-тарау. классикалыҚ емес ФилОсОФиЯ

Сонымен,  алдыңғы  тарауларда  көрсетуге  әрекет  еткеніміздей, 

лизм  шығар  шыңына  жетіп,  Жаңа  заман  философиясының  шынайы 

іргетасына айналды. Материализм мен идеализм арасындағы маңызды 

айырмашылықтарға  қарамастан,  бұл  бағыттар  өздерінің  адамның 

ақыл-парасатына, адамзаттың сәулелі болашағына сенімі бойынша бір 

пікірде  болды.  Сол  ғана  барлық  білімдерге  қолайлы  әдісті  бере  ала-

ды, мораль, саясат, еркіндік негізін құрады деп саналды. Ақыл-парасат 

ұстанымдарында  жетілген  мемлекет  құруға  болады,  тіпті  тарихты 

да  ақылдылық  тұрғысынан  түсінген  абзал.  Алайда  XIX  ғасырдың 

ортасындағы  буржуазиялық  қоғамдық  қатынастар  бұл  жүктелген 

сенімдерді  ақтамады.  Ұлы  француз  революциясы  сол  заманғы 

қоғамның  өмірінде  түбегейлі  төңкеріс  жасап  қана  қойған  жоқ,  соны-

мен бірге адам айтқысыз зорлық-зомбылыққа және қантөгіске жеткізді.

1848-49 жж. революциялар да соған ұқсас аяқталды, ал 1871 жылғы 

Париж коммунасының жеңілісі марксизмде пролетариат диктатурасын 

орнату қажеттігін туғызып, сол кездегі зиялы қауымның айтарлықтай 

бөлігінің  революциялық  ниет-райынан  қайтып,  ілгерілеуге  сенуден 

айнып, қоғамдық өмірді ақыл-пайыммен құру мүмкіндігіне бет бұруға 

келтірді.

Жоғарыда  көрсетілген  және  басқа  да  себептер  сол  кездің  зиялы 

қауымының белгілі бір топтары арасында рационализмге, классикалық 

философияға,  дискурсивтік  ойлауға  (лат.  –  discursus  –  пайымды, 

қисынды  негізделген  пікірлер) 

қарсы  көзқарас

  туғызды.  Рациона-

лизмге:  танымда,  мінез-құлық  әрекеттерінде,  дүниетанымда,  сондай-

ақ  тарихи  үдерістерде  шешуші  фактор  –  ақыл  күштері  емес,  ақылға, 

парасатқа, даналыққа кереғар рухани бастаудың қиық-кескіндері (мы-

салы,  түйсік,  ішкі  сезім,  соқыр  сенім,  сүйіспеншілік  сезімдері  және 

т.б.)  болып  табылатын  иррационализм  (лат.  –  irrationalis  –  пайымсыз) 

қарсы  қойылды.