ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

319

қанағаттандыру  мақсатында  табиғатты  өзгерту  мүмкіндігін  түсіну 

және сену ілесе жүреді;

–  адамның  табиғат  үдерістеріне  тәжірибе  жолымен  қандай 

өзгерістерді  енгізгеніне  қарамастан,  жаңадан  құрылған  денелер  мен 

құбылыстар бәрібір табиғат заңдарына бағынады;

–    табиғаттағы  барлық  заттар  мен  құбылыстар  болмыста 

қаншалықты  қайталанатын  болса  да,  барлық  жерде  және  барлық 

уақыттарда болатын табиғи заңдылықтарға бағынады.

Барлық мүмкін болатын өлшемдер мен сынақ-тәжірибелер арқылы 

эмпириялық  (тәжірибелік)  білімдер  жинақталады.  Олардың  өзегі 

фактілер

 болып табылады. Факт – эмпириялық білім бірлігі, онда же-

келеген қатынастар белгіленеді. Ол – ғылымда белгілі жолмен алынған 

жаңалықты бекіту. Фактілер бола алатындарға: зерттелетін нысанның 

бір  немесе  басқа  қасиеттері  мен  сапаларын  көрсететін  «хаттамалық 

ұсыныстар»,  сол  нысанның  суреттегі  бір  немесе  басқа  қырларын, 

әртүрлі формулаларды, дыбыстардың жазылуын және т.б. білдіру жа-

тады.

Кез  келген  факт  өлшемдердің  көпқабаттылығымен,  көптігімен  си-

патталады. Ғылыми фактіде төмендегі негізгі сәттерді бөліп көрсетуге 

болады:

а)  фактіде бекітілген зат немесе құбылыс;

ә)  зерттелетін  нысанның  әртүрлі  жақтары  мен  қасиеттері  туралы 

мағлұмат;

б)  зерттелетін  нысандардың  ғылыми  қауымдастық  сол  және 

басқа  уақытта  қабылдаған  сандық  және  сапалық  қырларын,  сынақ 

деректерін, өлшеу тәсілдерін бақылау туралы әдістер мен амалдар;

в)  басшылыққа  алуға  қабылданған  теориялардың,  тұжырым-

дамалардың қолда барларына сүйеніп, фактілерді түсіндірудің жолда-

ры мен тәсілдері.

Енді зерттеудің негізгі эмпириялық әдістерінің қысқаша сипттама-

сына көшу мүмкіндігі туды.

1.  Бақылау.

  Зерттелетін  құбылыстарды 

ғылыми  бақылау

  заттар-

ды  және  адамдардың  өмірінде  күнделікті  болып  жататын  үдерістерді 

жай  ғана  бажайлап  қараудан  мүлдем  өзгеше.  Ол  «tabula  rasa»  –  таза 

тақта  емес,  өйткені  ғалым  зерттелетін  затқа  белгілі  бір  ұстанымдар 

тұрғысынан  келеді,  оның  басында  белгілі  бір  пікірге,  зерттелетін  зат 

немесе құбылысқа қатысты идеяға жақын бір нәрсе бар. Нәтижесінде, 

ол зерттелетін нысанның табиғатына қатысты бір немесе басқа жора-

малдарын растау немесе терістеу мақсатында сол затты жүйелі түрде 

320

бақылай  бастайды.  Бақылау  барысында  бірте-бірте  ғылыми  фактілер 

жинақталып және талданып, содан кейін әлдебір жүйеге келтіріледі.

Ғылыми бақылау жүргізудің алдында төмендегідей қатаң талаптар 

белгіленеді:

а)  зерттеудің айқын 

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: