ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

  ой-санаға  басты  орын  береді. 

Әлбетте,  Құранда  да  әлем  туралы  белгілі  бір  шындықтар  берілген, 

бірақ сонда, сенім мен ақыл шындықтары қалай өзара қатынаста бола-

ды? Өз заманында өзгеше батылдыққа барып, ол 

екі шындық жоқ

 деп 

Құранның  шындықтары  бұқара  халыққа  арналып,  соларға  түсінікті 

болу  үшін  жазылған.  Ал  философиямен  танымы  терең  адамдар  ай-

налысады,  олар  өздері  жасаған  қорытындыларға  саналы,  ақылды 

негіздемелер  бере  алады.  Демек,  Құран  қағидалары  мен  ғылыми 

нәтижелер  арасында  қарама-қайшылықтар  туғанда,  діни  қағидаларға 

жаңа түсініктемелер берілуі керек, яғни оларды заманға сай жаңартып 

отыру қажет. Егер Ибн-Рушд осы уақытқа дейін тірі болғанда, қазіргі 

ғалымдар оның осындай ойын, сірә, кешіре қоймас еді.

Ибн-Рушд  әлеуетті  парасат  деп  адамзатты  тұтастай  танып  білу 

мүмкіндіктерінің  жиынтығын  түсінеді.  Шындығында,  әрбір  тірі 

адамның уақыты шектеулі және ол өтпелі тіршілік иесі болып табыла-

ды, сол себепті әлеуетті парасатсыз, биік ой өресінсіз ол әлемнің уни-

версалияларын аша алмаған болар еді. Сөйтіп, Ибн-Рушдтың әлеуетті 

парасаты  қазіргі  заманғы  философияның  қоғамдық  сана  түсінігіне 

жақын.

ақыл-парасаты  көзге  көрінбей  ықпал  етеді.  Алайда  ол  тікелей 

емес,  адамдардың  сезімдерін,  қиялдары  мен  елестерін  оята  отырып 

ықпал  етеді.  Соған  орай  ойдың  белсенділігі  артады  және  заттардың 

мән-мағыналары  ашылады,  демек,  адамзаттың  әлеуетті  параса-

ты  байи  түседі.  Бүгінгі  күні  біз  адамның  сезімдері  мен  әсерлерінсіз, 

құштарлықтарынсыз  болмыстың  терең  қойнауларына  жету  мүмкін 

еместігін айтар едік. Ибн Рушдтың ойынша, әлеуетті парасат әрдайым 

Алланың  белсенді  ақыл-парасатына  жақындаумен  болады,  бірақ 

ешқашан  онымен  толық  бірігіп  кете  алмайды.  Шындығында,  егер 

біз  Әлемнің  бар  құпияларын  ашып  қойсақ,  онда  өзіміз  Құдайларға 

айналған болар едік, бұл, әлбетте, мүмкін емес.

Ибн-Рушдтың  екінші,  өз  заманы  үшін  «заңға  қайшы»  тұжырымы 

мынада:  адам  –  өтпелі.  Адамның  денесі  өлгеннен  кейін,  оның  жаны 

да өледі. Яғни бұдан адам өмірінің мағынасыздығы келіп шықпай ма? 

Бұл тығырықтан Ибн-Рушд адамзаттың әлеуетті ақыл-парасаты ажал-

сыз деп мәлімдей отырып шыққан. Демек, адам бәрін жасауға, өзінен 

93

кейін  әлеуетті  ақыл-парасатта  шығармашылық  із  қалдыруға  тиіс  дей 

алады екенбіз.

Әрине,  адамның  құндылық  бағдарларына  байланысты  Ибн-

Рушдтың  бұл  «заңға  қайшы»  тұжырымынан  екі:  бірі  –  тақуалық, 

ал  екіншісі  гедонистік

1

  ұстаным  келіп  шығады.  Егер  адам  өлсе  де, 

бірақ  мәңгі  әлеуетті  ақыл-парасат  қалады,  сондықтан  ол  тақуалық-

мистикалық өмір салтына бейімделуге тиіс. Екіншіден, егер адам бұл 

дүниеде бір-ақ рет өмір сүрсе және оның жаны өзімен бірге өлсе, онда 

ол  бұл  өмірден  барынша  мол  ләззат  алып,  барлық  мүмкін  болатын 

рақаттарға батуға тиіс.

Жоғарыда  айтылғандарды  қорытындылай  келе,  Ибн-Рушдтың 

бүгінгі таңда да біздерді өзінің философиясымен таңдандыратын терең 

сезімтал және батыл ойшыл болғанын ерекше атап айтқымыз келеді.

жүктеу 2,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: