ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

173

олардың штабына айналды. Философиялық, әлеуметтік-саяси, ғылыми 

жаратылыстанудың  терең  білгірі  болған  ол  дәйектілікпен,  жүйелі 

ойлауға бейім еді. Сол себепті ол Ағарту дәуірінің материалистік және 

атеистік идеяларын жүйелеуші ретінде көрінді.

Өзінің  Табиғат  жүйесі»  (1770)  деп  аталатын,  замандастары 

«Материализмнің Библиясы» деп атаған басты еңбегінде Гольбах Нью-

тон механикасын философиялық ой тезінен өткізуге әрекет жасады.

Әрбір  дәйекті  материалист  сияқты,  Гольбах  материяны  талдауды 

бастапқыдан  бар,  адамның  рухани  өміріне  қатысы  жоқ  нәрседен  бас-

тайды. 

Материяның  классикалық  анықтамасын 

берген  де  –  нақ  осы 

Гольбах:  материя  дегеніміз  –  нақты  шынайылықта  бар,  қандай  түрде 

болса  да,  біздің  сезімдерімізге  әсер  ететін,  сезінуді  тудыратын  нәрсе 

(материяның  осы  анықтамасын  сансыз  көп  рет  философтар  асқан 

данышпандық  деп  айтып  келді,  бірақ  ол...  Ленинге  телінген-ді).  Ары 

қарай Гольбах ең бір күрделі құбылыстарға, тіпті Адамның санасына 

да түсініктеме беруге әрекеттенді.

Гольбах бойынша, «табиғат – ол барлығының себебі», ол – өз-өзінің 

себебі,  тұтастай  алғанда,  ол  Гольбах  молекулалар  (кейде  –  атомдар) 

деп  атайтын  ұсақ  материалдық  бөлшектерден  тұрады.  Табиғат  –  ол 

өз-өзіне себеп болатын, бөлшектерден тұратын, қозғалыспен өзгеретін 

материяның нақ өзі. 

Материяның  жалпы  және  бастапқы  қасиеттері  –  ол  тартылыс, 

бөлінушілік,  ауырлық,  қаттылық,  қозғалғыштық,  инерция  күші. 

Материяның өмір сүру тәсілі – механикалық, химиялық, биологиялық 

бола алатын қозғалыс. Табиғат бірбүтін, ал осы қасиетімен ол себептер 

мен салдарлардың тізбегі ретінде әрекет етеді, сондықтан діни сезімге 

бұл  жерде  орын  жоқ.  Барлық  құбылыстар  қажет,  бұл  –  заңдардың 

объективтілігінің  салдары.  Табиғатта  кездейсоқтық  жоқ.  Заттардың 

қажетті  тәртібіне  сәйкес,  табиғатта  өмір  өздігінен  туады,  ал  оның 

шығар шыңы – Адам.

Діннің  шығуын  Гольбах  атеистік  тұрғыдан  қарайды  («Қасиетті 

жұқпалы  ауру»,  «Әшкере  болған  христиандық»,  «Киелілер  галерея-

сы»). Ойшылдың пікірінше, дін қорқыныштан, надандықтан және ал-

даудан туған. Құдай жоқ, ол туралы түсініктің өзі бір-бірін терістейтін 

белгілердің:  метафизикалық  (мәңгілік,  шексіздік  және  тағы  сол 

сияқтылар – ол адамдық қасиеттерді жоққа шығару) және моральдық 

(ақыл,  ерік  және  т.с.с.)  қосылуы  жолымен  алынған.  Ол  табиғатты  та-

нып білуге ұмтылудың құдайлар туралы көзқарастардың жойылуына 

әкеліп соқтыратынына сенімді болды.

174

Екінші  бір  танымал  философ-материалист  және  атеист 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: