Орта ғасырлардың мұсылмандық философиясы

Орта  ғасырларда  Шығыс  Арабия  елдерінде  және  Орталық  Азияда 

әлемдік  мәдениетте  өзінің  лайықты  орнын  тапқан  өзіндік  философия 

пайда болды. Құл иеленуші Батыс-Рим империясы күйрегеннен кейін, 

«тарихи  бастамашылықтың»  біртіндеп  Шығыс  Арабия  елдеріне  өтуі 

орын алады. VII ғасырдан бастап, көшпенді өмір салтын ұстанған және 

өздерінің ру-тайпалық Құдайларына бас иетін араб тайпалары әскери 

демократия  деңгейінде  тұрып-ақ  енді  ғана  пайда  болған  исламның  – 

жаңа әлемдік діннің жасыл жалауы астына біріге бастайды.

Исламның  отаны  –  Батыс  Арабия.  Бұл  жаңа  феодалдық 

қатынастардың  қалыстаса  бастаған  кезеңі  еді.  Әлбетте,  олар 

үшін  арабтардың  қоғамдық  өмірінде  болып  жатқан  өзгерістерді 

идеологиялық тұрғыда бекітіп қана қоймай, қоғамды түбегейлі қайта 

құру үдерісін жеделдетуге қабілетті жаңа дін қажет болды. Ислам дәл 

солардың ойындағындай дінге айналды. Оның пайда болуына сыртқы 

саяси  ахуал:  Оңтүстік  Арабияны  парсылар  мен  эфиоптардың  жаулап 

алуы,  соның  нәтижесінде  Арабия  жарты  аралдарын  кесіп  өтіп,  Мек-

кеде  тоғысатын  дәстүрлі  керуен  жолдарының  кесіліп  қалуы  да  оң 

ықпалын  тигізді.  Бұл  экономикалық  тоқырауға  жеткізіп  қана  қойған 

жоқ, сонымен бірге ру-тайпалық билікті де айтарлықтай әлсіретті.

Бұрын  болған  экономикалық  және  саяси  әлеуетті  қайта  жандан-

дыру  үшін,  бөлек-бөлек  шашырап  кеткен  араб  тайпаларын  біртұтас 

мемлекеттік  құрылымға  біріктіру  қажет  болды.  Ал  ол  үшін,  бірінші-

ден,  шоғырландыратын,  нығайтатын  дүниетаным  керек  еді,  ру-

тайпалық  политеизмнің  орнына, 

монотеистік  дін

  ғана  сондай  бола 

алатын еді, ал, екіншіден, өзін барлық арабтардың рухани және саяси 

көсемі деп жариялай алатын жарқын тұлға қажет болды.

Арабтардың ұлы пайғамбары, исламның негізін салушы және басты 

адамы Мұхаммед (570-632) дәл сондай тұлғаға айналды.

Бір  дінді  ұстанған  әлеуетті  мемлекет  құра  отырып,  арабтар  сырт 

елдерді бағындыруға көшіп, Индтан бастап Атлантикаға дейін созылып 

жатқан  алып  империя  құра  алды.  Бұл  арабтарға  Батыс  пен  Орталық 

Азия  елдерінің  ежелгі  мәдениетімен  танысуға,  өндіргіш  күштерді, 

84

сауда-саттықты,  теңізде  жүзуді  ары  қарай  дамытуға  мол  мүмкіндік 

берді. Батыста Испанияға дейін жеткен арабтар өздерінің мәдениетін, 

тілі мен дінін және философиясын жаулап алған елдері арасында кең 

тарата бастады. Күні бүгінге дейін әлемдік лексикада арабтардың:

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: