Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Мурзагалиева Рита Гильмановна

● Шығарманың жанрына қарай фабуласын тауып, композициялық құрылысын талдай алады

Шығармадағы кейіпкерлер бейнесін айқындайтын тірек сөздер мен іс- әрекеттер арқылы сюжеттік дамуын сипаттайды.

Пісім – егіннің толық піскен кезі.

Тағзым – ізет, құрмет, қошемет.

Қожа – қазақ тілінде «қожа» сөзінің мағынасы өте көп. Бұл жерде бір нәрсенің иесі, егесі деген мағынаны білдіреді.

Кекірею – бәлсіну, кесапаттану, шалқаю, яғни тәкаппарлану.

Қалып – қазақ тілінде мағынасы өте көп. Бұл жерде белгілі бір сәттегі адамның қал-жайы, күйі, кейпі, түрі деген мағынад

Талқылауға арналған сұрақтар

• 
  Адамгершілік дегенді қалай түсінесің?
  
• 
  «Қалпы емес тәкаппарлық данышпанның...» деген жолдардан не түсінесіңдер?
  
• 
  Адам бойындағы жағымсыз мінездерді анықтап, одан құтылу жолын айтыңдар.
  

● Композициялық құрылысына талдайды.

●Жанрын анықтай отырып, фабуласы мен сюжеттік дамуын салыстыра сипаттап, өмірмен байланыстырады.

Адамгершілік қасиеттерге байланысты 3 мақал-мәтел арқылы 3 топқа бөлемін.

Дақылы жоқтығы

Жігіттің кеудесін көтергені –

Ақылы жоқтығы.

Батырмын деп мақтанба, барып қайтпай.

Бәрін шыдап, көтерген.

Таза болсаң, судай бол,

Бәрін жуып кетірген.

1. «Оқиға картасы» әдісі бойынша топтағы оқушылар әдеби шығарманы оқып, бір-біріне мазмұнын түсіндіріп және шығарманың сюжетін сурет бойынша рет-ретімен орналастыра айтып береді.

Бір адам жас баласын жанына алды,

Екеуі сайран етіп кетіп қалды.

Қыдырып әрлі-берлі жүрді-дағы,

Егінші егін еккен жерге барды.
Аралап әр егінді қарап жүрді,

Кез еді пісіп болған егін түрлі.

Бастарын дәнге толған егін түрлі,

Бидайлар бейне тағзым етіп тұрды.

Бейне бір жалғыз өзін көпке балап.

Баланың сол бидайға көзі түсіп,

Білмекке кетті көңілі жөнін сұрап.

Жіберген мырза Құдай нұрға қанып.

«Әй, әке, мұның мәнін түсіндірші,

Бір іске тұрмын өзім қайран қалып.

Қарайды шекірейіп өзі көпке.

Өзіне өзгелерді теңгермейтін,

Соншама бұл бидайдың дәні көп пе?»

Шырағым, түрін көріп таңданба оған.

Өзгесі төмен қарап бүгілгенде,

Ойлама кем екен деп бәрі сонан».

«Сұқтанба құр сорайған қарасына.

Құдайым өзгесіне дән бергенде,

Бұл бидай дәнсіз қапты арасында»

Дән берген қожасына сиынып тұр.

Басында бұл бидайдың дәні болмай,

Кекірейіп, көкке қарап бүлініп тұр.

Тәкаппар , оны халық жаман дейді.

Қалпы емес тәкаппарлық данышпанның,

Тұтынба бұл мінезді, балам» дейді.

1. 
   Шығарма мазмұнын түсінеді.
   
2. 
   Сюжеттік дамуын сипаттайды.
   

• 
  Шығарма мазмұнын сұрақтар қойып түсіндіреді
  
• 
  Шығарма сюжетін сурет бойынша орналастырып, дамуын сипаттайды.
  

2. «Салыстыру кестесі» әдісін пайдалана отырып, осыған дейін өткен өлеңмен салыстырады.

• 
  А деңгейіндегі оқушыларға кесте дайын күйінде қима қағаздар арқылы беріледі. Композициялық құрылысын сәйкестендіреді.
  
• 
  В деңгейіндегі оқушыларға тірек сөздер ұсынамын.
  
• 
  С деңгейіндегі оқушыларды сұрақ қою арқылы жетелеймін. Кестені өз бетінше толтыру арқылы композициялық құрылысына талдау жасайды.
  

Ә.Қуанышбаева

«Қазақ әдебиеті» жоба оқулығы

5-сынып

2017 жыл