Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

3.4.2 Нутромерді өлшенетін саңылаудың номинальды размеріне және 0- ге қою.

3.4.3 Тетіктің саңылауын үш кескінде және перпендикулярлы бағытта өлшеу.

3.4.4 Шекті өлшемдерді есептеу және өлшенетін саңылауды есептеу .

3.4.5 Тетіктің өлшеміне және пішініне қарай жарамдылығын анықтау.

3.4.6 Өлшенетін саңылаудың пішін ауытқуын анықтау.

3.4.7 Өлшенетін саңылаудың орналасу шегінің сұлбасын салу.

3.4.8 Өлшенетін саңылаудың номинальды өлшемінің ауытқуы бойынша және көрсету шегінің пішінінің эскизин салу.

3.5.2 Жұмыс мақсаты.

3.5.3 Индикаторлы және сағат типті нутромердің метрологиялық сипаттамасы.

3.5.4 Саңылауды өлшеу сұлбасы.

3.5.5 Өлшеу нәтижелерін 7 кестеге енгізу.

3.5.6 Пішін шегі, өлшенетін саңылау шегі және размерлер шегінің есептеулері.

3.5.7 Пішін ауытқуын есептеу(бөшке тәріздес, ертоқым тәріздес, конустық).

3.5.8 Өлшенетін саңылаудың орналасу шегінің сұлбасы.

3.5.9 Номиналды шамасымен, пішін ауытқуын белгілеп, тетік эскизін салу.
7-кесте.Индикаторлық нутромердің өлшеу нәтижесі

3.6.1. Сағат типті индикатордың құрылысымен жұмыс істеу принципі

3.6.2. Индикаторлы нутромердің құрылысымен жұмыс істеу принципі

3.6.3. Индикаторлы нутромерді номиналды өлшемге реттеп қою.

3.6.4. Индикаторлы нутромерді 0-ге теңестіріп қою.

3.6.5. Индикаторлы нутромермен саңылауды өлшеу.

3.6.6. Пішімі мен өлшемі бойынша тетік жарамдылығын анықтау.

3.6.7. Жалпақ паралельді соңғы өлшем: кластар, разрядтар, кедір-бұдырлығы, соңғы өлшем бөлігін табу.

«ИЗВ-1 ВЕРТИКАЛЬДІ ҰЗЫНДЫҚ ӨЛШЕГІШТЕ ӨЛШЕУ ЖӘНЕ ӨЛШЕУ ШЕШІМДЕРІН МАТЕМАТИКАЛЫҚ ӨҢДЕУ»

4.2.2 Өлшенетін бөлшек.

Машинаны жобалай отырып, құрастырушы қажетті пайдалану сипаттамаларын қамтамасыз ететін, геомметриялық беттерді кешенмен шектейтін, әрбір бөлшекті нақты өлшемдері мен пішіні белгілейді.

Өңдеудің нақтылығы- бұл берілген сызулар бойынша дұрыс геометриялық параметрлердің ауытқуы- бұл өңдеу ауытқу.

Бөлшекті дайындау кезінде алынған өлшемдердің дұрыстығы өлшеумен анықталады. Өлшеу кезінде сонымен қатар ауытқусыз болмайды және сол үшін бөлшек өлшемдерді мәндерін тұрақты жаңғырту мүмкін емес.

Тәжірибеде станокта өңделген бөлшектер берілген өлшемдер және пішіндерден ауытқуына ие болады.

Өлшеудің ауытқу Δх өлш – өлшенетін шаманың нақты мәнінен х, өлшеу шешімдерінен ауытқуыхх өлш, яғни Δх өлш= Хөлш-Х.

Шаманың шынайы мәнін анықтауа мүмкін емес, ауытқудай болмайтын, өлшеу жабдықтардың жоқ болуы сол үшін тәжірибеде шынайы мәннің орнына, жоғары нақтылыжабдықттар өлшемдерімен алынған өлшемдерді қолданады, сонымен қатар ауытқудай анықтауда ықтималдық әдістеерін қолданады.

Өлшеу шешімдері өңдеу, келесі; бұйымның берілген нақтылығында, таңдап алынған технологиялық процестің нақтылығының сай келуі, өнім сарасын реттеу және статистикалық бақылау кезінде технологиялық рұқсат етулерді құру; белгілі түрлі құралдардың және машиналардың және т.б – дың нақтылы сипаттамаларын құру сияқты мақсатпен құру бойынша знрттеулер кезінде және өндірістік тәжірибелерде кең қолданады. Бөлшектердіңң партиясы дайындау кезінде, өлшеу кезінде байқалатын олардың өлшемдерінің серпілуі болады. Ол жабдықтардың құралдардың жұмыстық және өлшеу қателерін және т.б болуы мүмкін. Сол үшін параметрлердің, шынайы мәндері, сонымен қатар олардың ауытқуы неғұрлым жиі кездейсоқ өлшемдер болып табылады. Олардың анализі үшін ықтималдық теориясын және математикалық статистиканы қолданады. Кездейсоқ өлшемдердің сандық мәндерімен және олардың пайда болу ықтималдығы арасындағы тәуелділік кездейсоқ өлшемдер ықтималдылығының таралуы заңымен құралады.

Дайындау кезінде де, сонымен өлшеу кезінде де ауытқудың екі категориясы пайда болады: жүйелік және кездейсоқ.

Жүйелік ауытқу, бір дәл сол шама қайта өлшеу кезінде заңды өзгерістің немесе тұрақты болып қалатын, өлшеу аууытқудай құраушысы болып табылады. Жүйелік ауытқу тәжірибелі жолмен зерттеліне алады және өлшеу шешімдерінен алып тасталынады. Мысалы, қажетті диаметрден 0,05 мм оң диаметрлі, тарамды бөлшек дайындау кезінде. Барлық саңылаулардың өлшемдері, орташа 0,05 мм – ге тең жүйелік ауытқу ие болады.

Жүйелік ауытқу түзетулермен ескертіледі. Түзету жүйелік ауытқу алынып тасталуы мақсатымен өлшеудің алынған шешіміне қосылған шама.

Берілген мысалда түзету 0,05 мм – ге тең.

Кезддейсоқ ауытқу – кездейсоқ әрекеттегі себептерден тәуелді және дайындау немесе өлшеу кезінде пайда болатын белгілер және абсолюттік мәндерр бойынша тұрақты емес ауытқу. Оларға сипатты белгі – олармен қабылданған қайталау тәжірибелерде мәндердің өзгеруі. Кездейсоқ ауытқу кездейсоқ өзгерген факторлардың көптігінен тууы мүмкін.

Мұндай факторларға : өңдеуге припусктердің тұрақсыздығы, материалдың механикалық қасиеттері, кесу күші, өлшеу күші, өлшенетін позицияға қондырғы бөлшектің түрлі нақтылығы, бұл факторлардың ішінде біреуі де басым болып табылмайды. Кездейсоқ ауытқу сол бір шаманы және өлшеу шешімдерін математикалық өңдеуді бірнеше рет өлшеу кезінде айқындалады.

Кездейсоқ шама таралуы өзгерісі, әсер бойынша тең мәнді факторларды көптеген санынан тәуелді, симметриялық қоңырау тәрізді түрге ие, қисықпен сипатталатын, ықтималдықтың қалыпты таралу заңына бағынады. (Гаусс заңы).

Қисық, өлшеу кезіндегі алынған шама негізінде тұрғызылады.

Шамалардың таралуының негізгі сипаттамалары болып табылады:

Анық шамалардың серпілімі R=Xi max-Xi min. Бұл жерде Xi max және Xi min- өлшеу қорытындысының ең жоғарғыжәне аз мәні. R- серпілім шаманың таралуы жайлы ақпаратты ққұрайды.

Анық шамалардың орташа арифметикалық мәні.

X=(X1+X2+X3…Xn)/n
Бұл жерде n – өлшеулер саны.

Х – ауытқуы топталуының дәл ортасын жағдайын сипаттайды және процеестің настройкасынан тәуелді және шаманыың таралуынан тәуелді емес.

Ортаквадраттық ауытқу

бұл жерде Vi=Xi – Xi те Vi – Xi дің X – тен ауытқуы.

δ – шамалар ауытқуының кездейсоқ мәндерінің таралу шамасы болып табылады және Гаусс қисығының тііктігін сипаттайды. δ неғұрлым оң болса, соғұрлым қисық тік болып келеді, яғғни таралу аймағы соғұрлым аз.

δ үлесінде көрсетілген Х кездейсоқ шама +-3 арақашықтықтың шегінде болады,, яғни таралу өрісі Wlim= 6 δ( яғни -3δ дан +3δ ға дейін). Сонымен қатар +-3δ мәні шегінен тыс кездейсоқ шаманың шығып кету ықтималдығы 0,0027-ге тең.

Жалпы жағдайда кездейсоқ шама үшін сенуге болатын арақашықттықты мына формула бойынша анықтайды:

Хmax=X+3δ; Xmin=X-3δ;

Өлшеу нәтижесін өңдеу нәтижесінде мынаны анықтайды: өлшеудің шекті ауытқуы Δ Lim=+-3δ

Өлшеудің ықтималдық ауытқуы R=+-2/3δ

Ықтималдықтың шекті мәні Q=X+-R
4.3.4 Вертикальді ұзындық өлшеу ИЗВ-1 құрылғысы (16-сурет).

Ұзындық өлшегіш 7 қаңқадан және бетке ие заттың үстелі тіректен тұрады. Тірек, шамамен салыстыру әдісімен 100-ден 250 мм-ге дейінгі шекте мәндерді өлшеуге рұқсат етеді. 7 қаңқа 8 санына бағаналары бойынша жылжиды және 5 бұрамалармен бекітіледі. Қаңқада 6 жарықтандырғыш және 12 окулярлы микроскоп қондырылған. 3 штонтты 9 пронкасынан көтереді және 10 сомынмен кез келген жағдайда орнықтырады. Ағымдағы өлшеу күші шешіліп алынатын жүктің 4 тығырықтармен реттеледі. Милиметрлік шыны 3 межелік 2 штоктың өткін саңылауында өлшегіш ұштарымен орналасқан. Штонаспаптың қаңқасында шарлық бағыттауыштарда жылжиды. Ол 13 және 1 блоктардан асырылап лақтырып тассталған және вазелиндік маймен тоолтырылған, 16 цилиндрге 16 қозғалатын 15 қарссы салмаққа бекітілген иілмелі болатты таспасына ілінген. Бұл 1 ұштардың зақымдалуын және соқтығыс мүмкіндігін жоятын, шток түсуінің жжатықтығын қамтамасыз етеді. Штокты 9 арқанмен көтереді. 3 межелікті конденсатор арқылы 6 шаммен жарықтанады. Тексерілетінбұйымға қатысты межеліктің жылжуын 0,001 мм бөлу бағасымен, шиыршық санақ микроскоп көмегімен өлшейді. Негізгі 3 межеліктің ұзындығы 100 мм, абсолюттік өлшеулердің жжоғары шегіне сай келеді.

16-сурет. ИЗВ – 1 вертикальді ұзындық өлшегіштің құрылысы.

Шиыршық микроскоп, айлану және қозғаллмайтын 2 межеліктер ұзындық өлшегіштің негізгі межелік бейнесін орнықтыратын объективтен тұрады. Объектив үлкеюі 5^x, ал окулярдың үлкеюі 12,8^x. Бұрама 4 айлану межеліктің 3 айналуы үшін қызмет атқарады. Бұрама окулярға нониуспен бірге объективке қатысты қозғалады. Жылжимайтын тілімшеге 2,1 мм диапазонды көрсеткішпен 10 штрихті межжелік келтірілген. Жылжымайтын межеліктің бөлу бағасы С=1/10=0.1 мм

Осындай жағдаймен жылжымайтын межелік, негізгі межеліктің бөлінуіне сай келеді. Қайталау тілімшесіне, 11 бұрамамен, 0,1 мм – лі шиыршық қадамымен, сонымен қатар 100 бөлікке шарлық межелікті Архимедтің екі еселенген шиыршығы келтірілген (17 сурет). Шиыршық қадамы – екі көршілес бұрамаллар ортасының арасындағы арақашықтық.

Айналу тілімшесінің бір айналымы кезінде шиыршықттың кез келген нүктесі центрден бағытталған радиус бойынша бақылаушы үшін 0, мм – ге ығысады, ал шарлық межелік 0 – ден 100 – ге дейінгі бөлікке юұрылады. Шарлық межеліктің бөлік бағасы:

Өлшеу алдында ұзындық өлшкгішті нөлге қояды. Аспапты желіге қосамыз. Босатылған тоқтатқыш 10 кезінде (16 сурет) аспаптың штокын үстел бетімен жанасқанға дейін түсіреді. Санақ микроскоптың бұрамассын 11 айналдыра отырып, көрсеткішке қатысты шарлық межелікті «0» жағдайына қояды (16 сурет). Бұрама 2 – мен микроскоптың окулярын ығыстырады және милиметрлік межеліктің нөлдік штрихын қозғалмайтын қосымша межеліктің барлық штрихтары екі еселік шиыршықтар жіптері арасына жайғғасады. Дұрыс қою кезінде негізгі межеліктің нөлдік штрихі Архимед шиыршығының бастапқы орамы жіптері арасында жату керек.

«0»- ге қойғаннан кейін аспап штогын түсіреді және «0» қоюды жүзеге асырады.

Қатынастық әдіс кезінде корпус 7 (16-сурет) 100 немесе 150 мм-ге бұрған кезде сомның 8 көмегімен бағана бойынша көтереді жэне корпус осы жағдайда бұрмаларымен 5 бекітеді. Одан кейін үстелде орнатылған, шеткі меры көмегімен настройканы нольге келтіреді.

Үстелде өлшенетін бұйымды қоңдырады және өлшенетін наконечникті түсіреді. өлшенетін наконечникпен бұйымның байланысы кезінде есеп санақ шиыршык микроскоп бойынша жүзеге асырылады. Бірінші негізгі межелік бойынша бүтін санды мм жазып алады. Бүтін санды, козғалмайтын межелік игегінде болатын, негізгі межеліктін сол ұзын штрихі бойынша есептеп алды.