ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

  (1717-1783)  философ-ағартушы  ғана  емес,  сонымен  қатар 

белгілі  математик,  ғылым  тарихын  зерттеуші  де  болды.  «Энцик-

лопедияға»  кіріспе  мақалалары  ретінде  ол  «Ғылымдардың  шығуы  

және дамуы туралы очерк» жазып, келіп түскен мақалаларды Дидро-

мен  бірге  түзетумен  айналысып,  аталған  еңбектің  физика  және  ма-

тематика  бөліктерін  жүргізді.  Қазіргі  заманғы  механиканың  іргелі 

принциптерін  дамытуға  д’Аламбер  айтарлықтай  үлес  қосты.  Оның 

еңбектері  ұлы  математик,  механик,  физик  Леонардо  Эйлер  (1707-

1783),  ағайынды  Бернуллилер:  ықтималдық  теориясының  шекті 

теоремаларының бірінің авторы Якоб (1654-1705) және XVIII ғасырдың 

ірі математигі Иоганн (1667-1748); дифференциалдық теңдеу жөніндегі 

жұмыстардың авторы Алекси Клод Клероның (1713-1765) еңбектерімен 

бірге 

 негізін қалады.

Сұйықтық қозғалысының теориясы, үш дене тапсырмасы, Жер ну-

тациясы   (тербелісі), Айдың қозғалысы, желдің қозғалысы теориялары 

бойынша, сондай-ақ музыка теориясы бойынша классикалық еңбектер 

де д’Аламберге тиесілі.

Ойшылдың 

философиялық 

көзқарастарын 

«Философия 

элементтері»  деп  аталатын  жұмысынан  байқаймыз.  Сапалы  біртекті 

материямен  бірге,  ол  материалдық  емес  белсенді  түпнегізді,  оның 

ойынша,  адамның  рухани  қызметінде  көрінетін  бастапқы  негізді  мо-

йындайды. Сезіну осы рухани бастауға байланысты. Рухани бастау – 

адамның «Мен» деген мәні.

Д’Аламбер  заттардың  мәніне  ой  арқылы  ену  мүмкіндігін  жоққа 

шығарды және сол терістеуді ол Құдайға да қатысты таратты.

Д’Аламбердің саяси сенімдері бірқалыпты болды.