27
Дене куаты дайындығы дене қуаты қасиеттерін дамыту
арқылы орындалады
Техникалық дайындық. Техникалық дайындық деп жарыс
жат-тығуларын орындауды жоғары деңгейде меңгеру үрдісін
айтамыз. Оның негізгі міндеті - спорттүріндегі негізгі
қозғалысты шеберлікпен меңгеру, дағдьшану.
Əрбір спорт түрлерінде жаттығу техникасы əр түрлі болып
келеді. Мыс. гимнастика, конькимен мəнерлеп сырғанау спорт
түр-лерінде
жақсы
техника
қозғалыс
əдемілігі
жэне
нақтылығымен бағаланады. Төзімділікті керек ететін спорт
түрлерінде техниканы жетілдіру қимыл-қозғалысты тиімді түрде
орындауға байланысты. Мыс. жүгіру техникасын дұрыс,
экономиялы орындау. Зерттеулер нэтижесінде спортшының
жүгіру қарқыны, адым үзындығы жэне физиологиялық
көрсеткіш-оттегі қолдану мүмкіншілігі араларында өте мəнді
байланыс бар екені анықталган. Марафонды қашықтықтарға
жүгірушінің дұрыс оттегі қолдануы жүгіру қарқыны 16 км/сағат,
адым ұзындығы 150см болғанда ғана тиімді болатыны гылыми
түрде
дəлелденген.
Осындай
байланыс
суда
жүзу,конькимен,шаңғымен жүгіру спорттарында да кездеседі.
Əрбір спорт түрлерінде жаттығуларды орындаған кезде
«эталондық» орындау керек деген көзқарас қалыптасқан. Ол ең
жақсы спортшының өз спорт түрінде негізгі жаттыгуды
орындауы. Ол кітапта жазылған, суретте, кинотүсірулерде
көрсетілген жаттығуды орындау түрі, техникасы жаттығуды
үйренуге негіз болуы керек.
Ал спортшыдан дəл осындай орындау керек деп талап еткен
дұрыс болмайды. Спортшы сол көрсетілген жаттығуды орындау
техникасын негізге алып, өз ерекшеліктерін ескеріп, жаттығуды
орындауы керек. Ол ерекшеліктер: дене құрылысы, дене қуаты
дайындығы, физиологиялық, психикалық ж.б. қасиеттер.
Техникалық дайындық кезінде спортшылар мынандай
талаптарды орындауы керек:
1. Техника нəтижелілігі - жарыс жаттыгу техникасының
нəтижелі орындалуы. Мысалы, волейболшының шабуыл
соққысы соққан доп, ойын алаңына түсуі, балуанның
қарсыласын ұпай санына лақтыруы, боксердің соққысының дəл
тиюі.
28
2. Тиімділігі - биомеханика зандылықтарына сай тиімді
қозғалыс құрылысын орындау.
3. Тұрақтылығы - тұрақты жоғары көрсеткіштер көрсетуге
бағыт-талган қозғалыс техникасын құрастыру.
4. Бейімділігі - спортшының жетілдірілген қозғалыс
техникасын барлық жарыс жағдайында орындай алуы.
5. Үнемділігі - энергияны неғұрлым аз жұмсайтын қозғалыс
құрылысы
Тактикалық дайындық. Тактикалық дайындық дегеніміз,
жарыс кезіндегі жеңіске жету үшін пайдаланылатын əдіс-
амалдарды, айла-тəсілдерді қолдана білу өнері. Тактикалық
дайындық екі кезеңнен түрады:
- спорттық күресті жүргізу жолдарын өз мүмкіншілігіне,
қарсыластарының
ерекшеліктеріне,
жарыс
жағдайларына
байланысты жоспарлау;
- осы жоспарды спортшының жарыстағы мүмкіншілігіне
байла-нысты амалдар мен жолдар арқылы іске асыру.
Тактикапық дайындықты дүрыс іске асыру үшін төмендегідей
міндеттерді орындау керек;
- қазіргі кездегі өзі айналысып спорт түрінің тактикалық
тəсілдер негізін оқу, үйрену, тиімді пайдалана білу;
-
мықты
спортшылардың
тактикалық
тəжірибесімен
танысу;-өтетін
жарыстың
ережелерін,
шарттарын,
қарсыластарының мүмкіншіліктерін зерттеу (уақыты,жарыс
өткізілетін орын т.б.);
- жарыстың тактикалық жоспарын жасау;
- тактикалық тəсілдерді, оларды орындау жолдарын
тəжірибе жүзінде меңгеру;
- қарсыласына психологиялық басымдылық көрсете алу
шеберлігін қалыптастыру, оны ыңғайсыз жағдайда жарысуға
мəжбүр ету;
- өткен жарысты талдау, тиімді тактикалық əрекеттерді
жетілдіру. Тактикалық дайындық кезінде мынадай əр түрлі
жолдар қолданылады: алдын ала жасалған тактикалық
жоспарды жаттықтыру сабақтарында, жарыс жағдайына ұқсас
жағдайларда қайталау; арнайы кітаптар оқу, əңгіме өткізу; бейне
жазумен түсірілген жарыстарды көру, оны жан-жақты талдау.
29
Психологиялық дайындық. Спортшыға жарыс кезінде,
жарыс
жаттығуларын
орындау
кезінде
кездесетін
психологиялық
қиындықтарды
жеңуге
тəрбиелейтін
педагогикалық үрдісті психологиялық дайындық дейміз.
Психологиялық дайындық процесі екі бөлімнен тұрады:
1. Жалпы психологиялық дайындық. Ол спортшыны
спортпен жүйелі түрде айналысуға, қиыншылықтарды жеңуге,
еңбексүйгіш азамат ретінде тəрбиелеуге бағытталған.
2. Арнайы психологиялық дайындық. Жарысқа қатысуға
дайындайтын бүл арнайы дайындық - жарыс болар алдындағы
кезеңде спортшының спорттық күреске психикалық дайын
күйге түсуіне бағытталған. Психикалық дайындыққа батылдық,
қайсарлық, ынталылық, табандылық, тəуекелшілік, ұстамдылық
секілді
жігер-қайрат
дайындығы
кіреді.
Психологиялық
дайындық əртүрлі əдістермен іске асады:
Психикалық реттеу жаттығуларының əдісі - көңіл-күйді
көтеру, көңілдену, қиыншылықтары жеңуге ойша дайындылу,
тактикалық ойлауды дамыту, сыртқы қоршаған ортаны тез
сезіну, келешек істелетін жұмыстарға дайындалу, жинақталу
жəне т.б. əдіс-тəсілдер.
Идеомоторльщ жаттыгулар əдісі - жаттығуларды ойша
қайталау арқылы негізгі қимылдарға бар ықылас зейініңді
аудару.
Спорттағы психодиагностика əдісі — КБС (К - көңіл
күйі, Б - белсенділік, С - сергектік) əдістемесі бойыңша еске
сақтау, ықылас, қозғалыс жылдамдығын, алаңдаушылық
деңгейін, көңіл-күй көрсеткіштерінің өзгеру деңгейін əр түрлі
аспаптар, тəсілдер арқылы анықтау.
Теориялық дайындық. Теориялық дайындық кезінде
спортшыларға дайындық жактарының заңдылықтарын, олардың
əдістемелерін
үйретеміз.
Теориялық
дайындықсыз
дайындыктың басқа жактарын іске асыру мүмкін емес.
Спортшы арнайы дэрістерді тындап, спорт туралы жазылған
ғылыми əдістемелік, көркем, тарихи əдебиеттерді оқып,
кинофильмдер
көріп
білімін
дамытып
отырғаны
жөн.
Спортшыны спорт түрінен дайындау жүйесінде теориялық
дайындықтың
маңызы
ерекше.
Спортшы
теориялық
ақпараттарды көп білген сайын спорттағы жетістіктер тезірек
Достарыңызбен бөлісу: |
