3
– Кең көлемді түсінік
Дұрыс жауапта барлық 5 ұяшық толтырылу тиіс. Әрбір бос ұяшық үшін
дұрыс және дұрыс емес жауапты көрсететін, келесі беттегі кестеде қою
қаріппен белгіленген мәтінге қараңыз.
2
– Қанағаттанарлық түсінік
4 немесе 5 ұяшық дұрыс толтырылған.
1
– Минималды түсінік
3 немесе 5 ұяшық дұрыс толтырылған.
0
– Жеткіліксіз түсінік
2
немесе одан кем ұяшық дұрыс толтырылған. Жауап нақты емес
болуы мүмкін, мәтінге сәйкес емес немесе сұрақта келтірілген
сөздерді қайталайды.
51
Өмірлік
кезең
Көлем
Қорек
жұмыртқа
гольф добы
ДҰРЫС ЕМЕС
доп
гольф
жұмыртқаның өзінің қорегі бар
балапан
тасбақа
грек жаңғағы
ДҰРЫС ЕМЕС
жаңғақ
шаянтәрізділер
(сонымен
қатар, шаян, моллюскалар)
медузалар
ұлулар/теңіз ұлулары
ДҰРЫС ЕМЕС
пластик қалдықтары
теңіз өсімдіктері
балдырлар
балық
балғын
тасбақа
түскі ас ішетін тәрелке
балдырлар
теңіз шөбі/шөп немесе теңіз
балдырлары
медузалар
ДҰРЫС ЕМЕС
гүлзар
астындағы қорек
балық
ересек
тасбақа
90 см
120 кг
ДҰРЫС ЕМЕС
90
120
балдырлар және теңіз шөбі
52
14.
Мәтіннен алынған диаграмма төменде көрсетілген.
Бұл диаграмма сізге нені түсінуге көмектеседі?
Мәтіннің түрі: Ақпараттық
Процесс: Мәтіннің мазмұнын, тілін және элементтерін талдау және
бағалау
1
– Дұрыс жауап
Жауапта тасбақаның тіршілік және өмір кезеңі туралы айтылады.
Мысалдар:
Тіршіліктің бүкіл кезеңдерінің қандай екенін көрсетеді.
Өмірдің әртүрлі кезеңдері.
Ол кезеңдердің кезектілігін көрсетеді.
Тасбақаның кезеңі.
Тасбақаның тіршілік кезеңі.
Ол бізге тасбақаның қалай өсуін көрсетеді.
Қалай өсетінін көрсетеді.
Тасбақалар жұмыртқасынан шығады, суға қарай жүреді, оралады
және жұмыртқа салады (бүкіл кезеңдерді сипаттау керек).
Тіршілік кезеңдері / тіршілік жолы.
53
0
– Бұрыс жауап
Жауапта тасбақаның тіршілік және өмір кезеңі туралы айтылмайды.
Жауап нақты емес болуы мүмкін, мәтінге сәйкес емес немесе сұрақта
келтірілген сөздерді қайталайды.
Мысалдар:
Ол қызық.
Ол тасбақалардың өмірі туралы.
Олар қалай жұмыртқасынан шығады (бүкіл кезең емес).
Тасбақаның не істеуін түсінуге көмектеседі.
Теңіз тасбақасының өмірін түсінуге көмектеседі.
Олар қалай өз ұяларын жасайды.
«Теңізге және теңізден саяхат».
54
Жұлдызқұрттың көбелекке айналуы
Дебора Хейлигман
Бари Вейссман
Бір күні біздің мұғаліміміз мектепке оңқаның ішіндегі жұлдызқұртты
әкелді. Ол жасыл жапырақтарды жеді. Осы кішкентай жұлдызқұрт
көбелекке айналуға тиіс болды. Әдетте, жұлдызқұрттар далада
көбелектерге айналады. Алайда, біз жұлдызқұртымыздың көбелекке
айналуын сыныбымыздың ішінде қарап отырдық.
Мұғаліміміз жұлдызқұртымыздың басында кіп-кішкентай жұмыртқа
болғаны туралы айтты. Көбелек ана жұмыртқаны жапыраққа салды.
Көбелек ана жұлдызқұрт жейтін жапырақтары бар өсімдікті таңдады.
Жұлдызқұрт жұмыртқадан жарып шыққанда аш болды. Ол өз
жұмыртқасының қабығын жеді. Сосын ол жасыл өсімдікті бірден жей
бастады.
55
Өсу үшін жұлдызқұрттың жұмысы тек қана жеу болды. Күн сайын ол
үлкенірек болды. Жұлдызқұрт 12 күн ішінде тамақтанды және өсті. Теріміз
бізбен бірге өседі. Алайда жұлдызқұрттың терісі өспейді.
56
Жұлдызқұрт өз терісі үшін үлкен болған кезде, терісі оның арқасынан
бөлінеді.
Жұлдызқұрт тура өз терісінен жорғалап шықты. Астында оның жаңа
терісі пайда болды. Ол түсіру деп аталады. Жұлдызқұрт өз терісін төрт
рет түсіріп тастады. Бірнеше күн өткеннен кейін жұлдызқұртымыз өсуді
тоқтатты. Ол менің шынашағымдай болды.
Сосын жұлдызқұртымыз ерекше үй жасады. Біріншіден ол жібек ілгек
жасады. Ол осы ілгекті бұтақтан аяғымен жоғары асылып тұру үшін
қолданды.
Сосын ол соңғы рет өз терісін түсіріп тастады. Осы
кезде ол, жаңа тер орнына, қатты қабығымен пілләні жасады.
Біз пілләні ұзақ уақыт қарадық.
Күн сайын қабықтың түрі бірдей бола бастады. Алайда
қабықтың ішінде өзгерістер пайда болды.
57
Біз ұзақ күттік. Сонан соң, бір күні, біреу «Қара!» - деп айқайлады.
Қабық шытынап жатты. Бұл көбелек болды!
Көбелегіміз
дымқыл
және
жапырылған
болды.
Оның
қанаттары
желбіреп тұрған кезде,
ол
қабыққа
ілулі
тұрды. Осы әрекет
оның қанаттарына қан
тартты.
Қанаттар
созылады
және
кептіріледі.
Ұзамай
көбелегіміз ұшу үшін
дайын болды.
58
Көбелегіміз банканың ішінде тұра алмаған. Оған гүлдермен және
шөп пен ағаштармен сыртта болу керек еді. Көбелегіміздің гүлге
қонғанына қарадық. Ол ұзын шиыршық трубка арқылы, гүлдің шірнесін
жайлап ішті. Мүмкін ол әйел көбелек болды. Мүмкін бір кезде ол
жапыраққа жұмыртқа салады.
59
1.
Мұғалім жұлдызқұртты бірінші рет сыныпқа әкелгенде, ол қандай
еді?
2.
Балалар жұлдызқұрттың көбелекке айналуын қайда қарап отырды?
3.
Неге жұмыртқа жапырақтың астында болу керек еді?
4.
Жұлдызқұрт жарып шыққан соң, біріншіден ол не істеді?
жапырақты таңдады.
өз жұмыртқасының қабығын жеді.
жасыл өсімдіктерді жеді.
жұмыртқа салды.
Достарыңызбен бөлісу: | 
