылған нұсқа жаңа номермен жарияланады. 

Ескірген  және  ауыстырылған  RFC  құжат  тарихи  (Historic)  статусына  ие 

болады. 

16

 

жүктеу 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: