ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

 елеулі рөл атқаратынын білдіреді. Әңгіме әлеуметтік-

гуманитарлық пәндер туралы болса, ол факторларды табу аса қиындық 

тудырмайды.  Ғылыми  жаратылыстану  білімдерінің  өкілдеріне  кел-

сек, онда бұл жерде моральдық өлшем табу қиынырақ: осындай зерт-

теу  жұмысы  да  адамдардың  әртүрлі  қатынастарына  толы  болғанмен, 

аталған қызметтің моральдық өлшемі де бар.

Бір жағынан, ғалымдар нысандарды, оларда болып жатқан әртүрлі 

үдерістерді  зерттейді.  Ғылыми  қауымдастық  бір  немесе  басқа 

ғалымның қойылған міндеттерді қаншалықты терең және жан-жақты 

шешкенін бағалайды, ал содан кейін олардың бағасы беріліп, таныла-

ды. Егер қайсыбір ғалым өзінің ғылыми зерттеулерін дербес жүргізген 

жағдайда  да,  оның  бар  қызметінің  басқаларға  бағытталғанын  түсіну 

қиын  емес.  Егер  ол  басқалармен  байланысқа  және  қарым-қатынасқа 

түспей,  тек  ғылымды  сүйіп,  одан  рақат  сезімін  алса,  онда  оның 

зерттеулерінің  нәтижелері  қоғамға  белгісіз  күйінде  қалады,  ал  өзі 

қоғам алдында ғалым ретінде танылмайды.

Әрине,  кезінде:  «Шынайы  ғалымның  қарапайым  болмауы  мүмкін 

емес:  ол  қаншалықты  көп  жұмыс  атқарса,  әлі  де  соншалықты  көп 

жұмыс істелмей қалғанын айқын түсінеді», – деп А.Франс айтқанмен, 

бұндай  жағдайды  тіпті  қиялымызда  елестетуге  болмайды.  Бірақ  бұл 

жерде мәселе біршама бөлектеу.

Төмендегі  ескерілуге  тиіс:  қоғам  өзінің  ғалымдарын  зерттеу 

қызметі  үшін  даярлайды.  Заманында  Дж.Локк  айтқандай,  жаңа  ғана 

дүние  есігін  ашқан  сәбидің  жаны  –  «tabula  raza»,  ол  туғаннан  бұл 

әлемге  ғылыми  қайраткер  болып  келмейді.  Адам,  әлбетте,  маймыл 

емес, әрбір адамға табиғат қандай да бір дарын тарту еткен. Өмірдегі 

бір  нақты  жағдайға  байланысты  біреу  дарынын  үлкен  талантқа  ай-

налдырып  үлгіреді,  бірақ  әлеуметтік  орта  басқа  біреудің  дарынын 

өшіруі  де  мүмкін.  Осыған  байланысты  ұлы  жаратылыс  зерттеушісі 

И.Ньютонның зерттеушінің өткен ұрпақтардың алып ойшылдарының 

мұраларын  игеру  арқылы  солардың  иықтарында  отырғаны  туралы 

ойын еске түсіру артық болмас.

Сонымен,  ғалым  өз  заманының  да,  өмірден  өткен  ұрпақтардың  да 

ғылыммен айналысқан адамдарымен үзілмейтін жіппен байланысқан. 

Сондықтан  да  оның  ғылыми  жетістіктері,  тұтастай  алғанда,  бүкіл 

353

қоғамның  игілігі  болып  табылады.  Ғалымдар,  студенттер  мен  аспи-

ранттар бір-бірлерімен жақын араласып, зерттеушілердің еңбектерімен 

танысады.  Олар  әртүрлі  зерттеулердің  нәтижелерін  сын  тұрғысынан 

қабылдайды,  тиісті  бағаларын  шығарады,  оларды  қабылдайды  не-

месе  терістейді.  Әрбір  ғалым  өз  зерттеулерінің  қорытындыларымен 

көп  адам  танысуы  үшін,  оларды  қызықты  және  тартымды  түрде 

баяндауға тырысады. Айтылғандарды қорыта келе, 

ғылыми қызметтің 

кез  келген  формасы,  қалай  болғанда  да,  әлеуметтік  қатынастар 

мен  байланыстарды  қамтиды

  деп  тұжыруға  болады.  Олай  болса, 

ғылыми  қызметтің  қай-қайсысы  да  моральдық  бағалаудан  және 

қорытындылаудан  сырт  қалмайды. 

Біз  тіпті  бұл  өте  қажет  дер  едік, 

өйткені  ғылыми  қауымдастық  мүшелерінің  арасында 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: