4 – бөлім. Қияқты аспаптар өндірісі
22. Қияқты аспаптардың күйін келтіруші-реттеуші
Параграф 1. Қияқты аспаптардың күйін келтіруші-реттеуші, 6-разряд
191. Жұмыс сипаттамасы:
қияқты музыкалық аспаптардың күйін тербеліс жиілігі 440 Гц, бірінші октаваның «ля» камертоны (эталоны) бойынша келтіру және реттеу;
аспаптарды орнату және ішектердің толық релаксациясына дейін сақтау;
аспаптардың күйін қайта келтіру, жылтқышы мен тұғырын түпкілікті орнату;
аспаптың дыбыс шығаруын оның тембрлік және динамикалық сипаттамасы бойынша тексеру;
скрипканың мензурасын және оның монтаждық өлшемдерін тексеру;
тұғырдың корпусқа қатысты бұрыш бойынша дұрыс орналасуын,тұғыр аяғын жоғарғы үнтілшенің сферасына біріктірілуінің дұрыстығын анықтау;
ішектің ажыратылуын және оның гриф үстіне көтерілуі биіктігін, тұғырдың акустикалық элементтерінің аралануының белгіленген үлгіге сәйкес келуін тексеру;
ішектің тікенді қорапта орналасу тәртібін тексеру;
тікеннің жатық қозғалуын реттеу;
мойынның қол астындағы орнының өңделуін бақылау;
ішек ұстағыштың дұрыс монтаждалуын тексеру.
192. Білуге тиіс:
қияқты музыкалық аспаптардың күйін келтіру және реттеу ережесі мен тәсілдері, қияқты музыкалық аспаптардың мензурасы мен барлық түрлерінің құрылысы;
ішектің аккордтары және олардың сапасына қойылатын негізгі талаптар, қияқты музыкалық аспаптардың құрылысын кварт-квинт шеңбері бойынша тексеру әдістері және жылтқышты;
тұғыр мен табалдырықты дәл орнату ережесі, музыкалық білім, дауыстың акустикалық сипаттамасы;
интервал және жазбаның ноталық жүйесі, тұғырдың акустикалық сипатының қияқты музыкалық аспаптардың дыбыс шығаруының тиімді өлшемдеріне тигізетін әсерін тексеру ережесі;
жылтқышпен тұғырды аспаптың түріне және аспаптың тембрлік, динамикалық сипаттамасына байланысты реттеу тәсілдері;
қияқты музыкалық аспаптарды жасауда қолданылатын ағаштың физикалық-механикалық қасиеттері және ағаш жынысының аспаптың акустикалық қасиетіне тигізетін әсері;
визуалды баптау аспаптардың құрылысы және онымен жұмыс істеу әдістері;
қияқты музыкалық аспаптар сипаттамасының тиімді өлшемдері туралы түсінік және оларды аспаптарды баптау және реттеу кезінде пайдалану;
қияқты музыкалық аспаптардың сапасына қойылатын талаптар.
23. Қияқты аспаптарды құрастырушы-монтаждаушы
Параграф 1. Қияқты аспаптарды құрастырушы-монтаждаушы, 2-разряд
193. Жұмыс сипаттамасы:
қияқты музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектері мен тораптарын құрастыру және монтаждау;
бұрандалы жез дюралюминий бастарын құрастыру;
бастарды арнайы айлабұйымдарда нығыздау және өңдеу;
қияқтың таяқшасының цилиндрлік ұшына оқаны тығыздап орау;
оқаның ұшына лайка сақинасын белгілеу, кесу, жабыстыру;
қалыптың ысырмасын жасау және монтаждауға дайындау.
194. Білуге тиіс:
қияқты музыкалық аспаптардың қарапайым бөлшектері мен тораптарын құрастыру және монтаждау әдіс-тәсілдері;
ағаш, металл, былғары, пластмасса, целлулоидтің физикалық-механикалық қасиеттері және ақаулықтары;
құрастырылатын бөлшектер мен тораптардың атауы, өлшемі мен мақсаты, оларды құрастыру сапасына қойылатын талаптар;
оқаның өлшемдері, оны арнайы станокта орау тәсілдері және оның сапасына қойылатын талаптар;
арнайы құралдардың құрылысы және оны пайдалану ережесі;
құралды қайрау және түзету ережесі;
қосалқы материалдардың атаулары мен қасиеттері.
195. Жұмыс үлгілері:
1) жез бөшкелер мен сақиналар - монтаждау;
2) қияқтың бастары - целлулоипен қаптап орау.
Параграф 2. Қияқты аспаптарды құрастырушы-монтаждаушы, 3-разряд
196. Жұмыс сипаттамасы:
қияқты музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын құрастыру және монтаждау;
барлық түрлі қияқтарды толық құрастыру;
шанақтың қиғаш бетін радиустары әртүрлі өзара қиылысқан екі доға бойынша сүргілеу;
табалдырық радиустарын өңдеу;
сабының қол астындағы жерін өңдеу;
шанағын сабына қиыстырып келтіру және жабыстыру;
үнтілшелердің кергі өлшемдері бойынша жылтқышты орнату;
тұғырдың аяғын үнтілшенің бетіне қиыстырып келтіру, жоғарғы бетін шанақтың сопақ беті мен биіктігі бойынша реттей отырып, тұғырдың аяғын орнату;
кнопка орнату үшін саңылауды орталықтау және бұрғылау;
пластмасса қалыптың екі бөлігін толуолмен желімдеу;
ысырманы қиыстырып келтіру және қалыпқа қолмен орнату;
қалыпты таяқшаға қиыстырып келтіру;
қыл бумасын түсі, өлшемі және қыл саны бойынша, қияқ өлшемі бойынша іріктеу және бау етіп түю;
қылды салу, оны бекіту, ұштарын біркелкі ету үшін шетін күйдіру;
қылдың созылуын, бұранданың жылжуының біркелкілігін және қияқ таяқшасының иілу жебесін тексеру;
иек астын құрастыру;
иек асты қапсырма шегесіне былғары жабыстыру;
қапсырма шегені орнату үшін саңылау бұрғылау, қапсырма шеге мен муфтаны монтаждау.
197. Білуге тиіс:
қияқты музыкалық аспаптардың күрделілігі орташа бөлшектері мен тораптарын құрастыру және монтаждау әдіс-тәсілдері;
қияқты аспаптардың түрлері, желім, лак, политра қасиеттері, жабыстыру тәсілдері және сақтау режимі;
бөлшектер мен тораптарды құрастыруға және монтаждауға арналған шаблонның, айлабұйымдар мен кесу құралдарының түрлері;
тегістеу былғарысының түрлері және оларды пайдалану ережесі;
бұрғылау станоктарын баптау және реттеу, музыкалық білім бойынша негізгі мәліметтер;
музыкалық аспаптар ойнау тәсілдері, қияқты музыкалық аспаптарды, қияқтарды, иек астын монтаждау ережесі;
қияқты музыкалық аспаптардың дыбыстық қасиеттеріне әсер ететін құрастырылатын бөлшектер мен тораптардың негізгі өлшемдері мен параметрлері.
198. Жұмыс үлгілері:
1) ішек ұстауыштар - монтаждау;
2) жадына (талшық) - аспаптардың барлық түлеріне жапсыру.
Параграф 3. Қияқты аспаптарды құрастырушы-монтаждаушы, 4-разряд
199. Жұмыс сипаттамасы:
қияқты музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарын құрастыру және монтаждау;
қарапайым қияқты музыкалық аспаптарды толық құрастыру;
уске қиыстырып келтіру және қияқты музыкалық аспаптардың рамасын түзейтін күрделі иілген бөлшектердің нысанына құрастыру;
қарапайым қияқты музыкалық аспаптардың корпусын құрастыру;
үнтілшенің құламасын рамасының периметрі бойынша түзету;
үнтілшенің осін және құралдың рамасын орталықтау;
ұяшықты тілу және гриф мойнын шанағына қиыстырып келтіру;
мойнының басы мен қол астындағы орнын көркем өңдеу;
конустық саңылауларды тікенектері мен кнопкасына арнап орталықтау және бұрғылау;
ішектердің күйін келтіру, керу және алдын ала күйін келтіру;
монтаждың дұрыстығын тексеру;
ұсақ ақаулықтарды жекелеген бөлшектерді ауыстыра отырып жою;
душкасын скрипка мен альттің тембрлік және динамикалық сипаттамасына бойынша түпкілікті акустикалық реттеу.
200. Білуге тиіс:
қияқты музыкалық аспаптардың күрделі бөлшектері мен тораптарының құрылысы және оларды құрастыру технологиялық процессі;
құрастырылатын бөлшектер мен тораптарды өңдеу режимі, ағаш іріктеу ережесі;
қолданылатын желімнің құрамы мен қасиеттері, олардың қияқты музыкалық аспаптардың сапасына тигізетін әсері;
арнайы кесу құралын қайрау, кесу геометриясы, бөлшектер мен тораптарды нақты ұсталық өңдеу тәсілдері;
қияқты музыкалық аспаптарды өңдеуге қажетті материалдардың атауы, мақсаты және сапасы;
тембрлік және динамикалық сипаттар, ішек ұстағышта, тұғырда және жоғарғы табалдырықта ішектердің орналасуы;
аспаптардың ойнау ережесі, тәсілдері.
201. Жұмыс үлгілері:
1) грифтер – жабыстыру және өңдеу;
2) тікендер – монтаждау;
3) тұғырлар – корпусы мен ішегі бойынша реттеу;
4) табалдырық – қиыстырып келтіру, жабыстыру;
5) скрипкалар мен альт – толық құрастыру;
6) ішек ұстағыш – корпусына орнату.
Параграф 4. Қияқты аспаптарды құрастырушы-монтаждаушы, 5-разряд
202. Жұмыс сипаттамасы:
күрделілігі орташа қияқты музыкалық аспаптарды толық құрастыру;
қиыстырып келтіру және қияқты музыкалық аспаптардың рамасын түзейтін күрделі иілген бөлшектер түрінде құрастыру;
қиғаш сызықты беттегі өзара қиылысқан екі доғаның өлшемдерін ескере отырып, грифтің сопақша бетін қолмен өңдеу;
шанақты мойнына қиыстырып келтіру, шанақтың мойнын өңдеу;
шанақ пен үнтілшенің доғалы бойынша порожканы өңдеу;
күрделілігі орташа қияқты музыкалық аспаптардың корпусын құрастыру;
ернеушелерді есептеу және қиыстырып келтіру;
мойнын тілу және грифтің иілу көлемі мен үнтілшенің біріккен жеріндегі грифтің биіктігі бойынша корпусқа қиыстырып келтіру;
корпусты ұсталық және сыртқы көркем өңдеу;
тұғырдың жоғарғы доғалының биіктігін және оның аспаптың мензурасына сәйкес орналасуын, грифтің корпусқа көлбеу орналасу бұрышын және оның биіктігін анықтау;
буманы жасай отырып, ішек ұстағышты монтаждау. Порожкаларды белгілеу және тілу;
ішек салу, аспаптың күйін келтіру және реттеу;
кнопка мен штокты монтаждау;
монтаж сапасын бақылау және ақаулықтарын жою.
203. Білуге тиіс:
күрделілігі орташа қияқты музыкалық аспаптардың құрылысы және оларды құрастыру технологиялық процессі;
бөлшектер мен тораптардың атауы, олардың өлшемдері, қолданылатын желімнің қасиеттері мен рецептурасы, қияқты музыкалық аспаптардың қияқты музыкалық аспаптардың Республикалық стандарты, бөлшектер мен тораптардың құрастырылу және монтаждалу сапасын тексеру әдістері;
сулагалар мен арнайы айлабұйымдардың құрылысы және оларды пайдалану ережесі;
сызбаларды оқу, бақылау-өлшеу құралы және оларды пайдалану ережесі;
ұсталық кесу және слесарлық құралдарды қайрау және түзету геометриясы мен ережесі, музыкалық білім және акустика негіздері;
ойнау кезінде монтаждаудың ақаулықтарын анықтау тәсілдері;
жоғарғы және төменгі үнтілшелердің қалыңдығын есептеу ережесі;
қолданылатын станоктардың құрылымдық ерекшеліктері, олардың күйін келтіру және реттеу әдістері;
шектеулер мен әдіптер, квалитеттер мен сәйкессіздік өлшемдері.
204. Жұмыс үлгілері:
Толық құрастыру, өңдеу және күйін келтіру:
1) жоғары сапалы, жеке альт;
2) жоғары сапалы, жеке скрипка
Параграф 5. Қияқты аспаптарды құрастырушы-монтаждаушы, 6-разряд
205. Жұмыс сипаттамасы:
күрделі қияқты музыкалық аспаптарды толық құрастыру;
виолончель мен контрабастың ернеушелерінен, контр-ернеушеден, бұрыштары мен клецтен рама құрастыру;
рама мен жоғарғы клецті өңдеу;
күрделі қияқты музыкалық аспаптардың корпусын құрастыру;
корпуста усқа арналған кертік тілу, усты орнату және оны түпкілікті өңдеу;
гриф жасау;
грифті мойынның қабатына қиыстырып келтіру, оны жабыстыру және өңдеу;
аспаптың корпусына грифті мойынды белгілеу, тілу және жабыстыру;
виолончель мен контрабастың барлық түрлері мен өлшемдеріне арналған мензураны есептеу;
мойынның корпус осіне бүгілу бұрышын, жоғарғы үнтілшенің грифтің тиімді биіктігін анықтау;
жоғарғы клецтің қиғаштау бұрышын және үнтілшенің тартылу күшін белгілеу;
үнтілшенің акустикасын статистикалық иілудің деректерін және тербелістің тиісті жиілігін айқындау.
206. Білуге тиіс:
күрделі қияқты музыкалық аспаптардың құрылысы және оны құрастырудың технологиялық процессі;
ағаштың әртүрлі жынысының акустикалық қасиеттері және ерекшеліктері, күрделі қияқты музыкалық аспаптарға физикалық-механикалық;
эстетикалық және акустикалық қасиеттері бойынша қойылатын талаптар, музыкалық білім, қияқты музыкалық аспаптардың әр түрлі және өлшемді мензураны есептеу;
гриф монының иілу бұрышын корпусқа және үнтілше жиынтығының үстіндегі грифтің биіктігіне қатысты есептеу;
корпустағы ауа бағанын есептеу, үнтілшелерді жұптап акустикалық іріктеу;
қияқты музыкалық аспаптардың сапасын тексеру тәсілдері және құрастыру ақаулықтарын жою.
207. Жұмыс үлгілері:
Толық құрастыру, өңдеу және баптау:
1) виолончель;
2) контрабас.
5 – бөлім. Шертпелі аспаптар өндірісі
24. Шертпелі аспаптарға бүркуші
Параграф 1. Шертпелі аспаптарға бүркуші, 2-разряд
208. Жұмыс сипаттамасы:
шертпелі музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарына бүрку әдісімен су немесе спирт бояғыштарын бүрку;
қара реңктен ақшылт реңкке бүріккіштің көмегімен түсін өзгерту;
бүріккіш кабинаға бөлшектер мен тораптарды орнату;
бүрку сапасын бақылау.
209. Білуге тиіс:
музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарын бүрку тәсілі арқылы бояу әдіс-тәсілдері;
бүрку кабинасында бүріккішпен жұмыс істеу ережесі;
бүрку кезінде қолданылатын бояу мен лактың құрамы мен қасиеттері;
олардың әрбір музыкалық аспаптың сапасына тигізетін әсері.
210. Жұмыс үлгілері:
Бүрку әдісімен қаптау:
1) гитара грифін;
2) гитараның шанағы.
Параграф 2. Шертпелі аспаптарға бүркуші, 3-разряд
211. Жұмыс сипаттамасы:
дайын шертпелі музыкалық аспаптардың бөлшектері мен тораптарына бүрку әдісімен су немесе спирт бояғыштарын бүрку;
қара реңктен ақшылт реңкке бүріккіштің көмегімен көркем тондау;
бұйымды бүрку кабинасына орнату. бояуды белгіленген рецептура бойынша дайындау;
бүріккіш ағынының ұзақтығын, диаметрі мен иілу бұрышын анықтау;
ақаулықтарды анықтау және анықталған ақаулықтарды түзету.
212. Білуге тиіс:
шертпелі музыкалық аспаптарды бүрку тәсілі арқылы бояу әдіс-тәсілдері;
бояуларды колер бойынша жағу тәсілдері, ағаш жынысы, ақаулықтары мен физикалық-механикалық қасиеттері, оның түтіктерін толтыру кезінде лак пен бояуды қабылдауы;
жарық және түс спектрлері, бір тоннан екінші тонға ауысу тәсілдері;
әр түрлі шертпелі музыкалық аспаптардың бетін өңдеу кезінде бояу реңктерін көркемдік іріктеу тәсілдері;
колердің жалпы тоны бойынша бояудың ақаулықтарын жою және бояғыштарды лайықтау әдістері.
213. Жұмыс үлгілері:
Бүрку әдісімен қаптау:
1) балалайканы;
2) мандолинаны;
3) оркестрлік аспаптарға.
Параграф 3. Шертпелі аспаптарға бүркуші, 4-разряд
214. Жұмыс сипаттамасы:
қарапайым пішінді суреттерді немесе оюды үнтілшеге, корпусқа және дайын шертпелі музыкалық аспаптарға трафарет бойынша салу;
суретті кистьпен жетілдіру, реңк пен блик жағу;
суреттің кедір-бұдырлығын түзету, бояу реңктерінің айқын білініп тұрған айырмашылықтарын солғындату;
бояу дайындау және бояу колерін сурет бойынша тон таңдай отырып жасау;
ағынның алшақтығы мен факел диаметрін лактың тұтқырлығы мен бояу консистенциясы бойынша анықтау.
215. Білуге тиіс:
ағаштың бетіне қарапайым композициялы сурет немесе ою салудың әдіс-тәсілдері, қарапайым сурет пен композиция жасау әдістері;
музыкалық аспаптардың өңделу сапасына қойылатын талаптар;
бүркудің оның сыртқы түріне тигізетін әсері.
216. Жұмыс үлгілері:
1) жартылай доғал, жоғары сапалы балалайкалар, мандолиндер – сурет сала отырып, бүрку тәсілімен қаптау;
2) гитары эстрадалық жоғары сапалы гитаралар – бүрку тәсілімен түрлі-түсті лак жағу.
Параграф 4. Шертпелі аспаптарға бүркуші, 5-разряд
217. Жұмыс сипаттамасы:
үнтілшеге, корпусқа және дайын шертпелі музыкалық аспаптарға күрделілігі орташа сурет немесе күрделі композициялы ою салу;
сурет пен ою жасау және олар бойынша трафарет жасау;
ағашты бүріккіштің көмегімен бағалы жыныс түрінде көрсету;
суретті кистьпен әртүрлі лак немесе бояулармен жетілдіру;
суретке көп қабаттап лак жағу, табиғи жағдайда кептіру, лак қабатын тегістеу;
бояу іріктеу және суреттің жарық спектрінің әзірленген үйлесімділігі бойынша колер дайындау;
сурет композициясын ауқымдылығын сақтай отырып, музыкалық аспаптың көлемі бойынша есептеу;
бояу жасау, оның тұтқырлығын анықтау;
бүріккішті реттеу және баптау.
218. Білуге тиіс:
күрделілігі орташа және күрделі композициялы сурет немесе оюды ағаш бетіне салудың әдіс-тәсілдері;
көркем сурет пен ою жасау тәсілдері;
лак, бояу іріктеу ережесі және оларды таңдалған колерге жағу әдісі;
лак және оның еріткіштерін жасау технологиялық процессі;
бүріккішпен өңдеу сапасына қойылатын талаптар, бүріккішті консистенциясы әр түрлі бояудың барлық түрлеріне реттеу және баптау тәсілдері.
219. Жұмыс үлгілері:
Көркем бүрку:
1) концерттік гитаралар;
2) жоғары сапалы ерекше тапсырыспен жасалған аспаптар;
3) жоғары сапалы оркестрлік аспаптар.
25. Шертпелі аспаптардың күйін келтіруші
Параграф 1. Шертпелі аспаптардың күйін келтіруші, 3-разряд
220. Жұмыс сипаттамасы:
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптардың күйін келтіру;
прима балалайканың ішектерінің астындағы бос орынға арналған ойықтың сапасын тексеру;
грифтің корпусқа қатысты көлбеу орналасу алшақтығына байланысты тұғырларды биіктігі бойынша түзету;
аспаптың мензурасы бойынша үнтілшедегі тұғырдың орналасатын орнын белгілеу;
ішектің тұғырда орналасуы және одан ішекке арналған ойықтарды егеулеу;
прима балалайканың бірінші ішегінің күйін тербеліс жиілігі 440 Гц, бірінші октаваның «ля» камертоны (эталоны) бойынша келтіру;
екінші және үшінші ішекті аспаптың қатарына қарай күйін келтіру;
ішектердің бір октавада үндесуін тексеру және тұғырдың үнтілшеде орналасуын нақтылау;
әрбір ішектің барлық үйлесімде ойнату және прима балалайка қатарының барлық диапазон бойынша дұрыстығын тыңдап көру арқылы анықтау;
күйін келтіру кезінде анықталған кемшіліктерді түзету.
221. Білуге тиіс:
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптардың күйін келтіру ережесі мен тәсілдері және үндесімдердің дұрыс орналасуын мензура бойынша тексеру;
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптардың құрылысы;
музыкалық білім негіздері;
аспаптың ойнау қасиеттерін, тиісті қатары бойынша аспаптың күйінің келтірілуі мен үн тазалығын тексеру әдістері.
Параграф 2. Шертпелі аспаптардың күйін келтіруші, 4-разряд
222. Жұмыс сипаттамасы:
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптардың күйін келтіру;
ішекті сызбалар бойынша гитараның саз пластиналарын биіктетіп орналастыру;
бірінші ішегінің күйін тербеліс жиілігі 440 Гц, бірінші октаваның «ля» камертоны (эталоны) бойынша келтіру;
қалған ішектердің күйін қатарға сәйкес бірінші ішекке үндестіріп келтіру;
гитараның дыбыс шығаруын және оның күйінің келтірілуінің дәлме-дәлдігін барлық диапазоны бойынша ойнату арқылы тексеру;
саз пластиналарының грифте орналастыру дәлдігін, ақаулықтарын түзете отырып тексеру;
күйін келтіру кезінде ішектерді тарту және олардың пайдалануға беріктігін анықтау;
гитараның ойнау және дыбыстау сапасын бағалау.
223. Білуге тиіс:
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптардың құрылысы;
күйін келтіру ережесі мен тәсілдері;
мензураның құрылымын есептеу және әдістері;
аспаптың ойнау тазалығын анықтау, медиаторларды пайдалану ережесі.
Параграф 3. Шертпелі аспаптардың күйін келтіруші, 5-разряд
224. Жұмыс сипаттамасы:
күрделі шертпелі музыкалық аспаптардың күйін келтіру және реттеу;
күйін келтіру процессінде грифтің орналасуын, ішектің саз пластиналарынан биіктігін, тұғыр мен порожканың биіктігі мен орналасқан орнын реттеу;
грифке саз пластиналарын орнату және оларды өңдеу кезінде ақаулықтарды түзету;
капрон, нейлон негізді ішектермен жабдықталған аспаптардың күйін дәлме-дәл келтіру;
оркестрлік аспаптардың, жоғары сапалы гитара, домбыра және балалайканың тоспалы панцирінің жабық тікен механизмін монтаждау;
эстрадалық гитараның электромагниттік дыбыс түсіргішін монтаждау;
кәсіпқой музыканттардың талаптарына сәйкес жоғары сапалы музыкалық аспаптардың дыбыстау сапасын, ойнау ыңғайлылығын субъективті бағалау.
225. Білуге тиіс:
күрделі шертпелі музыкалық аспаптардың күйін келтіру ережесі мен тәсілдері, олардың құрылысы мен құрылымы;
әр түрлі шертпелі музыкалық аспаптардың дыбыстау диапазоны, тікенді механизмі, ішек, ішек байлағыш, кнопка, тұғыр және басқа да бөлшектер номенклатурасы;
ағаш жынысы, ақаулықтары және физикалық - механикалық қасиеттері;
бақылау-өлшеу аспаптары және оларды пайдалану ережесі.
226. Жұмыс үлгілері:
Күйін келтіру:
1) оркестрлік шертпелі аспаптар;
2) арфадан басқа, жеке тапсырыспен жасалатын шертпелі аспаптар;
Параграф 4. Шертпелі аспаптардың күйін келтіруші, 6-разряд
227. Жұмыс сипаттамасы:
өте күрделі шертпелі музыкалық аспаптардың (арфаның) күйін тербеліс жиілігі 440 Гц, бірінші октаваның «ля» камертоны (эталоны) бойынша, «до-бемоль – мажор» үндесімділігінде кварт-квинт шеңбері бойынша келтіру;
арфа педальдарының бекарлық және диездік күйінде тиісінше «до – мажор» және «до-диез – минор» үндесімділігінде реттеу;
педаль және негізгі механизмдердің жұмысын тексеру, ішектерді бір үндесімділіктен басқасына көшірген кезде педальді басу күшін реттеу. Ішектің сапасын анықтау;
ішектердің тартылыс күшін реттеу;
арфаны реттегеннен кейін шертіп байқау;
педаль және негізгі механизмдердің анықталған ақаулықтарын, қосымша үндері мен шуылды жою;
арфаның дыбыстық және ойнау сапасын бағалау;
дыбыс тембрі мен динамикалығын анықтау.
228. Білуге тиіс:
арфа педальдарының бекарлық және диездік күйінде оның күйін келтіру және реттеу ережесі;
шертіп көру техникасы,
анықталған ақаулықтарды түзету тәсілдері;
арфаның құрылысы, педаль және негізгі механизмдері бөліктерінің өзара әрекеттесуі;
музыкалық училище деңгейінде арфа шерту ережесі;
арфаның дыбыстау сапасын және оны шерту ерекшеліктерін анықтау әдістері.
26. Фильерді тегістеуші
Параграф 1. Фильерді тегістеуші, 3-разряд
229. Жұмыс сипаттамасы:
жаңа алмас, кремний және победит фильерлерін тегістеу және қолданылған алмас, кремний және победит фильерлерінің көлеміне арнайы станоктарда жетілдіру;
сым созатын станоктарда жез және қызыл мыс сымды созу;
айналмалы фильердегі болат конус инені көп мәрте ауыстыру;
сым үзіктерін фильер арқылы түпкілікті керу;
қысқаш цанганы өңделетін фильер диаметрі бойынша орнату;
фильердің, цанганың дұрыс орнатылуын тексеру, соққыларды тоқтату;
фильерге арналған болат конус инені жасау және мөлшері бойынша іріктеу;
Тегістеу қоспасын дайындау.
230. Білуге тиіс:
тегістеу және фильер көлеміне дейін жетілдіру әдістері, фильерді тегістеуге арналған арнайы станоктардың құрылысы;
тегістеу кезінде фильер қадамының жүйелілігі, металдың негізгі қасиеттері және оны өңдеу ерекшеліктері;
қолданылатын карбид ұнтағының, алмас пудра мен басқа да қосымша материалдардың негізгі қасиеттері;
тегістеу қоспасын дайындау тәсілдері;
болат конус ине жасау әдістері;
бақылау-өлшеу құралдарын пайдалану ережесі.
27. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы
Параграф 1. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы, 1-разряд
231. Жұмыс сипаттамасы:
шертпелі музыкалық аспаптарды құрастыруға дайындық жұмыстарын орындау;
бөлшектерді ағаш түсі бойынша іріктеу;
бөлшектер мен тораптарды шаң-тозаңнан бүріккіш кабинада ауа ағынымен тазалау;
бөлшектерді жалпы құрастыруға дайындау.
232. Білуге тиіс:
шертпелі музыкалық аспаптарды құрастыруға дайындық жұмыстарын орындау кезінде қолданылатын тәсілдер мен негізгі әдістер;
қол ұсталық құралын пайдалану ережесі;
желімнің құрамы мен қасиеттері;
бөлшектердің атауы мен мақсаты, құрастыру алдында бөлшектерге қойылатын талаптар.
233. Жұмыс үлгілері:
1) гитараның бұрандалары мен кілттері – құрастыру;
2) розеткалық талсым – іріктеу және бума етіп түю;
3) балалайканы қаптау – жабыстыру;
4) гитара мен мандолинаның шанақтарының тілі - іріктеу және жабыстыру;
5) грифтің целлулоид нүктелері – орнату.
Параграф 2. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы, 2-разряд
234. Жұмыс сипаттамасы:
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптарды арнайы айлабұйымдарды пайдалана отырып құрастыру және монтаждау;
ішек ұстағыштарды, кнопкаларды және басқа да бөлшектерді, оркестрлік және жоғары сапалы түрлерінен басқа шертпелі музыкалық аспаптардың шанағына монтаждау;
қарапайым бөлшектер мен тораптарды арнайы станокта өңдеу;
ішектерді арнайы станокта керу және оны гитара грифінің порожкасына орнату;
материалдардың, жартылай дайын өнімдердің, дайын бөлшектердің сапасын тексеру.
235. Білуге тиіс:
шертпелі музыкалық аспаптардың түріне байланысты қарапайым тораптарды құрастыру және монтаждаудың технологиялық процессі;
тікенді механизм, ішек, тұғыр, ішек ұстағыш және құрастыру мен монтаждау кезінде қолданылатын басқа да бөлшектердің номенклатурасы;
мемлекеттік стандарты және техникалық шарттары, шығарылатын шертпелі музыкалық аспаптардың түржиыны;
қолданылатын станоктардың құрылысы, қол ұсталық құрал және оны қайрау әдістері.
236. Жұмыс үлгілері:
1) гитара, балалайка, мандолина грифтерінің басы-шуруп орнату үшін саңылау бұрғылау;
2) гитара шанағы – фальцті тазалау;
3) гитара, балалайка, мандолинаның тікен механизмдері-гриф басына ұяшықтарды орнату.
Параграф 3. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы, 3-разряд
237. Жұмыс сипаттамасы:
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптарды арнайы айлабұйымдарды пайдалана отырып құрастыру және монтаждау;
құрастырылған тораптарды ағаш өңдеу станогында станоктық өңдеу;
бөлшектерді түсі, текстурасы мен егеу түріне қарай іріктеу;
жапсырманы жабыстыру және гитараның шанағына қосымша бекіту;
станокта лак қабатын тазалау;
гитара грифін шанағына құрастыру;
грифтің иілу бұрышын анықтау;
шанақ клеціндегі бұрандаға арнап саңылау белгілеу;
гриф бұрандасына арнап көлденең-бұрғылау станогында саңылау бұрғылау;
шертпелі музыкалық аспаптардың тікен механизмін құрастыру;
бұрамдық торабын, колонканы, бұрамдық тістегершіктерді тұғырға және біріктіретін планкаға монтаждау;
құрастырылған тікенді механизмді арнайы жазу станогында байқап көру;
тікенді механизмнің тораптарының өзара әрекеттесуінің дұрыстығын сызбаға сәйкес тексеру.
238. Білуге тиіс:
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптарды құрастыру және монтаждау технологиялық процессі;
шертпелі музыкалық аспаптарды құрылысы мен мензурасы, шанақтағы тұғырдың орналасуын есептеу және грифтегі мензураны есептеу ережесі;
ағаш сапасына байланысты бөлшектер мен тораптарды жабыстырудың температуралық режимдері;
кесу құралын қайрау және түзету геометриясы, бақылау-өлшеу құралы және оны пайдалану ережесі;
қолданылатын станоктардың құрылысы және оларды пайдалану ережесі.
239. Жұмыс үлгілері:
1) гитараның үнтілшесі - розетканы жабыстыру;
2) гитара, балалайка, мандолинаның тегіс және жартылай сопақша шанағы – толық құрастыру;
3) балалайка панцирі – үнтілшеге жабыстыру;
4) гитара, балалайка, мандолина грифтерінің тұтқасы – жапсырмаларын жабыстыру;
5) тегіс және жартылай сопақша мандолина грифтерінің тұтқасы – шанаққа жабыстыру;
6) сопақ мандолинаның қалқаны мен жиекшелері – шанаққа жабыстыру.
Параграф 4. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы, 4-разряд
240. Жұмыс сипаттамасы:
күрделі шертпелі музыкалық аспаптарды арнайы айлабұйымдарды пайдалана отырып құрастыру және монтаждау;
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптарды толық құрастыру;
бөлшектер мен тораптарды және қолмен сызбалар бойынша құрастырылған шертпелі музыкалық аспаптарды профильді ұсталық өңдеу;
целлулоидті түсі бойынша іріктеу;
жекелеген тораптарды станоктық өңдеу;
грифке порожканы орнату және бекіту, оны биіктігі бойынша қиыстырып келтіру;
оркестрлік музыкалық аспаптар грифінің басындағы тікенді механизмді орнату және бекіту;
планканың тығыз жанасуын тексеру;
саз пластиналарының мензура бойынша дәлме-дәл орнатылуын тексеру және оны бір жазықтықта грифтің биіктігі бойынша тазалау;
мензураның бөлінуін он екі сатылы біркелкі темперленген қатар бойынша тексеру;
саз пластиналарын гриф жиегі бойынша сопақшалау;
оркестрлік шертпелі музыкалық аспаптардың үнтілшелеріндегі қосымша саздың орналасуын белгілеу;
станоктарды баптау, реттеу;
фрезаны, бұрғыны қайрау және оны станокқа орнату.
241. Білуге тиіс:
шертпелі музыкалық аспаптардың әрбір түріне арналған күрделі тораптарды құрастыру және монтаждау технологиялық процессі;
сызбаларды оқу, оркестрлік шертпелі музыкалық аспаптардың түржиыны, олардың мензурасы мен құрылысы;
ағаш жынысы мен ақаулықтары, целлулоидтің түрі мен қасиеттері;
бөлшектерді өңдеу режимдері, шертпелі музыкалық аспаптардың әрбір түріне арналған ішектер мен тікенді механизмдердің номенклатурасы;
бөлшектерді өңдеуге қойылатын шектеулер мен әдіптер, қолданылатын станоктардың құрылымдық ерекшеліктері, оларды баптау және реттеу тәсілдері.
242. Жұмыс үлгілері:
1) жоғары сапалы гитаралар – құрастыру;
2) шертпелі музыкалық аспаптардың грифтері – профильді жетілдіру;
3) домбыра – арнайы айлабұйымның көмегімен клецті орнату және өңдеу;
4) оркестрлік балалайка грифтерінің тұтқасы – басына және басының жапсырмасына арналған ұяшықтарды іріктеу.
Параграф 5. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы, 5-разряд
243. Жұмыс сипаттамасы:
өте күрделі шертпелі музыкалық аспаптарды арнайы айлабұйымдарды пайдалана отырып құрастыру және монтаждау;
шанақтың бөлшектері мен тораптарын дәлме-дәл қиыстырып келтіру және жетілдіру;
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптарды толық құрастыру;
шертпелі музыкалық аспаптарды құрастыруға арналған бөлшектерді түсі, текстурасы және ағаш талшықтарының бағыты бойынша, ағаштың акустикалық қасиеттерін ескере отырып іріктеу;
педаль механизмі мен арфаның негізін монтаждау және бөлшектерінің өзара әрекеттесуін алдын ала реттеу;
дыбыс түсіргішті орнату, электр гитарасының электр схемасы мен торабын монтаждау, дыбысты реттеу;
металл және талсым ішекті октавасы бойынша арнайы аспаппен іріктеу, оны салу және тарту;
алдын ала күйін келтіру және алғаш рет реттеу;
станоктық және қол кесу құралы мен айла бұйымдарын орнату, түзету және бекіту.
244. Білуге тиіс:
өте күрделі шертпелі музыкалық аспаптарды құрастыру және монтаждау технологиялық процессі, шертпелі музыкалық аспаптардың дыбыстау қасиеттерінің технологиялық факторларға тәуелділігі;
ағаштың тығыздығы, дыбыс өткізгіштігі, серпінділігі, макроқұрылысы мен физикалық және механикалық қасиеттері;
желімдеу және желімдеуден кейін сол күйінде ұстау режимі, бөлшектер мен құрастырылған тораптардың шектеулері;
электр гитараның дыбыс түсіргіштерінің электр схемасы.
245. Жұмыс үлгілері:
1) арфа – алдын ала күйін келтіре отырып ішек қаптамасын монтаждау;
2) 12 ішекті жеке гитара – құрастыру;
3) клавишалы гусли – жасау және клавиатуралық механизмін реттеу;
4) оркестрлік балалайка - прима, секунда, альт - құрастыру;
5) оркестрлік домбыра - пикколо, прима, альт, тенор - құрастыру;
6) он жеті жерден бекітілген сопақ мандолина - құрастыру;
7) электр гитаралар - құрастыру.
Параграф 6. Шертпелі аспаптарды құрастырып-монтаждаушы, 6-разряд
246. Жұмыс сипаттамасы:
күрделі және өте күрделі шертпелі музыкалық аспаптарды арнайы сулагалар мен айлабұйымдарда жекелеген бөлшектері мен тораптарын құрастыру элементтерімен құрастыру;
құрастыру алдында бөлшектерді ұсталық жетілдіру;
негізгі механизм мен арфаның жекелеген механизмдерін монтаждау және дәлме-дәл реттеу;
арфаны шерту кезінде анықталған ақаулықтарды түзету;
арфаны өздігінше жөндеу және реттеу;
қол ұсталық құралды қайрау, баптау және түзету.
247. Білуге тиіс:
күрделі және өте күрделі шертпелі музыкалық аспаптарды құрастырудың технологиялық процессі, жекелеген бөлшектері мен тораптарын құрастыру әдістері;
аспаптың дыбыстық қасиеттерінің музыкалық аспаптың құрылымдық ерекшеліктеріне және бөлшектер мен тораптарды өңдеу режиміне тәуелділігі, шертпелі музыкалық аспаптарды құрастыру және монтаждау кезінде қолданылатын бөлшектер мен тораптарды тиімді өңдеу режимін іріктеу ережесі;
құрастырудың жоғары дәлдігіне қол жеткізу тәсілдері;
аспапты қайрау бұрышының бетінің тазалығы мен үнтілшенің, түбі мен жіктерінің дыбыстық қасиеттеріне тигізетін әсері;
бақылау-өлшеу аспаптары, құралдары мен оларды пайдалану ережесі.
248. Жұмыс үлгілері:
Толық құрастыру:
1) арфаны;
2) оркестрлік балалайканы - бас, контрабас;
3) домбыраны - бас;
4) ерекше тапсырыспен жасалған шертпелі музыкалық аспаптарды;
5) сопақ, жиырма үш жерден бекітілген мандолиналар
28. Саз пластиналарды орнатушы
Параграф 1. Саз пластиналарды орнатушы, 2-разряд
249. Жұмыс сипаттамасы:
белгіленген саз пластиналарын мензурасы бойынша шертпелі музыкалық аспаптардың грифіне гидравликалық нығыздауышта немесе қолмен нығыздау;
саз пластиналарының (басын, аяғын) қасиеттері мен негізгі өлшемдерін калибрмен анықтау;
пластиналардың нығыздалу сапасын бақылау-өлшеу аспаптарымен тексеру;
саздарды грифтің жазықтығы бойынша түзету;
нығыздауыштың аспаптың грифіне қысу орталығын оның мензурасын ескере отырып анықтау;
айлабұйымдарды нығыздауышқа орнату және оларды реттеу;
музыкалық аспаптың мензурасын тексеру;
әрбір аспаптың түріне арналған мензураны есептеу.
250. Білуге тиіс:
саз пластиналарын грифтің барлық жазықтығы бойынша нығыздау және түзету тәсілдері;
гидравликалық нығыздауыштың құрылысы және онымен жұмыс істеу ережесі;
арнайы бақылау-өлшеу құралдарын пайдалану ережесі;
шертпелі музыкалық аспаптардың ойнау сапасына қойылатын талаптар, музыкалық білім негіздері;
шертпелі музыкалық аспаптардың мензурасын есептелуін тексеру ережесі.
Параграф 2. Саз пластиналарды орнатушы, 3-разряд
251. Жұмыс сипаттамасы:
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарына саз пластиналарын арнайы айлабұйымдарда орнату;
саз пластиналарын қолмен белгіленген биіктік пен белгіленген енге қиыстырып келтіру;
мензураны тексеру;
гриф жапсырмаларын бояу;
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптар грифінен саз пластиналарына арналған ұяшықтарды көп егеу мензуралық станоктарда егеулеу;
аралық сақиналары бар мензуралық егеулерді реттеу, баптау және орнату.
252. Білуге тиіс:
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарына саз пластиналарын орнату тәсілдері;
қарапайым шертпелі музыкалық аспаптар мензурасының өлшемдері, саз сымының сапасына қойылатын талаптар, оның шертпелі музыкалық аспаптардың әрбір түріне арналған өлшемі;
көп егеулі мензуралық аралау станогының құрылысы мен баптау ережесі;
араның көлемі, арнайы айлабұйымдарды пайдалану шарттары, ішек мензурасы туралы түсінік, шертпелі музыкалық аспаптардың әр түрлі түрлеріне арналған саздардың саны;
шертпелі музыкалық аспаптар грифіндегі лак пластиналарына арналған ұяшықтардың мақсаты;
сызбаларды оқу, бақылау-өлшеу аспаптарының қолданылу ережесі.
253. Жұмыс үлгілері:
1) прима балалайка – ұяшықтарды аралау және саз пластиналарын орнату.
Параграф 3. Саз пластиналарды орнатушы, 4-разряд
254. Жұмыс сипаттамасы:
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарына саз пластиналарын арнайы айлабұйымдарда орнату;
саз пластиналарының ұштарын арнайы станокта өңдеу;
саз пластиналарын белгілі бір биіктікке дейін мензура бойынша 0,1 мм дейінгі дәлдікпен жетілдіре отырып тегістеу;
саз сымының өлшемін диаметрі бойынша анықтау, оны шертпелі музыкалық аспаптардың әрбір түріне арнап дыбыс тазалығына және шерту ыңғайлылығына қарай іріктеу;
бедерлеудің қиғаш бұрышы мен аяқтың қалыңдығын гриф жапсырмасындағы ойықтың тереңдігі мен еніне сәйкес өлшеу;
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптар грифінен саз пластиналарына арналған ұяшықтарды көп егеу мензуралық станоктарда егеулеу;
арнайы және көп егеулеу мензуралық аралау станоктарын бапату және реттеу.
255. Білуге тиіс:
күрделілігі орташа шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарына саз пластиналарын арнайы айлабұйымдарда орнату тәсілдері;
шертпелі музыкалық аспаптарға арналған мензураны есептеу әдістері және олардың жеке ерекшеліктері;
гриф жасауда пайдаланылатын ағаштың ақаулықтары мен физикалық-механикалық қасиеттері, грифтің шертпелі музыкалық аспаптардың әрбір түрінің шанағына қиғаш орналасу бұрышын тексеру әдісі;
қолданылатын арнайы және көп егеу мензуралық станоктардың құрылымдық ерекшеліктері, оларды баптау және реттеу ережесі.
256. Жұмыс үлгілері:
Ойықтарды егеулеу және саз пластиналарын орнату:
1) оркестрлік балалайкалар - секунда, альт;
2) гитара;
3) домбыра - прима, альт;
4) мандолина.
Параграф 4. Саз пластиналарды орнатушы, 5-разряд
257. Жұмыс сипаттамасы:
күрделі шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарына саз пластиналарын арнайы айлабұйымдарда орнату;
оркестрлік, концерттік және жеке шертпелі музыкалық аспаптардың мензурасын он екі сатылы тең темперленген қатар бойынша есептеу;
есептелген мензура бойынша трафареттерді немесе арнайы мензуралық қораптарды жасау;
аспап грифіндегі мензураны есептеу;
саз пластиналарына арналған ойықты белгісі бойынша немесе арнайы мензуралық қорап бойынша күрделі шертпелі музыкалық аспаптар қатарының барлық регистрлердегі дұрыстығын қамтамасыз ете отырып егеулеу;
саз сымды аспаптың дыбысты таза шығаруын және оңай шертілуін қамтамасыз ететін өлшемі бойынша іріктеу;
саз пластиналарын дәлме-дәл салыстырып тексеру және әр түрлі шертпелі музыкалық аспаптардың мензурасы бойынша жетілдіру;
гриф сапасын онда орнатылған саз пластиналарымен қоса тексеру;
трафаретті, мензуралық қораптарды, қол аспаптары мен қысқыш айлабұйымдарын жұмыс процессіне дайындау.
258. Білуге тиіс:
күрделі шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарына саз пластиналарын орнату тәсілдері;
мензура мәні және саз пластиналарының орнатылу дәлдігі мен өңделу сапасының шертпелі музыкалық аспаптардың шерту сапасы мен акустикалық қасиеттеріне тигізетін әсері;
мензураны аспаптардың әрбір түріне арнап бөлу тәсілдері және мензураның шертпелі музыкалық аспаптың түріне тәуелділігі;
шертпелі музыкалық аспаптардың барлық түрлерінің жеке дыбыстау ерекшеліктері;
күрделі шертпелі музыкалық аспаптар грифінің ұяшықтарын егеулеу ережесі;
дыбыс акустикасы бойынша негізгі мәліметтер, музыкалық білім, интервал және қатар.
259. Жұмыс үлгілері:
1) оркестрлік балалайкалар-оркестрлік бас, контрабас, домбыра-ойықтарды егеулеу, сал пластиналарды орнату және өңдеу;
2) концерттік гитаралар – мензураны есептеу;
3) жеке шертпелі аспаптар - ойықтарды өңдеу, сал пластиналарды орнату және өңдеу.
Достарыңызбен бөлісу: |